ساختار و چیدمان اتاق مشاوره؛ بایدها و نبایدها

مقدمه
یکی از موضوعات تاثیرگذار بر احساسات و سلامت عمومی ما، محیط فیزیکی اطرافمان است. این موضوع در اتاق مشاوره و درمان اهمیت بیشتری می‌یابد؛ چرا که یکی از عوامل و شاخص های موثر بر کیفیت و سطح ارائه خدمات مشورتی، رعایت استانداردهای مناسب برای فضاست. به عقیده صاحبنظران این حوزه چیدمان اتاق بر درک بیمار از امنیت روانی، صمیمیت، تمایل به افشا کردن خود و ساختن یک محیط درمانی آرام موثر است. چیدمان ضعیف محیط‌های درمانی می تواند ارتباط گرفتن را کاهش داده و در تجربه‌ها و نتایج مراجعه و درمان تأثیر بگذارد.

از این رو، در مقاله پیش رو قصد داریم تا به بررسی عناصر و موارد تاثیرگذار در طراحی ظاهری و فیزیکی مکان مشاوره (اتاق مشاوره وپذیرش) و تاثیر این عناصر بر ابعاد روحی و جسمی مراجعین به مراکز مشاوره بپردازیم.


چرا چیدمان اتاق مشاوره مهم است؟
با توجه به این که مبنای کار تمام بخش های خدمات روانشناسی و مشاوره حول محور مراجع می گردد، توجه به فضای فیزیکی اتاق مشاوره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ همچنین بر اساس پژوهش های انجام شده، ایجاد انعطاف پذیری، امنیت، صمیمیت و آرامش در محیط‌های درمانی که حضور در آن ها فی نفسه منجر به ایجاد اضطراب و هراس می‌گردد؛ علاوه بر افزایش غنای محیط، دغدغه‌های ناشی از حضور مراجعین در محیط غریبه و غیر خانگی را نیز مرتفع می سازد. از این رو یکی از اهداف اولیه مشاوران پیش از شروع فرایند مشاوره و درمان کمک به احساس راحتی مراجع و خود می باشد و سایر مسائل اجرایی و مداخله ای در گام های بعدی قرار می گیرند.

یکی از ابزارهای مشاور برای رسیدن به هدف اولیه در درمان فضای کاری و اتاق مشاوره است، فضایی که می‌بایست متفاوت از سایر مکان‌ها باشد. زیرا مراجع می‌آید تا درآنجا حرف‌هایی را که نمی تواند به هرکسی بگوید را بدون نگرانی از برملا شدن و مورد داوری قرار گرفتن برای مشاور بیان نماید. در واقع آنچه به آن نیاز داریم دفترکاری شبیه به خانه ای است که درآن احساس راحتی کنیم و کنند.

روانشناسی محیط
یکی از مباحث مهم و قابل بررسی مربوط به اتاق مشاوره مفهوم روانشناسی محیط است؛ از دیدگاه روانشناسان محیط، انسان ها به تجربه حسی، عاطفی و معنوی خاص نسبت به محیط نیاز دارند. به عبارت دیگر، محیط علاوه بر عناصر کالبدی، شامل پیام ها، معانی ورمزهایی است که مردم براساس نقش ها، انگیزه ها، توقعات و دیگرعوامل آن را رمزگشایی و درک می کنند و درمورد آن به قضاوت می‌پردازند؛ این حس کلی ایجاد شده در فرد بعد از ادراک و قضاوت، حس مکان نامیده می‌شود که به عنوان عاملی مهم در هماهنگی فرد و محیط بوده و باعث بهره برداری بهتر، رضایت استفاده کنندگان و در نهایت احساس تعلق آن ها به محیط و تداوم حضور در آن می‌شود.

از آنجا که تداوم حضور مراجع در جلسات مشاوره و پیگیری روند درمان توسط او از اساسی‌ترین ارکان درمان می باشد و معمولا نیمه کاره رها کردن جلسات درمان توسط مراجعان به دلایل متعدد، باعث هدر رفتن تلاش‌های مشاور می‌شود توجه به این نکته ضروری است که یکی از عوامل تاثیرگذار درحضور یا عدم حضورمراجع عنصر حس مکان می باشد.

