گزینش نامطلوب اطلاعات در بورس

حد نوسان قیمت سهام، حداکثر یا حداقل تغییر قیمت مجاز سهام در یک روز است، به شکلی که انجام معامله در خارج از دامنه تعیین‌شده در هر روز غیرممکن باشد. عموما بورس‌های کوچک‌تر، از حد نوسان کوچک‌تری استفاده می‌کنند که دلیل آن نبود سیستم مدیریت ریسک مناسب در بازار‌‌‌‌‌ها و عدم‌نقدشوندگی مناسب است و بورس‌های بزرگ‌‌‌‌‌تر و توسعه‌یافته‌‌‌‌‌تر، حد نوسان بزرگ‌‌‌‌‌تری را به‌کار می‌گیرند که از دلایل آن وجود بازار‌‌‌‌‌گردان، ثبات بیشتر، افزایش سطح تحلیلگری مالی و شفافیت اطلاعاتی است. همچنین در کشورهایی که آشفتگی و عدم‌ثبات بیشتر است و کیفیت اطلاع‌رسانی پایین می‌آید و دست‌‌‌‌‌کاری قیمت نیز وجود دارد، معمولا حد نوسان کمتری نیز استفاده می‌شود.

تقارن اطلاعاتی

در بورس اوراق‌بهادار تهران به‌دنبال نوسانات شدید قیمت سهام از مکانیزم حد نوسان قیمت سهام برای محدود‌کردن نوسانات شدید قیمت سهام استفاده می‌شود. حال بنا به دوره‌‌‌‌‌های خاص، دامنه‌نوسان قیمت سهام با تغییراتی مواجه می‌شود. در طول زمان دامنه‌نوسانات براساس آزمون و خطا تعیین‌شده و در مدت کوتاهی تغییرات زیادی در رویه‌‌‌‌‌های مربوط به اعمال حد نوسان قیمت سهام وجود داشته‌است. این اتفاق درحالی رخ‌داد که تاثیر این تصمیمات در بازار و عکس‌العمل سرمایه‌‌‌‌‌گذاران نسبت به تغییرات دامنه‌نوسان قیمت به‌صورت کامل و همه‌جانبه سنجیده نشد. اگر قیمت در بازار اوراق‌بهادار کاملا منعکس‌کننده اطلاعات باشد، بازهم این احتمال وجود دارد که افراد درون‌سازمانی بیش از افراد برون‌سازمانی در مورد وضعیت کیفی شرکت اطلاعات بیشتری در اختیار داشته‌باشند و بتوانند به واسطه این مزیت اطلاعاتی، در‌ برابر کسب منافع بیشتر اقدام کنند.

در اینجاست که یکی از زیرشاخه‌‌‌‌‌های بحث عدم‌تقارن اطلاعاتی موسوم به گزینش نامطلوب نمایان می‌شود. گزینش نامطلوب به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فروشندگان، اطلاعاتی در اختیار دارند که خریداران از آن بی‌‌‌‌‌اطلاع هستند (و بالعکس) که این امر دقیقا قبل از وقوع معامله به‌وجود می‌آید. زمانی‌که معامله‌گران در بازار از وجود افراد غیرمطلع آگاه شوند، مساله گزینش نامطلوب تشدید می‌شود. در این حالت افزایش سطح عدم‌تقارن اطلاعاتی از طریق گسترش تفاوت دامنه پیشنهادی قیمت خرید و فروش سهام نشان ‌داده‌می‌شود و بازارگردان‌ها از افزایش این تفاوت برای جبران ریسک گزینش نامطلوب بهره‌می‌گیرند. آنچه که در بازارهای مالی باید مورد‌توجه قرار بگیرد این است که بسیاری از افرادی که اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند مردم عادی هستند که تنها راه دسترسی آنها به اطلاعات مهم، اطلاعیه‌‌‌‌‌هایی است که از جانب شرکت‌ها منتشر می‌شود. نمونه‌‌‌‌‌ای مناسب‌‌‌‌‌تر از این اطلاعیه‌‌‌‌‌ها را می‌توان اعلام سود برآوردی هر سهم دانست که در آن سود پیشنهادی هر سهم از جانب شرکت، پیش‌بینی‌شده و به اطلاع عموم می‌رسد. حال اگر در بین سرمایه‌گذارانی که در بازارهای سرمایه مشغول فعالیت هستند، افرادی باشند که از نظر اطلاعاتی نسبت به سایرین در موقعیت بهتری قرار داشته باشند قادر به تاثیرگذاری بر عرضه و تقاضای بازار بوده و به‌اصطلاح منجر به بروز شکاف قیمت‌ها می‌شوند. دلیل اصلی آن نیز عدم‌تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه است که افراد مطلع از سود (یا هر خبر بااهمیت دیگری) را نسبت به سایرین در موقعیت تصمیم‌گیری مناسب‌تری قرار می‌دهد.

