صید سیاسی-اقتصادی از حیاط خلوت آمریکا/گام جدید در دیپلماسی بی‌مرز

خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست - زینب رجایی: رئیس‌جمهور فردا دوشنبه ۲۲ خرداد به همراه هیئتی از اعضای کابینه در سفری دو روزه به آمریکای لاتین، به ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه خواهد رفت. هیئت همراه رئیسی در این سفر شامل «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه، «امیر آشتیانی» وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، «جواد اوجی» وزیر نفت و همچنین «بهرام عین‌اللهی» وزیر بهداشت و درمان می‌شود.

امیر آشتیانی در این سفر به عنوان رئیس کمیسیون مشترک ایران و ونزوئلا حضور خواهد داشت؛ حضور او در رأس این کمیسیون حاکی از آن است که بخشی از تعاملات تهران و کاراکاس در زمینه همکاری‌های دفاعی خواهد بود. عین‌اللهی نیز به عنوان رئیس کمیسیون مشترک ایران و کوبا، دولتمردان ایرانی را در آمریکای لاتین همراهی خواهد کرد.

همچنین با توجه به تمایل ونزوئلا به دریافت تکنولوژی و دستاوردهای علمی و صنعتی ایران، پیش‌بینی می‌شود رئیس‌جمهور کشورمان در این سفر علاوه بر تجار ایرانی و ونزوئلایی، با نخبگان و فعالان دانش‌بنیان در این کشور دیدار کند.

ادامه مسیر ایجاد تعادل در سیاست خارجه دولت سیزدهم

سفر رئیسی حاکی از آن است که دولت سیزدهم، رویکرد برقراری ارتباط با کشورهای مختلف دنیا با اولویت اهداف اقتصادی را با جدیت دنبال می‌کند و در ادامه مسیری که از ابتدای کار در پیش گرفته، امروز برای حضور در آمریکای لاتین اقدام کرده است. قدرت‌های اقتصاد جهانی در دنیا، اغلب از حضور فعال در آمریکای لاتین بهره‌مند می‌شوند و امروز جمهوری اسلامی نیز برای بهبود جایگاه خود در زمینه تعاملات اقتصادی، برای گسترش روابط فی‌مابین گام جدیدی برمی‌دارد.

روشن است که هدف از برقراری این همکاری‌ها، ایجاد تعادل در دیپلماسی جمهوری اسلامی است؛ تعادلی که در دولت قبل به علت تمرکز بر روابط با غرب و اروپا نادیده گرفته شد و به واسطه این غفلت، ایران از ظرفیت سایر کشورهای جهان مغفول ماند به نوعی که می‌توان گفت چندین سال تحرک خاصی با کشورهای آمریکای لاتین وجود نداشت.

پس از آنکه حسن روحانی در دو دوره ریاست‌جمهوری، بر ایجاد روابط با آمریکا و تعدادی از کشورهای اروپایی تمرکز کرده بود، دولت سیزدهم گسترش روابط همسایگی و همگرایی با سایر کشورها را به عنوان دکترین سیاست خارجه خود معرفی کرد و در مدت قریب به دو سال آن را در سطوح مختلف مورد تاکید قرار داد.

روابط بی‌مرز ایران با کشورهای دنیا

بعد از گسترش همکاری‌ها با چین و روسیه، حالا تعامل با آمریکای لاتین نشان می‌دهد این رویکرد به کشورهای منطقه یا همسایگان مرزی ایران محدود نمی‌شود و برای تحقق اهداف اقتصادی و سیاسی، تا قاره‌های دیگر نیز کشیده می‌شود.

دستاوردهای دیپلماتیک دولت سیزدهم نشان می‌دهد که دولتمردان امروز برای ایجاد تعادل در زمینه دیپلماسی، به دنبال ارتقای جایگاه شرق، همسایگان و سایر کشورهای مستعد هستند و سیاست دولت آن است که هرکجا زمینه تحقق منافع ملی تأمین وجود داشته باشد، حضور و فعالیت خود را آنجا آغاز کند.