نور
یکی از عوامل بسیار مهم که سبب می شود انسان با قرار گرفتن در برخی از فضاها و مکان ها احساس شادی کند و بیشترین لذت را از بودن و ماندن در آن محیط ببرد و یا بلعکس در فضاها ومکان هایی غمگین و افسرده شود با اصل مهم نور و نور پردازی ارتباط دارد. به دلیل اهمیت نور و از آنجا که غذای روح است در یک محیط درمانی که اغلب بیماران با ناراحتی های روحی و جسمی ناشی از مشکلات روانی مراجعه می‌کنند وجود نور مناسب و کافی ضروری است.

بهتر است نور اتاق مشاوره ه با نور طبیعی کنترل شود. با توجه به محل قرار گیری پنجره می توان میزان نور مناسب را کنترل کرد ؛ باتوجه به این نکته و همچنین زیبایی بیشتر اتاق می توان از پرده مناسب بهره برد البته باید صندلی مراجع را طوری قرار داد که پنجره موجب حواس پرتی نشود. نور خورشید تاثیر مثبتی بر کاهش استرس واضطراب دارد. نور ملایم و طبیعی در اتاق مشاوره می تواند از خود افشایی، کاهش خطر افسردگی و ایجاد یک تصور مطلوب تر از مشاور حمایت کند. اگر در اتاق پنجره تعبیه نشده یا موقعیت قرار گیری اتاق طوری است که نور شمالی دارد بهتر است از چراغ هایی شبیه به رنگ نور چراغ های هالوژن با حرارت رنگی 3000 درجه کلوین که در محیط احساس گرما و آرامش ایجاد می کند استفاده شود.

صوت و صدا
اتاق مشاوره باید در محیطی با سکوت حداکثری قرار داده شود چرا که سر و صدای محیط اطراف باعث ایجاداخلال در شکل گیری رابطه ای مناسب بین مراجع و درمانگر می شود.اصواتی که ناخوشایند باشند؛بالای 113 دسی بل ،سرو صدا نامیده می شوند. هرچه سر وصدا بلندتر باشد احتمال حواس‌پرتی، هیجان زدگی و فشار روانی بیشتر است. تماس با صدای بالاتر از حد استاندارد باعث بروز مسائلی نظیر از بین رفتن تمرکز، کاهش بازدهی و کیفیت کار، بروز خشم و اختلال در فعالیت های شناختی از جمله یادگیری و حافظه، افزایش به هم خوردن پلک ها و خستگی چشم می شود. migna.ir بعلاوه حضور چند ساعته در محیط شلوغ سبب افزایش تعداد تنفس، افزایش نبض، فشار خون، سردرد و سرگیجه و خستگی زودرس می شود.

همچنین یکی از عواملی که باعث ایجاد خلل در تمرکز حاضران در اتاق مشاوره می شود، صدای زنگ تلقن است. مشاور در جلسه ی مشاوره حق صحبت کردن با تلفن را ندارد و تمام توجهش باید به ما وقع جلسه باشد.ضرورت توجه به این اصل علاوه بر اهمیت سکوت از جنبه ی ارزش قائل شدن مشاور برای مراجع نیز حائز اهمیت است.

صدای تلفن هم شامل تلفن های مرکز مشاوره اعم از اتاق پذیرش واتاق مشاوره می باشد هم تلفن های همراه؛ لذا لازم به توضیح است که مراجع نیز باید به قطع کردن صدای تلفن همراهش در جلسه ی مشاوره توجه داشته باشد تا تمام توجه او و مشاور به روند جلسه متمرکز باشد. نکته حائزاهمیت دیگر که توجه به آن از جهات گوناگون از جمله ورود و خروج صدا به اتاق مشاوره ویا از آن ضروری است بسته بودن در است؛ اولا صداهای اتاق انتظارنباید بیش از حد وارد اتاق مشاوره بشود ثانیا مراجعان دوست ندارند کسی به غیر از مشاورمتوجه صحبت هایش شود از این جهت بسته بودن در مسئله ی مهم وموثری است. اما قفل کردن در توصیه نمی شود؛ علاوه بر این، اگر با فردی مصاحبه می کنید که کنترل تکانه ضعیفی دارد و ممکن است عصبانی شود،بسیار خوب است که در خروجی کاملا مستقیمی وجود داشته باشد.

