سلطه دولت بر صنعت پالایش

مرکز پژوهش‌های مجلس به‌تازگی گزارشی تحت‌عنوان سهم نهادهای شبه‌‌‌‌‌‌‌دولتی در اقتصاد و مختص صنعت پالایشی منتشر کرده‌است. واکاوی اعداد و ارقام مندرج در این گزارش، نتایج قابل‌توجهی را برای مخاطبان اقتصادی دارد. مقایسه اعداد و ارقام منتشره در این گزارش گویای سلطه بی‌‌‌‌‌‌‌چون و چرای بخش دولتی بر مالکیت، کنترل و مدیریت شرکت‌های صنعت پالایش نفت است و بخش‌خصوصی نیز سهم ناچیزی از این جریان دارد.

در موضوع جریان نقدی حاصله از این شرکت‌ها نیز دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مذکور به‌همراه سایر نهادهای عمومی غیردولتی نظیر صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، هیات‌امنای صرفه‌‌‌‌‌‌‌جویی ارزی، صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام‌‌‌‌‌‌‌شده، بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید ‌و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی کشوری، منتفعان اصلی صنعت پالایش نفت کشور هستند و بخش‌خصوصی سهم کمتر از یک‌درصد در جریانات نقدی حاصل از درآمدهای صنعت پالایش را در اختیار دارد. پس همان‌‌‌‌‌‌‌گونه که گفته شد هم مالکیت، کنترل و مدیریت این شرکت‌ها در اختیار بخش دولتی است و هم جریانات نقدی حاصل از فعالیت این شرکت‌ها نصیب بخش دولتی می‌شود.

بررسی مالکیت در صنعت پالایش نفت

براساس نتایج حاصل از این گزارش که به بررسی مالکیت و کنترل در شرکت‌های صنعت پالایشی می‌پردازد، سازمان تامین‌اجتماعی 45‌درصد، دولت در قالب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی 35‌درصد، سهام عدالت 11‌درصد و تامین‌اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) نیز ۸‌درصد از حق کنترل و مدیریت صنعت پالایش نفت کشور را در اختیار دارند و بخش‌خصوصی نیز تنها مالک یک‌درصد از مدیریت صنعت مذکور است.

نگاهی به صنعت پالایشی

شرکت‌های پالایش نفت در گروه فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌‌‌‌‌‌‌ای بازار بورس دسته‌بندی می‌شوند. از ۱۰ شرکت پالایشی فعال در کشور، ۴شرکت غیربورسی هستند. گفتنی است براساس صورت‌های مالی 6‌‌‌‌‌‌‌ماهه اول سال‌۱۴۰۱، ۶شرکت بورسی پالایش نفت همگی سودده بوده‌‌‌‌‌‌‌اند. شرکت پالایشی نفت آبادان با ظرفیت اسمی پالایش ۳۹۰‌هزار بشکه نفت‌خام در روز در جایگاه اول قرار می‌گیرد. پالایش نفت کرمانشاه با پالایش 22‌هزار بشکه نفت‌خام، کمترین ظرفیت پالایشی را در بین ۱۰ شرکت پالایشی داراست. همان‌طور که در بخش قبلی عنوان شد صنعت پالایش نفت کشور عمدتا در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است و بخش‌خصوصی سهم ناچیزی از صنعت مذکور را در اختیار دارد. به غیر‌از پالایشگاه کرمانشاه که ۸۰‌درصد سهام آن در فرآیند خصوصی‌‌‌‌‌‌‌سازی به بخش‌خصوصی واگذار شده، ۹ پالایشگاه دیگر در مالکیت دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است. دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سازمان تامین‌اجتماعی از طریق شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین، سهام عدالت، سازمان تامین‌اجتماعی نیروهای مسلح از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری تجاری شستان و غدیر، صندوق بازنشستگی و ازکارافتادگی بانک‌های ملی و بانک‌های ادغام‌‌‌‌‌‌‌شده از طریق شرکت سرمایه‌گذاری غدیر، صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از طریق شرکت سرمایه‌گذاری اهداف و هیات‌امنای صرفه‌‌‌‌‌‌‌جویی ارزی از طریق شرکت آوای‌پردیس سلامت از بازیگران اصلی بازار پالایش نفت هستند.

