خلبان ایرانی که عراقی‌ها فراری‌اش دادند!/ قهرمان در عملیات فریب

سهیل سلیمی کارگردان مستند «یونیفورم» از مجموعه مستندهای پخش‌شده از تلویزیون با موضوع حضور فرماندهان ارتش در سال‌های دفاع مقدس، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این مستند توضیح داد: مستند «یونیفورم» در واقع یک مجموعه مستند بود که به سفارش ارتش ساخته شد. تهیه‌کننده این مجموعه هم سید مازیار هاشمی بود که بعدها در تهیه فیلم «شنای پروانه» و سریال «یاغی» هم نقش داشت. کارگردانی ۹ قسمت از این مجموعه برعهده بنده بود که در قالب آن سراغ فرماندهان ارتش و چهره‌هایی که در سال‌های دفاع مقدس نقش‌های کلیدی داشتند رفتیم.

وی ادامه داد: براساس همین گفتگوها تصمیم گرفتیم مستندهای پرتره‌ای را درباره تعدادی از این عزیزان بسازیم. امیر رمضانی، سرتیپ خطیب‌قوامی، امیر احمد دادبین، امیر خلیلی و امیر سیدتراب ذاکری از فرماندهانی بودند که بنده درباره آن‌ها مستند پرتره ساختم.

امیر رمضانی از «یونیفورم» تا «زندگی پس از زندگی»

این مستندساز درباره دلیل انتخاب این چهره‌ها برای ساخت مستند پرتره هم توضیح داد: تمام این افراد از بزرگان ارتش بودند و سابقه درخشانی به‌خصوص در سال‌های دفاع مقدس داشتند. یکی از این بزرگان هم امیر رمضانی از خلبانان نیروی هوایی ارتش بود که فرازوفرودهای جذابی در زندگی‌شان وجود داشت و به همین دلیل هم سراغ ساخت مستندی درباره ایشان رفتم. یکی از بخش‌های جالب زندگی ایشان زمانی است که در سال‌های جنگ از هواپیمای در حال سقوط ایجکت می‌کنند و براثر برخورد با زمین حالت جدا شدن روح از بدن را تجربه می‌کنند که این تجربه را بعدها در برنامه «زندگی پس از زندگی» هم روایت کردند.

وی ادامه داد: ظاهراً بعد از پخش شدن مستند بنده، توجه عوامل این برنامه به این سوژه جلب شده بود و از ایشان دعوت به حضور کردند. یکسال بعد بود که برنامه «زندگی پس از زندگی» میزبان امیر خلبان رمضانی شدند که روایتشان از این تجربه در این برنامه هم بسیار جذاب بود. همین امیر رمضانی وقتی سقوط می‌کند، توسط نیروهای کرد پیدا می‌شود و وقتی اسم او را می‌پرسند، می‌گوید رمضانی و آن‌ها تصور می‌کنند وابسته به پادگان تازه سپاه با عنوان رمضان است و جزو نیروهای آن پادگان است. از آن به بعد هم در آن منطقه به‌عنوان یکی از نیروهای همان پادگان پنهانش می‌کنند تا حالش بهبود پیدا کند. آن منطقه در خاک عراق بوده اما امیر رمضانی توسط کردهای عراق پیدا می‌شود و آن‌ها او را پناه می‌دهند.

سلیمی ادامه داد: وقتی نیروهای عراق متوجه این اتفاق می‌شوند به منطقه می‌آیند و بومی‌ها را تهدید می‌کنند. امیر رمضانی از آن‌ها می‌خواهد که او را لو بدهند اما آن‌ها این کار را نمی‌کنند. بعدها که جستجوی نیروهای عراقی بی‌نتیجه می‌ماند، همان کردها امیر رمضانی را با کمک اسب و قاطر از طریق یک مسیر قاچاق جنس به ایران می‌رسانند و او را به همان بچه‌های پادگان رمضان سپاه تحویل می‌دهند.

کودکی خاص یک قهرمان دفاع مقدس

این مستندساز با اشاره به یکی دیگر از قسمت‌های مستند «یونیفورم» توضیح داد: امیر خلیلی هم یکی دیگر از خلبانان ارتش در سال‌های جنگ بود که کودکی خاص و متفاوتی داشت. به‌خصوص در سال‌هایی که پدرش به زندان می‌افتد و تا مدت‌ها مجبور می‌شود برای دیدار پدرش به زندان طاغوت برود. اصل ماجرایی که منجر به زندانی شدن پدر او شده بود هم ماجرای عجیبی بود.