فضای حاکم بر اتاق مشاوره
فضای اتاق مشاوره باید به گونه ای باشدکه مراجعان در هنگام نشستن احساس راحتی کنند و فضای شخصی آن ها نیز محترم شمرده شود و دیگر اینکه تعیین جایگاه نشستن توسط مراجع می تواند حاکی ازسبک زندگی، ساختارخانوادگی و میزان دوری ونزدیکی به یکدیگر باشد. درمانگر با چیدن صندلی‌ها و نحوه نشستن مراجع و اینکه جایگاه وی کجاست و درمانگر چه جایگاهی دارد، این پیام را به مراجع منتقل می کند که تعیین ساختار و قوانین حاکم بر جلسه بر عهده مشاور است؛ هرچند که می توان گفت باید در این زمینه موضع‌گیری منعطفانه در بدو ورود مراجع و دادن حق انتخاب به او را مد نظر قرار داد.

ابعاد و اندازه اتاق مشاوره
درپژوهشی دیده شد که اتاق کوچک باعث می شد عبارت های مثبت مراجع درباره ی خود کاهش یابد ؛ بعلاوه اندازه ی کوچک اتاق تاثیر منفی برارتباط مراجع ودرمانگر دارد. انتخاب یک اتاق بزرگ برای درمان، هم باعث افزایش انگیزه مراجع و هم حمایت کننده رابطه درمانی موثرخواهد بود. از سوی دیگر، ابعاد اتاق نباید خیلی بزرگ باشد، فضای بزرگ احساس ناامنی ایجاد می کند. ابعاد 3*3 و یا 3*4 برای اتاق مشاور مناسب تر است. مواردی وجود داردکه دو یا گاها چند مشاور از یک اتاق استفاده می کنند در این صورت می توان ساعات کاری مشخصی برای هر کدام مشخص کرد تا اتاق به نوبت در اختیار تک تک مشاوران و مراجعانشان قرار گیرد.

چیدمان اتاق مشاوره
یکی از موارد مهم وجود نظم در اتاق مشاوره است تا افراد مراجعه کننده دچار حس پریشانی نشوند. چیدمان اتاق هرچه ساده تر باشد بهتراست . شلوغی موجود در اتاق موجب ایجاد اضطراب بیشتر می شود؛ محیط منظم، تزئین شده، تمیز و جادار معمولا واکنش بهتری در ساکنان آن محیط ایجاد می کند تا محیط نامرتب و کثیف. در مورد ابزار و وسایل اتاق مشاوره باید گفت که مشاور هیچگاه نباید از پشت میزش به مشاوره بپردازد؛ بلکه از میز تحریری که درگوشه‌ای از اتاق مشاوره قرار دارد برای نوشتن خلاصه جلسه مشاوره و یا سایر موارد ذی‌ربط نظیر مطالعه در زمانی که مراجع در اتاق حضور ندارد استفاده می شود. مراجعانی که میزان اضطرابشان زیاد است ممکن است از وجود یک میز بین خود و مشاور احساس ایمنی کنند اما عموما احساس می شود که وجود یک میز مانعی بر سر راه ایجاد ارتباط است.

ترجیحا در فاصله بین صندلی‌ها یک میز کوچک که بر روی آن یک پارچ آب با چند لیوان یکبار مصرف و یک جعبه دستمال کاغذی قرار داده شود. در خصوص لزوم در دسترس قرار دادن جعبه دستمال کاغذی لازم به توضیح است که ،مشاوره تجربه‌ای هیجانی است و بخشی از فرایند مشاوره تخلیه هیجانی است، هیجان‌هایی که منفی هستند؛ بنابراین جعبه دستمال کاغذی باید باشد تا در صورتی که مراجعان منقلب شده و اشک ریختند، از آن استفاده کنند.

قرار دادن پارچ آب و لیوان نیز می‌تواند به همین دلیل باشد زیرا نوشیدن آب در بدست آوردن آرامش وکنترل هیجانات شدید کمک کننده است؛ درمواردی نیز مراجعان و یا مشاور به دلیل صحبت کردن دچار خشکی دهان می شوند که در این صورت به نوشیدن آب نیاز دارند. در مورد چیدمان صندلی ها، بهتر است صندلی ها در حالت رودررو و بدون هیچ زاویه و با رنگ و شکل یکسان قرار داده شود در خصوص رعایت فاصله فیزیکی بین مشاور و مراجع، گفته شده که فاصله نباید از 123 سانتی متر کمتر باشد.