گام جدید تجارت ایران؛ صادرات دستاوردهای علمی و زیرساختی

نگاهی به اسناد همکاری و توافقات بین‌المللی ایران در دو سال اخیر نشان می‌دهد جوهره سیاست دیپلماتیک دولت، ایجاد پیمان‌ها و پیوندهایی در زمینه زیرساختی با کشورهای مختلف است و با این نوع از تعامل، در پی آن است که از طریق همکاری در حوزه‌های صنعتی، علمی، دفاعی و فناوری و همگرایی سیاسی را نیز تأمین کند.

جمهوری اسلامی که در سال‌های گذشته در زمینه امنیتی و نظامی در نظام جهانی قدرت‌نمایی کرد و توانست پس از انقلاب، خود را از فرش به عرش برساند؛ امروز، با انعقاد پیمان‌های بین‌المللی در حوزه علم، صنعت و فناوری وجه جدیدی از توانایی‌های خود را در سطح جهانی به نمایش می‌گذارد.

صادرات دستاوردهای فناورانه و زیرساختی، پیشرفت ارزشمندی در حوزه تجارت به شمار می‌رود و گامی فراتر از صادرات منابعی همچون نفت و گاز است. چنین توفیقی می‌تواند یکی از نقاط روشن در کارنامه موفقیت‌های کشور باشد.

ونزوئلا، موقعیت طلایی در آمریکای جنوبی

ظرفیت‌های ونزوئلا بسیار قابل توجه است؛ کشوری با ثروت‌های کلان که قابلیت و امکان استحصال از منابع خود را ندارد و نفت، معادن و سرمایه‌های بسیارش می‌تواند محلی برای همکاری‌های اقتصادی فی‌مابین باشد بنا بر اطلاعات، در میان کشورهای مقصد رئیس‌جمهور، ظرفیت‌های ونزوئلا بسیار قابل توجه است؛ کشوری با ثروت‌های کلان که قابلیت و امکان استحصال از منابع خود را ندارد و نفت، معادن و سرمایه‌های بسیارش می‌تواند محلی برای همکاری‌های اقتصادی فی‌مابین باشد. پتروشیمی و پالایشگاه نیز از حوزه‌های مهمی هستند که ایران می‌تواند با ایجاد زیرساخت آنها، درآمدزایی قابل توجهی برای خود حاصل کند.

البته همین حالا هم پتروشیمی خلیج فارس در ونزوئلا فعال است اما به نظر می‌رسد میزان این فعالیت‌ها باید گسترش پیدا کند. ارتباط با این کشور فرصتی برای توسعه پالایشگاه‌های فراسرزمینی، کشت‌های فراسرزمینی و افزایش صادرات است. «امیررضا قنبری» کارشناس ارشد حوزه آمریکای لاتین در گفتگو با مهر، درباره جزئیات زمینه‌های مختلف همکاری میان دو کشور می‌گوید: «ایران حدود ۳۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی برای کشت فراسرزمینی، چندین معدن طلا برای استخراج فراسرزمینی و همچنین چندین پالایشگاه فراسرزمینی در ونزوئلا دارد. همچنین میزان صادرات خودوریی ایران به این کشور، قابل توجه است».

گفتنی است توسعه هر یک از این موارد پیامدهای مثبت زیادی را به خود به همراه خواهد داشت برای مثال گسترش پالایشگاه‌های فراسرزمینی، از میزان آسیب کهنه خام‌فروشی می‌کاهد.