سلیمی افزود: پدر امیر خلیلی راننده بوده و وظیفه خط‌نگه‌داری را در مسیر تهران ورامین برعهده داشته است. یک بار که خودش مسافر می‌برده، براثر یک اتفاق تصادفی رخ می‌دهد که منجر به مرگ یک نفر می‌شود. به همین دلیل با اتهام قتل غیرعمد به زندان می‌افتد. شرایط زندگی سختی برای امیر خلیلی به‌وجود می‌آید. خاطرات بسیاری از آن سال‌های کودک دارد. از روزهایی که پدرش به خانه می‌آمد و در همان مسیرش در کوچه شروع به صدا کردن بچه‌هایش با صدای بلند می‌کرد. امیر خلیلی با این کودکی پرالتهاب بعدها برای آموزش خلبانی به آمریکا رفت و بعدها به‌عنوان استاد خلبان به ایران بازگشت و در سال‌های دفاع مقدس هم حضور تأثیرگذاری داشت. دیگر شخصیت‌هایی که در این مستند سراغ آن‌ها رفته‌ایم هم همین ویژگی‌ها را داشته‌اند که به عنوان نمونه به این دو مورد اشاره کردم.

این مستندساز گفت: یکی از پیچیده‌ترین عملیات‌هایی که در تاریخ عملیات‌های نظامی جهان نمونه‌ای بی‌نظیر به حساب می‌آید حمله به اچ‌۳ است. به همین دلیل هم سال‌ها پیش فیلمی درباره این عملیات در سینمای ایران ساخته شد. این خلبانان ارتش که در مستند به آن‌ها پرداخته‌ایم در آن عملیات هم نقش ویژه‌ای داشتند و مسئول اجرای عملیات فریب برای به اشتباه انداختن رادارهای دشمن بودند.

وی افزود: یکی از جذاب‌ترین اتفاقاتی که امیر رمضانی در خاطرات خود به آن اشاره می‌کند این است که وقتی در روز سوم خرداد بعد از عملیات بمباران مواضع دشمن به سمت آشیانه بازمی‌گردند، در مسیر متوجه آزادسازی خرمشهر می‌شوند و در فرودگاه به استقبال آن‌ها می‌آیند و می‌گویند شما بودید که خرمشهر را آزاد کردید! ایشان در جواب می‌گوید ما تنها بخشی از کار را برعهده داشتیم. روایت این خاطره در مستند «یونیفورم» بسیار جذاب است.

نقشی که در آزادسازی خرمشهر نادیده ماند

سلیمی گفت: این دست خاطرات واقعاً خاطراتی ناب هستند به‌ویژه که ما معمولاً فتح خرمشهر را با تصاویری از نیروهای سپاه و نیروهای زمینی ارتش دیده‌ایم و کمتر کسی به این نکته توجه دارد که نیروی هوایی هم نقش بسیار مهمی در آزادسازی خرمشهر داشته است. از این منظر این خاطرات می‌تواند برای مخاطب این مستند بسیار جذاب باشد.

کارگردان مجموعه مستند «یونیفورم» با اشاره به قسمتی از این مستند که درباره شهید سرهنگ خطیب قوامی از نیروهای پدافند است، گفت: در دوره دفاع مقدس پدافند ما متکی به داشته‌های دوران طاغوت بوده است. چند سال بعد از آغاز جنگ عملاً این پدافند داشت ناکارآمد می‌شد. این دوستان در دوره‌ای شروع به ساخت موشک‌هایی می‌کنند که برای سیستم پدافندی ما مناسب باشد. کارهای بسیاری در حوزه خودکفایی انجام داده بودند که مرور آن‌ها بسیار جذاب است. این روند هم بعد از شکل‌گیری پدافند اولیه ادامه پیدا کرد و آرام‌آرام تکنولوژی‌های جدیدتری هم به دست آمد.

وی ادامه داد: شهید قوامی هم زندگی جالبی داشته‌اند. زمانی که کار خود را در دوران طاغوت آغاز می‌کنند، هم سابقه تحصیل پدافند در آمریکا را داشتند و هم اولین نفری بودند که دوره آموزش موشک اس ۲۰۰ را در روسیه دید و برای آموزش به ایران آمد.

این مستندساز درباره جالب‌ترین تجربه‌اش در مسیر ساخت این مجموعه مستند گفت: از آنجایی که سال‌هاست کار مستندسازی انجام می‌دهم شاید اتفاقات روتینی که در این فرآیند در مواجهه با آدم‌ها تجربه می‌شود خیلی برایم تازگی نداشته باشد اما در موضوع ارتش آنچه برایم خیلی مهم بود این بود که کار این بچه‌ها هیچ‌گاه دیده نشده است. یعنی اگر همین امروز در میان مردم بروید و درباره خدمات نیروهای ارتش در سال‌های دفاع مقدس سوال کنید، کمتر کسی از آن اطلاع دارد. آن‌ها حضور بسیار تأثیرگذاری در عملیات‌های مهم ما داشته‌اند.

وی گف: در کل مجموعه «یونیفورم» مخاطب بیشتر با این واقعیت آشنا می‌شود که ارتش چه تأثیرگذاری‌ای در دوران دفاع مقدس داشته است و بیشتر سراغ بخش‌هایی از فعالیت ارتش رفته‌ایم که کمتر دیده شده است.