نگاه کارشناسی به دامنه‌نوسان

به‌کارگیری حد نوسان بزرگ، عدم‌تقارن اطلاعاتی را بهبود نمی‌‌‌‌‌بخشد، زیرا در انتشار اطلاعات تاخیر ایجاد می‌کند و ورود معامله‌گران آگاه و فعال را به تاخیر می‌‌‌‌‌اندازد و باعث عدم‌تعادل سفارش می‌شود و این فرآیند را در گذر زمان تشدید می‌کند. برخی تحلیلگران بورس‌های جهانی بر این باورند؛ زمانی‌که قیمت‌ها به حد نوسان خود می‌رسند، نوسان کاهش می‌‌‌‌‌یابد. آنها معتقدند که مکانیزم حد نوسان قیمت سهام با ایجاد یک فرصت زمانی برای ارزیابی مجدد، در کاهش نوسان بازار موثر است. گفته می‌شود که دامنه‌نوسان قیمتی کوچک‌تر در بازار سهام نوظهور تاثیر بهتری دارد. (ذکر این نکته ضروری است که بزرگ‌ترین دامنه‌نوسان قیمت در بین بورس‌های دنیا مربوط به کشور ژاپن با ۶۱‌درصد و کوچک‌ترین دامنه‌نوسان نیز مربوط به بورس ایران است.) به این ترتیب افزایش دامنه‌نوسان قیمت، باعث افزایش نوسان بازار سهام شده و حجم معاملات را کاهش می‌دهد. عقیده دیگر کارشناسان بازار این است که تاثیر نامطلوب افزایش حد نوسان قیمت برای سهم‌‌‌‌‌های کوچک‌تر، بیشتر است و به همین دلیل است که در بازار‌‌‌‌‌های نوظهور که اکثر سهم‌‌‌‌‌ها کوچک هستند از دامنه‌نوسان کوچک استفاده می‌شود و دامنه‌نوسان کوچک در این بازار‌‌‌‌‌ها می‌تواند روش موثری برای کاهش نوسان و افزایش حجم معاملات باشد. در این میان نیز برخی از محققان مالی در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده‌اند که حد نوسان قیمت در شرایط آشفته، زمان بیشتری را برای مشاهده و ارزیابی مجدد در اختیار سرمایه‌‌‌‌‌گذاران قرار می‌دهد. این موضوع حاکی از آن است که حدهای غیررسمی نیز در بازار سهام وجود دارد، زیرا اختیار متوقف‌کردن معاملات در شرایط ضروری و احتیاطی به ناظران بورس اوراق‌بهادار داده شده‌است،‌ بنابراین می‌توان گفت که حد نوسان قیمت سهام از سقوط بیش از اندازه قیمت‌ها جلوگیری کرده و باعث آرام‌شدن معامله‌گران آشفته شده و در کاهش بحران موثر است. با توجه به دلایل فوق بسیاری از بورس‌های اوراق‌بهادار در آسیا حدود نوسان قیمت سهام را اعمال کرده‌‌‌‌‌اند. عدم‌تقارن اطلاعاتی می‌تواند موجب افزایش گزینش مغایر (نادرست) در بازارها شود که این امر قبل از وقوع معامله برای افراد به‌وجود می‌آید، با این‌حال نیز برخی مواقع و تحت‌شرایط خاصی واسطه‌‌‌‌‌های مطلع با انتقال اطلاعات محرمانه به افراد غیرمطلع مشکلات ناشی از گزینش نادرست را تا حد امکان برطرف می‌کنند. اگر در بازاری به حد کافی برای اوراق‌بهادار، حجم خرید و فروش به قیمت تعادلی وجود داشته‌باشد، می‌توان گفت که این بازار دارای وسعت کافی است و به‌عبارت دیگر روان است.