تمایل ونزوئلا به گسترش همکاری با ایران

کشورهای دیگری نیز برای ارائه خدمات به ونزوئلا و دریافت سود و درآمد اعلام آمادگی کرده‌اند و برخی از آنها نیز در حال حاضر فعالیت می‌کنند؛ اما رشد روابط میان تهران و کاراکاس نشان می‌دهد حاکمیت این کشور به ایجاد تعامل با جمهوری اسلامی راغب است.‌

ما با ونزوئلا اشتراکاتی داریم که در مورد سایر کشورهای آمریکای لاتین این اشتراک وجود ندارد قنبری درباره ریشه تمایل ونزوئلا به همکاری با ایران می‌گوید: «نیکولاس مادورو رئیس جمهور فعلی ونزوئلا، وزیر خارجه دولت چاوز رئیس جمهور سابق این کشور بوده است. این افراد، مقام معظم رهبری را انسانی الهی می‌شناسند و رهبر انقلاب برای آنان بسیار مقدس است. حتی چاوز در مورد ظهور امام زمان صحبت کرده است بنابراین ما با ونزوئلا اشتراکاتی داریم که در مورد سایر کشورهای آمریکای لاتین این اشتراک وجود ندارد.»

این کارشناس ارشد منطقه آمریکای لاتین درباره قرابت ایدئولوژیک ونزوئلا و ایران عنوان می‌کند: «جمهوری اسلامی با درگیر شدن با استکبار جهانی و فرو ریختن هیمنه آن، فضای خاصی در دنیا ایجاد کرد و در شرایطی که اغلب کشورها از چنین قدرت‌هایی وحشت داشتند، تابوی آنها را در هم شکست؛ تا جایی که آمریکا را به عنوان مطرح‌ترین قدرت جهانی در چندین جنگ نیابتی شکست داد. همین موضوع باعث شد این کشورها نوعی الهام‌گیری از روش و مشی جمهوری اسلامی برای مبارزه با سلطه آمریکایی داشته باشند.»

همانطور که گفته شد امروزه کشورهای بسیاری همچون ترکیه و چین از ظرفیت‌های ونزوئلا بهره‌مند می‌شوند؛ اما این کشور به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه آمریکای لاتین، رغبت ویژه به همکاری با ایران دارد؛ بنابراین اگر جمهوری اسلامی از این فرصت استفاده نکند قطعاً سایرین دیر یا زود آن را از آن خود می‌کنند. کارشناس ارشد حوزه آمریکای لاتین نیز به مهر می‌گوید: «امروز نوعی ایران دوستی در ونزوئلا وجود دارد که باید این فرصت را دریابیم و پیش از آنکه تغییری ایجاد شود شرایط خود را تثبیت کنیم.»

فاصله جغرافیایی تهران-کاراکاس، مانعی بر سر راه تجارت است؟

عده‌ای معتقدند برخی موانع زیرساختی در مسیر برقراری تعاملات میان دو کشور به چشم می‌خورد و فاصله جغرافیایی قابل توجه میان ایران و ونزوئلا، ممکن است تبادلات تجاری را با مشکل مواجه کند و مانع از رونق گرفتن همکاری‌ها شود. به نظر می‌رسد میزان تردد فعلی، برای تحقق اهداف پیش رو کافی نیست و طرفین باید راهکاری برای گسترش شبکه حمل‌ونقل پیش‌‎بینی کنند تا میزان تبادلات تجاری افزایش یابد.

قنبری معتقد است: «اگرچه در دنیای امروز و با پیشرفت حوزه حمل و نقل دغدغه فاصله‌های جغرافیایی را نداریم اما میزان حمل و نقل میان دو کشور کافی نیست. سال گذشته خط کشتیرانی میان دو کشور به همت زحمت‌کشان این حوزه راه اندازی شد و با ایجاد یک خط هوایی، هفته‌ای یک پرواز میان تهران و کاراکاس برقرار است؛ اما این‌ها کفایت نمی‌کند.»

جای بخش خصوصی در ونزوئلا خالی است!

