سرچشمه تحرکات اخیر داعش به کجا برمی‌گردد؟

اخیرا اما این گروه در برخی کشورها مانند عراق ، سوریه، افغانستان و حتی ایران اقدام به انجام برخی حرکات تروریستی کرده است؛ در خردادماه با سلاح‌های سبک و نیمه‌سنگین به ایست بازرسی در کرکوک حمله کرد، هفته گذشته اتوبوس حامی نیروهای ارتش سوریه را مورد هدف قرار داد و متاسفانه دو روز گذشته شاهد حادثه ناگوار حمله مسلحانه مجدد به حرم مطهر شاهچراغ بودیم که گروه تروریستی داعش مسئولیت آن را به عهده گرفت.

با وجود این حوادث، سوالات زیادی طرح می‌شود اما مهمترینش این است که اکنون وضعیت داعش چگونه است؟ آیا ممکن است مانند گذشته خطری جدی به حساب آید؟

فائزه قاسمی، پژوهشگر مسائل امنیت بین‌الملل در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه موافق نیستم داعش به طور کامل فعال شده باشد، اظهار کرد: با اینکه هنوز هسته‌هایی از داعش در عراق فعال هستند، اما برخلاف گذشته داعش در این کشور توان عملیاتی گسترده‌ای ندارد. قدرت دولت مرکزی عراق افزایش یافته و نیروهای امنیتی این کشور تا حد زیادی داعش را کنترل کرده‌اند.

وی اضافه کرد: در سوریه وضعیت متفاوت است، گروه‌های تکفیری متعدد و متنوعی در این کشور وجود دارند که از سوی برخی نهادهای امنیتی دولت ترکیه تغذیه می‌شوند و داعش به عنوان یکی از چندین گروه تکفیری در شمال سوریه و به ویژه منطقه ادلب، فرصت زیادی برای فعالیت نیافته است.

این پژوهشگر مسائل امنیت بین‌الملل با بیان اینکه سوریه مکان امنی برای رهبران داعش مرکزی نیست، عنوان کرد: به واسطه همین گروه‌های رقیب و نیز حضور قدرت‌های متنوع، شاهد این هستیم که با فواصل زمانی چندماهه، خلفای خودخوانده داعش در سوریه کشته شده اند. حدود ۱۰ روز پیش بود که سخنگوی داعش اعلام کرد که در اردیبهشت‌ماه ابوالحسین حسینی قرشی، چهارمین سرکرده این گروه تروریستی در سوریه کشته شده است.

قاسمی با بیان اینکه داعش خراسان وضعیت متفاوت‌تری نسبت به‌ داعش مرکزی در عراق و سوریه دارد، عنوان کرد: در سال‌های اخیر وقتی دولت مرکزی افغانستان بر سر کار بود، شاهد رویکرد فعالانه دولت و نیروهای امنیتی افغانستان در جهت مبارزه با داعش بودیم. علی‌رغم ضعف‌های گسترده و مشکلات عدیده امنیتی، نیروهای امنیتی در دولت افغانستان در مبارزه با داعش فعال بودند، به طوری‌که مطابق با برآوردی که توسط دولت رسمی افغانستان انجام شده بود، در حالیکه در سال ۲۰۱۶ بیش از ۴۰۰۰ نفر از نیروهای داعش از افغانستان برخاسته بودند، در سال ۲۰۱۸ به دلیل همین رویکرد ضدتروریستی دولت افغانستان، این عدد به کمتر از ۷۰۰ نفر رسید.

وی ادامه داد: به محض اینکه طالبان در افغانستان قدرت را به دست گرفت، روند مبارزات تروریستی معکوس شد. از همان روزهای نخست طالبان اعلام کرد ما با داعش مبارزه می‌کنیم، اما در عمل داعش خراسان در افغانستان قدرت گرفت و در حال حاضر تخمین زده می‌شود که این گروه تروریستی یکی از قدرتمندترین گروه‌های فعال و تکفیری در جهان است. به بیان ساده، رشد داعش در افغانستان به این دلیل رخ داده که طالبان نه واقعا می‌خواهد و نه در عمل می‌تواند با داعش مبارزه کند.

قاسمی گفت: این طالبان، طالبان دهه ۹۰ نیست. طالبانی که در دو سال گذشته پا به عرصه قدرت گذاشت، بازیگری نیست که صرفا بر پایه ایدئولوژی عمل کند. این گروه اکنون روابط دیپلماتیک و سیاست واقع‌گرایانه را می شناسد. طالبان امروز روابط گسترده‌ای با کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. حتی تصور می‌شود که طی چند سال مذاکراتی که با دولت آمریکا داشته، وارد ارتباطاتی پشت پرده با این کشور نیز شده است. این فرض اکنون در مجامع امنیتی مطرح است که طالبان می‌تواند نقش بازیگری تنش‌آفرین در ایران را به نفع دولت‌های خارجی و قدرت‌های بین‌المللی مثل آمریکا ایفا کند.

