اتحاد لغزنده تهران - مسکو/ ترکش رقابت بر پیکر همکاری‌ روسیه با ایران

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، پس از پایان شورش کوتاه‌مدت واگنر، رئیس‌جمهور ایران با همتای روس خود تماس گرفت تا حمایت کامل خود را اعلام کند. در همان زمان رئیس پلیس ایران هم عازم مسکو شد.

«راه‌حل ایرانی» و دست‌اندازی به بازار رقیب

روابط اقتصادی روسیه و ایران از لحاظ تاریخی شاهد ناسازگاری و رقابت بوده است. روسیه بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان با حدود ۱۶۸۸ تریلیون فوت مکعب و ششمین ذخایر بزرگ نفت با حدود ۸۰ میلیارد بشکه نفت خام را در اختیار دارد. ایران دارای دومین ذخایر گاز طبیعی و سومین ذخایر بزرگ نفت جهان است. با توجه به منابع غنی سوخت فسیلی، اقتصاد هر دو کشور به شدت به صادرات نفت و گاز متکی است. تقریباً ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۴۵ درصد از بودجه سالانه روسیه از صادرات نفت و گاز به دست می‌آید. ایران نیز حدود ۱۸ درصد تولید ناخالص داخلی و یک‌چهارم درآمدش حاصل از صادرات سوخت‌های فسیلی است.

بنابراین، منطقی است که روسیه و ایران برای تصاحب سهم بیشتری از بازار رقابت کنند، به ویژه اینکه روسیه برخلاف ایران، ملزم به بازی در محدوده کارتل نفتی اوپک نیست. ممکن است افرادی استدلال کنند که این بازار به اندازه کافی بزرگ است که هر دو تولیدکننده را در خود جای دهد. این حرف قطعاً قبل از حمله روسیه به اوکراین صادق بود. در آن زمان مسکو تأمین‌کننده اصلی گاز طبیعی اروپا بود، اما حمله این کشور به اوکراین این رابطه را محدود و مسکو را مجبور به رقابت برای بازارهای آسیایی مشابه تهران کرده است.

طی دو دهه قبل از جنگ اوکراین، ایران در گسترش بازار خود در شرق، به ویژه در چین، هند و کره جنوبی از طریق «قیمت‌گذاری رقابتی» و گزینه‌های پرداخت انعطاف‌پذیر نسبتاً موفق بود، اما این مسئله در سال ۲۰۲۲ تغییر کرد.

حمله به اوکراین موجی از تحریم‌ها را علیه روسیه به راه انداخت و دسترسی مسکو به اروپا را سخت‌تر کرد. در نتیجه، روسیه به «راه‌حل ایرانی» روی آورد و تمرکز خود را به سمت بازار آسیا تغییر داد. از زمان آغاز جنگ اوکراین، صادرات نفت خام روسیه به آسیا دو برابر شده است.

این رسانه در ادامه می‌نویسد که به گفته منابع ایرانی «تخفیف قابل توجه نفت خام روسیه» خسارت جبران‌ناپذیری به ایران وارد کرده و مسکو بازار نفت تهران در آسیا را در اختیار گرفته است. حتی خبرگزاری فارس که مدافع قوی اتحاد استراتژیک ایران با روسیه است اعتراف کرده که تاکتیک‌های جدید روسیه تهدیدی بزرگ برای صادرات فرآورده‌های نفتی ایران است.

یکی از بخش‌هایی که به شدت تحت تأثیر جنگ اوکراین قرار گرفته، بازار قیر ایران است. به گفته حمید حسینی، دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی فرعی ایران، روسیه یک‌چهارم بازار مقصد قیر ایران، عمدتاً در هند را در اختیار گرفته است. این امر باعث کاهش چشمگیر درآمد ایران شده است.

علاوه بر این، رقابت بین روسیه و ایران به بخش‌های غیرنفتی، به‌ویژه بازار فولاد کشیده شده است. رضا شهرستانی، نماینده تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با روزنامه شرق اظهار کرد: «روسیه مشتریان بزرگ فولاد ایران در تایلند و کره جنوبی را با تخفیف‌های ۱۵ تا ۲۰ درصدی جذب کرده که سالانه ۶ میلیارد دلار برای ایران هزینه به بار داشته است».

مفت‌سواری روسیه

با وجود این رقابت، همکاری‌های تجاری و مالی دوجانبه ایران و روسیه رو به رشد است. ایران به روسیه راه دور زدن تحریم‌ها را یاد داده و ادعا شده که به «ناوگان ارواح» نفتکش‌های خود برای انتقال نفت روسیه مجوز داده است. تجارت دوجانبه آن‌ها تقریباً ۲۰ درصد افزایش یافته و به ۴.۹ میلیارد دلار رسیده است. با این حال، بیشترین رشد مربوط به صادرات روسیه به ایران بوده که نزدیک به ۲۵ درصد افزایش داشته و به نزدیکی ۴ میلیارد دلار رسیده است. با توجه به زیان‌های قابل توجه ایران در بازارهای نفت و فولاد، درآمد حاصل از تجارت دوجانبه نسبتاً ناچیز است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که در اشتیاق تهران و مسکو برای همکاری مالی اختلاف‌هایی وجود دارد. در حالی که مقامات ایرانی افتتاح اخیر شعبه بانک وی‌تی‌بی روسیه در تهران را جشن گرفتند، مقامات روسیه مشتاقانه چنین اتفاقی را انکار کردند.

در نهایت، همکاری تاکتیکی رو به رشدی بین ایران و روسیه از جمله در حوزه اقتصادی وجود دارد. با این حال هنوز زود است که انتظار تغییر قابل توجهی در پویایی روابط آن‌ها، در سطح استراتژیک و حداقل در آینده‌ای نزدیک داشته باشیم.

همکاری اقتصادی روسیه و ایران هنوز در مراحل اولیه خود است و مشخص نیست که در آینده چه خواهد شد. برخلاف ایران، روسیه در برخورد با غرب احتیاط نشان داده و به طرق مختلف از «موضوع ایران» برای مسیردهی به روابط خود با کشورهای غربی استفاده کرده است. حتی قبل از این‌که شورش واگنر اختلاف درون نخبگان روسیه را برجسته کند، ممکن است عاقلانه باشد که ایران سعی کند با بازگرداندن نقش اروپا به اقتصاد خود، روابط تجاری‌اش را دوباره متنوع کند.