در گام اول باید حاکمیت دو کشور بسترهای لازم برای افزایش تعاملات اقتصادی را مهیا کنند و در گام بعدی، زمینه فعالیت بخش خصوصی را فراهم سازند ایجاد بستری برای گسترش حمل‌ونقل هوایی یا دریایی فارغ از تحقق اهداف حاکمیت‌ها، برای حضور بخش خصوصی در عرصه اقتصادی بین‌الملل نیز الزامی است؛ بخشی که حضور آن می‌تواند سطح درآمدزایی‌ها را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. قنبری درباره اهمیت حضور بخش غیردولتی در ونزوئلا می‌گوید: «دنیای اقتصاد امروز دنیای معاملات بازار آزاد است و سرمایه گذاری در بخش‌های خصوصی رقم می‌خورد؛ بنابراین اگر ظرفیت و بستر برای سرمایه گذاری بخش خصوصی مهیا شود اتفاقات عظیمی رخ خواهد داد.»

اما امروز، تمرکز تجارت با کشورهای آمریکای لاتین، تماماً دولتی است و بخش خصوصی در این حوزه حضوری ندارد؛ بنابراین در گام اول باید حاکمیت دو کشور بسترهای لازم برای افزایش تعاملات اقتصادی را مهیا کنند و در گام بعدی، زمینه فعالیت بخش خصوصی را فراهم سازند.

تحقق تجارت سالانه ۲۰ میلیارد دلاری، به زودی

چشم‌انداز تبادلات ۲۰ میلیارد دلاری به راحتی قابل تحقق است کما اینکه بخشی از آن امروز به دست آمده و بخش دیگری نیز در آینده دو الی سه ساله محقق خواهد شد تخمین زده می‌شود در صورت اجرای برنامه‌ها و گسترش روابط، میزان تبادلات تجاری دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کند؛ حتی حصول بخشی از این پیش‌بینی هم می‌تواند چشم‌اندازی روشن برای اقتصاد کشور بسازد. با این حال غفلت از این منطقه باعث شده بود سال ۹۸ این رقم تنها حدود ۲ میلیارد دلار باشد. قنبری درباره امکان تحقق این چشم‌انداز می‌گوید: «کل صادرات رسمی داروی جمهوری اسلامی در سال گذشته حدود ۵۰ میلیون دلار بوده، اما صادرات دارو به کشور ونزوئلا در کمتر از ۹ ماه گذشته، بیش از ۶۰ میلیون دلار بوده است.»

او معتقد است: «فقط صادرات سالانه دارو به ونزوئلا می‌تواند به سقف یک میلیارد دلار برسد و بر این اساس، چشم‌انداز تبادلات ۲۰ میلیارد دلاری به راحتی قابل تحقق است کما اینکه بخشی از آن امروز به دست آمده و بخش دیگری نیز در آینده دو الی سه ساله محقق خواهد شد.»

یکی از آسیب‌های امروزه در بحث ایجاد و تقویت روابط با کشورهایی همچون ونزوئلا نگاه تحقیرآمیز به این کشورها است که شاید در عرصه جهانی چندان قدرتمند نباشند اما ظرفیت بسیاری برای درآمدزایی و سودآوری دارند. قنبری در این باره عنوان می‌کند: «این نگاه عوامانه است و افرادی این حرف‌ها را می‌زنند که از حقایق کشورهای مختلف و ظرفیت‌های آنان اطلاعی ندارند.»

البته فارغ از مردم عادی، برخی چهره‌های سیاسی نیز به این کشورها برچسب جهان سومی، فقیر و … می‌زنند و با مواضع خود به افکار عمومی جامعه آسیب وارد می‌کنند. آنها با تداوم توجه و ابراز علاقه به چند کشور خاص، همکاری با ونزوئلا و امثال آن را بی‌فایده و فاقد اثرگذاری می‌دانند.