سایر ملزومات اتاق مشاوره
- نصب ساعت بر دیوار مقابل صندلی مشاور
- استفاده از کفپوش
- نصب پرده های زیبا و ساده
- استفاده از تخته وایت برد
- استفاده از وسایل صوتی و تصویری در چارچوب اصول اخلاق حرفه ای و با آگاهی قبلی ورضایت مراجع
- استفاده بجا از از تابلوهای نقاشی و عکس یا جملات امید بخش که با خطی زیبا نگاشته شده اند به گونه‌ای که موجب پرت شدن حواس مراجع نشوند
- استفاده از یک یا دو گلدان طبیعی یا مصنوعی زیبا

نکاتی که باید از آن‌ها برای طراحی محیط مشاوره اجتناب شود:
اتاق‌هایی با طراحی بسته و بدون پنجره آن دسته از آثار هنری یا وسایلی که ناخواسته ترس، خشونت یا مرگ را به تصویر می‌کشند متفاوت بودن صندلی درمانگر و مراجع طراحی های ضعیف اتاق انتظار کمد درب دار؛ البته نصب قفسه شیشه‌ای برای قرار دادن کتاب ها وآزمونهای ضروری بلامانع است

نتیجه گیری
با توجه به اهمیت مراجع محوری و با توجه به وظیفه مشاوران در خصوص فراهم کردن بهترین شرایط و خدمات برای مراجعان، ضرورت توجه مشاوران به شرایط فیزیکی و ظاهری حاکم بر مرکز مشاوره از جمله دما، نور و ابعاد محیط گرفته تا تک تک وسایل، نحوی چیدمان و رنگ آمیزی فضا، تجهیزات و حتی لباس ها به نحوی بر روان و جسم مراجعان تاثیر می گذارد؛ بنابراین مشاوران و روانشناسان باید از ابتدا که تصمیم به آغاز کار در قالب خدمات مراکز مشاوره و روان‌درمانی را اتخاذ می نمایند استانداردهای محیطی از جمله میزان مساحت مکان، درجه حرارت مناسب و ....را جهت آسایش و آرامش افراد در مرکز بدانند و تلاش کنند مناسب ترین ابزار و وسایل کاربردی و مناسب و شیوه‌های درست طراحی دکور را دانسته و در جریان فعالیت‌شان لحاظ کنند.

گردآورنده: دکتر مهسا سلیمانی-روانشناس

منابع:
1-استوار،مسیب،( 1391) ، رنگ، تهران:انتشارات راز نامه
2-حسینی،محمد،جوکار،حبیب،( 1398)، اتاق مشاوره آنچه که باید دانست( چاپ دوم) ،تهران: انتشارات آوای نور
3-شفیع آبادی،عبدالله،( 1397)روش ها و فنون مشاوره(مصاحبه بالینی)(چاپ سی و سوم)،تهران: کتاب فکر نو
4-شفیع آبادی، عبدالله،(1396) مقدمات راهنمایی و مشاوره مفاهیم و کاربرد ها(چاپ شانزدهم)، تهران: انتشارات رشد
5- قازاریان،ماریت( 1379) .بررسی رضایت مراجعان از مراکز مشاوره حضوری سازمان بهزیستی کشور.تازه‌ها و پژوهش‌های مشاوره،جلد دوم، شماره 1و 1 ،ص 21
6-طاهری، آلا؛ پودینه، علی رضا،( 1399)، ساختار و چیدمان اتاق مشاوره ، دومین کنفرانس علوم تربیتی، علوم اجتماعی و مشاوره
7-هادیان،مینا،جلیلوند،مریم،سالاری‌فر، محمدحسن، صالحی،منصور( 1385). بررسی عوامل موثردر رضایتمندی مراجعین از خدمات مشاوره‌ای. مطالعات روانشناختی،دوره 2، شماره 1و 2،ص 13 ،دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی دانشگاه الزهرا(س)


تهیه و تنظیم: دکتر مهسا سلیمانی- روانشناس