بازارهایی که تعداد خریداران و فروشندگان در آن کم است به بازارهای ضعیف معروف هستند. (نقدینگی اوراق‌بهادار به درجه روان‌بودن بازار بستگی دارد.) شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش بازارسازها در یک بازار روان، کمتر از شکاف قیمت پیشنهادی در بازار کم‌رمق است، زیرا در بازارهای روان، حجم معاملات بالاتر و ریسک آن نیز کمتر است. بازاری دارای عمق است که قیمت پیشنهادی خرید و فروش بازارساز نزدیک به قیمت تعادلی باشد که تغییرات قیمت در چنین بازاری غالبا پیوسته است، اما در بازار کم‌عمق تغییرات قیمت به‌صورت جهشی و ناپیوسته شکل می‌گیرد. تغییر قیمت‌ها در بازارهای عمیق پایین‌تر از تغییر قیمت‌ها در بازارهای کم‌عمق است، بنابراین ریسک بازارسازها در بازارهای عمیق، کمتر از بازارهای کم‌عمق است. گاهی اوقات کارگزار غیرمطلع از طریق گزینش اطلاعات اثرگذار بر تصمیم‌گیری از میان اطلاعات، بهتر از کارگزار مطلع به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد. شرکت‌های خارجی به نگهداری سهام شرکت‌هایی با‌ درصد مالکیت نهادی داخلی کمتر تمایل بیشتری دارند. گفته می‌شود که شرکت‌های خارجی پردازشگر خوبی برای اطلاعات عمومی بوده و جذب شرکت‌هایی می‌شوند که عدم‌تقارن اطلاعات کمتری دارند، از این‌رو بهبود شفافیت بازار یا کاهش عدم‌تقارن اطلاعات، در صورتی‌که هدف تنظیم‌کنندگان بازار سهام جذب سرمایه‌‌‌‌‌گذاران خارجی به بازار‌‌‌‌‌سرمایه باشد، موضوع مهم و اساسی است. این امر با بهره‌‌‌‌‌گیری از اطلاعات بین روزی، سطح عدم‌تقارن اطلاعاتی بیشتری را در دوره قبل از اعلام سود گزارش کرده‌‌‌‌‌اند. همچنین عدم‌تقارن اطلاعاتی در بورس اوراق‌بهادار تهران بین سرمایه‌گذاران وجود داشته و این امر در دوره‌‌‌‌‌های قبل از اعلام سود به‌مراتب بیشتر از دوره‌‌‌‌‌های پس از اعلام سود است.

از آنجا‌که بورس تهران در مقابل سایر بورس‌ها بسیار کوچک‌تر است و ارزش معاملات و بازاری شرکت‌های پذیرفته‌شده به نسبت جهانی تا حدود زیادی کم است و در کنار هیجان بالا در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران که از بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی نشات می‌گیرد، اتخاذ افزایش بیشتر دامنه‌نوسان ممکن است به هر دلیلی بازار سهام ایران را دچار اختلال‌‌‌‌‌های شدید و بزرگی کند که شاید در بدترین شرایط هیجان منفی بسیاری از شرکت‌ها دچار زیان بیشتری شوند و سهامداران نیز از این‌رو ضررهای جبران‌ناپذیری را شاهد باشند، بنابراین می‌توان گفت که حد نوسان قیمت سهام نوعی متوقف‌کننده خودکار است که در بازارهای معاملات آتی و بعضی از بورس‌های اوراق‌بهادار بازارهای نوظهور و کوچک همچون بورس ایران برای کنترل موارد یادشده‌ استفاده می‌شود.

• تقابل ارزندگی و عرضه
• بورس تهران در نقطه تعدیل
• رشد بورس با سیگنال‌های سیاسی؟
• ریزش بی دلیل
• ۱۴نگاه زیرچشمی به بورس