بیشترین واردات سال گذشته از آلمان چوب دسته بیل بود! ما از آلمان سویا وارد کرده‌ایم! آیا توانسته‌ایم فناوری یا خودرویی به آلمان صادر کنیم؟ این در حالی است که ایران در برقراری روابط با این کشورها از ظرفیت آنها استفاده می‌کند و در سوی دیگر معامله برای آنها امکانات، تسهیلات و زیرساخت ایجاد می‌کند. کارشناس ارشد حوزه آمریکای لاتین در این باره می‌گوید: «بسیاری از کشورهای دنیا صرفاً اسم بزرگی دارند اما آورده‌ای برای ما نخواهند داشت. امروز منافع ملی ایران در برقراری روابط اقتصادی با کشوری مثل ونزوئلا بسیار بیشتر از برقراری روابط با آلمان، انگلیس و فرانسه است.»

او آماری جالب توجه ارائه می‌دهد: «بیشترین واردات سال گذشته از آلمان چوب دسته بیل بود! ما از آلمان سویا وارد کرده‌ایم! آیا توانسته‌ایم فناوری یا خودرویی به آلمان صادر کنیم؟ روشن است که نمی‌توانیم تولیدات خودروسازی کشورمان را به آلمان یا انگلیس بفروشیم اما می‌توانیم به ونزوئلا کوییک و ساینا و تارا بفروشیم و از این طریق درآمدزایی داشته باشیم. از طرف دیگر به واسطه این روابط همکاری‌های سیاسی و دیپلماتیک را هم تحکیم کنیم.»

برزیل و آفریقای جنوبی در لیست روابط دیپلماتیک ایران

البته ونزوئلا تنها سرزمینی نیست که چنین پتانسیل‌هایی دارد؛ مکزیک، کلمبیا و برزیل نیز ظرفیت بسیاری برای فعالیت‌های اقتصادی دارند. برزیل از جمله کشورهای حوزه آمریکای لاتین است که به نظر می‌رسد در لیست جمهوری اسلامی برای ایجاد و گسترش همکاری‌ها قرار دارد و ایران در آینده گام‌هایی برای برقراری روابط با این کشور خواهد برداشت.

برخی منابع، از پیام‌های پشت پرده برزیل به ایران خبر می‌دهند و صحت این اخبار می‌تواند احتمال برقراری روابط دو کشور در آینده‌ای نه چندان دور را تقویت کند این کشور بسیار پرثروت و در سطح تعاملات جهانی مؤثر است و موقعیت ژئوپولتیک خاصی دارد. برخی منابع، از پیام‌های پشت پرده برزیل به ایران خبر می‌دهند. صحت این اخبار می‌تواند احتمال برقراری روابط دو کشور در آینده‌ای نه چندان دور را تقویت کند. قنبری نیز معتقد است: «ایران در حوزه ارتباط با برزیل کم کاری کرده و باید در ادامه مسیر خود هرچه سریع‌تر برای گسترش روابط فی‌مابین نیز اقدام کند.»

از دیگر سوی، سفر اخیر وزیر امور خارجه کشورمان به آفریقای جنوبی نیز می‌تواند حاکی از آن باشد که دولت سیزدهم علاوه بر آمریکای لاتین، به ظرفیت‌های کشورهای آفریقایی نیز توجه ویژه دارد. اخبار غیررسمی مبنی بر آن است که رئیس‌جمهور نیز در رأس تیمی از کابینه دولتش، اوایل تابستان یعنی تیر ماه به آفریقای جنوبی سفر خواهد کرد.

همچنین گفته می‌شود رئیسی برای شرکت در اجلاس بریکس، اواخر آگوست یعنی اواسط تابستان به آفریقای جنوبی می‌رود. حضور مؤثر ایران در آخرین اجلاس بریکس و توجه ویژه دولت سیزدهم به برقراری تعادل در سیاست خارجه و روابط دیپلماتیک، احتمال صحت این اخبار را افزایش می‌دهد.

با توجه به مجموعه اخبار رسمی و غیررسمی اخیر درباره فعالیت متمرکز دولت سیزدهم مبنی بر برقراری روابط با کشورهای مختلف، به نظر می‌رسد حتی اگر فقط بخشی از این برنامه‌ها تحقق پیدا کند، تحول عظیمی در سیاست خارجه جمهوری اسلامی رقم خواهد خورد.