سهم جریان‌‌‌‌‌‌‌های نقدی

بررسی سهم نهادهای مختلف از جریان‌‌‌‌‌‌‌های نقدی صنعت پالایش نشان می‌دهد که دولت در رتبه اول سهم از جریان‌های نقدی قرار دارد (۲7‌درصد) و پس از آن تامین‌اجتماعی و سهام عدالت با سهم‌‌‌‌‌‌‌های 20 و 15‌درصدی از جریان نقدی در رتبه دوم و سوم قرار می‌گیرند.

صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت با سهم کمتر از 8‌درصدی از جریان نقدی صنعت پالایشی، در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. تامین‌اجتماعی نیروهای مسلح حدود ۳‌درصد، هیات‌امنای صرفه‌جویی ارزی و صندوق بازنشستگی، وظیفه، پس‌‌‌‌‌‌‌انداز و ازکارافتادگی بانک‌های ملی و ادغام‌‌‌‌‌‌‌شده حدود 2‌درصد و بخش خصوصی، صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید‌ و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی صنعت نفت هریک حدود یک‌درصد از جریان‌‌‌‌‌‌‌های نقدی صنعت پالایش نفت کشور سهم دارند. نکته‌‌‌‌‌‌‌ای که در اینجا باید مورد‌توجه قرار گیرد این است که تقریبا ترتیب سهم از جریان‌‌‌‌‌‌‌های نقدی مانند کنترل و مدیریت صنعت پالایش کشور است. به استثنای تامین‌اجتماعی که از رتبه اول در کنترل و مدیریت به رتبه دوم در جریان‌های نقدی رسیده و تنها میزان سهم‌‌‌‌‌‌‌ها کاهش پیدا کرده‌است. برای مثال سهم ۳۵‌درصدی دولت از مدیریت و کنترل صنعت پالایشی، به 27‌درصد در جریان نقدی کاهش پیدا کرده‌است. علت کاهش سهم مذکور این است که اکثر شرکت‌های پالایشی که در این گزارش موردبررسی قرارگرفته‌‌‌‌‌‌‌اند، بورسی هستند و سهام شناور دارند و به همین دلیل بخشی از جریان‌‌‌‌‌‌‌های نقدی به سهامداران خرد خواهد رسید ‌و به این دلیل سهم دولت و نهادهای عمومی غیردولتی از جریان‌‌‌‌‌‌‌های نقدی کمتر از سهم کنترلی و مدیریتی آنهاست.

نقش دولت در صنعت

بیشترین ظرفیت پالایش نفت‌خام در کشور در اختیار دولت است. دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سهامدار پالایشگاه‌های نفت آبادان، امام‌خمینی، کرمانشاه و پالایشگاه میعانات گازی خلیج‌فارس است. دولت مالک 100‌درصدی پالایشگاه نفت آبادان است که بالاترین ظرفیت اسمی پالایش نفت‌خام را در بین 10 شرکت پالایش نفت داراست. همچنین 100‌درصد واحدهای ممتاز صندوق سرمایه‌گذاری پالایش‌یکم در اختیار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی است و بر همین اساس مدیریت صندوق مذکور کاملا در اختیار دولت است.

نتایج حاصله

بنابراین می‌توان گفت که نهادهای عمومی غیردولتی به‌صورت غیرمستقیم و از طریق برخی شرکت‌های سرمایه‌گذاری زیرمجموعه خود، مالکیت پالایشگا‌‌‌‌‌‌‌های کشور را در اختیار دارند. در تخمین سهم نهادهای عمومی غیردولتی و دولت از بازار پالایش نفت نیز ۹۹‌درصد کنترل و مدیریت صنعت پالایشگاهی در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است و سهم بخش‌خصوصی از کنترل صنعت مذکور تنها حدود یک‌درصد است.

در حق جریان نقدی نیز دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مذکور به‌همراه سایر نهادهای عمومی غیردولتی نظیر صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، هیات‌امنای صرفه‌جویی ارزی، صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام شده، بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیادشهید ‌و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی کشوری، منتفعان اصلی صنعت پالایشگاهی کشور هستند و بخش‌خصوصی سهمی کمتر از یک‌درصد را داراست.

• بهبود ارقام حوزه پالایش نفت و فرآورده کشور
• افشای جزئیات فروش نفت منطقی نیست
• راهکارهای قانونی برای توسعه صنعت پالایش از منابع دولتی
• بومی سازی تمام کاتالیست‌های مورد نیاز
• فضا برای صنعت ساخت‌وساز بسیار محدود‌‌‌تر شده است