این پژوهشگر مسائل تروریسم بین‌الملل با بیان اینکه طالبان امروز دچار دودستگی‌های متعددی است، اظهار کرد: امروز نمی‌توان گفت داعش و طالبان به طور کامل از یکدیگر مجزا هستند، بلکه نفوذ داعش در میان برخی از رهبران افراطی طالبان به ویژه در میان گروه نزدیک به حقانی باعث می‌شود طالبان به طور جدی در برابر داعش نایستد. این مسئله به ویژه وقتی اهمیت می یابد که توجه کنیم داعش در کوتاه‌مدت نمی‌تواند قدرت را در افغانستان قبضه کند و بیش از آنکه دشمن طالبان باشد، دشمن رقبای طالبان یعنی شیعیان افغانستان، فارس‌زبان­‌ها و ایران است.

قاسمی با بیان اینکه طالبان توانی برای مقابله با داعش ندارد، افزود: چراکه این گروه به تازگی پا به عرصه حکومت‌داری گذاشته است. فرآیند مستقر شدن و مشکلات ریز و درشت دیگری مانند مقاومت مبارزان پنجشیری، مسائل زنان و جامعه مدنی افغانستان توانی برای مبارزه با داعش نمی‌گذارد. از سویی دیگر طالبان مشکلات داخلی زیادی دارند، هنوز بین رهبرانشان اختلاف نظر حاکم است و اکنون آن رهبر کاریزماتیکی که در دهه ۹۰ میلادی داشتند را ندارند. در نتیجه طالبان انگیزه و توانی برای مقابله با داعش خراسان ندارد.

دو سناریو مهم برای آینده پیش‌ روی داعش

وی در خصوص احتمال قدرت گرفتن مجدد داعش، عنوان کرد: از همان روزهایی که طالبان در افغانستان قدرت گرفت، این مسئله طرح شد که قطعا داعش رو به رشد خواهد بود و این اتفاق هم افتاد. داعش برای قدرت گرفتن به محیطی ناامن نیاز دارد. این محیط را امروز دولت تک‌روی طالبان در اختیار داعش قرار داده است. سیر افزایشی حملات تروریستی در افغانستان توسط داعش خراسان قدرت رو به افزایش این گروه را نشان می­‌دهد. برای پیش‌­بینی آینده این گروه سناریوهای متعددی قابل فرض است، اما دو مورد از این موارد مهمتر تلقی می‌شوند.

این پژوهشگر مسائل امنیت بین‌الملل در تشریح این دو سناریو، اظهار کرد: در صورتی که طالبان بتواند سلطه نسبی خود بر کل افغانستان را ادامه دهد، به احتمال زیاد قادر به کنترل گروه داعش خراسان در سطح یک گروه تروریستی شورشی خواهد بود. در چنین سطحی داعش اساسا تهدیدی برای طالبان محسوب نمی‌­شود، بلکه برعکس طالبان از این گروه برای ضربه زدن به دولت‌های همسایه، امتیاز گرفتن در مذاکرات با دیگر دولت‌ها یا حتی مقابله با گروه‌های قومی و مذهبی رقیب خود در داخل افغانستان بهره‌برداری خواهد کرد. اما اگر طالبان نتواند قدرت خود در افغانستان را تثبیت کند، این کشور در وضعیت هرج و مرج قرار بگیرد یا اینکه به دلیل رویکردهای متفاوت مردم نسبت به سیاست‌های طالبان درگیری‌های بین قومی افزایش پیدا کند، طبیعتا خیلی دور از انتظار نیست که داعش خراسان به تهدیدی جدی‌تر از پیش برای افغانستان و کشورهای همسایه تبدیل شود.

قاسمی تاکید کرد: مسئله افغانستان امروز از چند منظر به یک مسئله امنیتی برای ایران تبدیل شده است. ما همین حالا هم در رابطه با افغانستان با بحران‌های مرزی، بحران در منابع آبی و بحران پناهجویان افغانستانی روبرو هستیم. تبدیل شدن افغانستان به هاب تروریسم که در صورت تداوم سیاست‌ها و شرایط فعلی طالبان قطعی به نظر می‌رسد، یکی از بزرگترین نگرانی‌ها برای آینده مرزهای شرقی کشورمان است.