چرا صادرات تخم مرغ 17 برابر شد؟

گروه کشت و دام بازارنیوز- مهناز میرزاده(کارشناس اقتصادی)؛ طبق آمارهای موجود سرانه مصرف تخم مرغ برای هر ایرانی بیش از ۱۴ کیلوگرم است، در حالی که میزان مصرف این محصول به طور میانگین در جهان بین ۱۱ تا ۱۲ کیلوگرم و در کشورهای پیشرفته دنیا ۱۸ کیلوگرم است در واقع سرانه مصرف تخم مرغ در کشور ما نسبت به میانگین جهانی بالاتر و نسبت به کشورهای پیشرفته دنیا کمتر است. همانطور که بیان شد، میزان مصرف سرانه تخم مرغ در کشور برای سال 1400 به میزان 14 کیلوگرم است. این شاخص برای سال 1399 12.14 کیلو گرم بوده است.

این موضوع در ارتباط با تولید نیز مطرح است به گونه ای که میزان تولید تخم مرغ در کشور برای سال 1400 (آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی) 1176.24 هزار تن بوده که نسبت به سال 1399 رشد 9 درصدی داشته است. با توجه به اهمیت و جایگاه تخم مرغ در تأمین امنیت غذایی کشور، در این گزارش ضمن بررسی چرایی رشد صادرات تخم مرغ نکاتی در خصوص سیاست­‌های تنظیم بازار و توسعه صادرات ارائه می‌شودد.

الف) وضعیت تجارت خارجی (واردات و صادرات) تخم مرغ

محصولات دامی و طیور به دلیل اهمیت آن در ارزش افزوده بخش کشاورزی، رشد اقتصادی کشور و ضرورت تأمین نیاز پروتئین مصرف کنندگان جایگاه ویژه­ای در اقتصاد ملی دارند. از جمله تخم مرغ یکی از منابع سرشار پروتئین است که تولید و مصرف آن روز به روز در جامعه افزایش می ­یابد.

با این حال اخیراً در خبرها داشتیم که میزان صادرات تخم مرغ نسبت به سال گذشته رشد فزاینده­ای داشته و در شش ماهه ابتدایی سال 105 میلیون دلار صادرات انجام شده است که بالاترین میزان در سال­های اخیر است و نسبت به سال گذشته (شش ماهه ابتدایی سال 1401) رشد 1650 درصدی یعنی افزایش بیش از 17 برابر داشته است. نمودار 1 وضعیت تجارت خارجی تخم مرغ برای ایران در شش ماهه ابتدایی سال­های مختلف نمایش داده است.

همان­طور که ملاحظه می شود، کشور وابستگی چندانی به واردات تخم مرغ ندارد و بیشتر واردات انجام شده مربوط به واردات تخم مرغ بارور است که در سال شش ماهه ابتدایی سال 15.2 میلیون دلار واردات انجام شده است. این در حالی است که در بخش خوراکی کشور به عنوان صادرکننده عمل می نماید و میزان تولید بیش از مصرف کشور است.

نمودار 1. وضعیت تجارت خارجی (صادرات و واردات) تخم مرغ (خوراکی و بارور) (میلیون دلار)

منبع: گزارش ­های تجارت خارجی وزارت جهاد کشاورزی

از مهم ترین دلایل رشد صادرات تخم مرغ در شش ماهه ابتدایی سال 1402 نسبت به سال گذشته، در کنار افزایش قیمت هر تن تخم مرغ صادراتی از 616 دلار به 1241 دلار به دلیل افزایش قیمت جهانی ذرت و سایر مواد اولیه تولید تخم مرغ، می توان به رفع ممنوعیت صادراتی توسط وزارت جهاد کشاورزی، اصلاح سیاست­های تجاری و تنظیم بازاری وزارت جهاد کشاورزی در هماهنگی و همکاری با بخش خصوصی (هر چند که در اواخر مرداد ماه 1402 این همکاری تعلیق و ملغی اعلام شد) و واگذاری اختیارات به برای تنظیم بازار مرغ و تخم مرغ به استان­ها به این صورت که چنانچه استان ها بتوانند نیازهای استان خود را رفع کنند اجازه صادرات بلندمدت خواهند داشت؛ اشاره نمود.

ب) روند قیمت تخم مرغ در کشور

نمودار 2 روند قیمت ماهانه تخم مرغ به همراه تغییرات آن را نشان می­ دهد. در مردادماه 1402 هر کیلو تخم مرغ به طور متوسط 55956 تومان عرضه و به فروش رسیده است. از اردیبهشت ماه 1402 همزمان با کاهش نرخ ارز، روند قیمتی تخم مرغ کاهشی بوده است (نرخ در این بازه زمانی بیش از 6 درصد کاهش یافته است). تجربه تاریخی شش ساله گذشته نشان از اعمال سیاست ممنوعیت صادرات همزمان با افزایش قیمت در فصل تابستان بوده است. به عنوان مثال در سال 1399 به محض رشد 42 درصدی قیمت تخم مرغ در تیرماه آن سال، ستاد تنظیم بازار اقدام به ممنوعیت صادرات نمود. در واقع اعمال ممنوعیت صادرات به عنوان یکی از سیاست­ های تنظیم بازار با توجه به اهمیت تخم مرغ به عنوان ارزان ترین پروتئین مورد استفاده مردم قرار گرفته است.

این در حالی است که صادرات یک روند بلندمدت است و اعمال ممنوعیت مقطعی و بدون هماهنگی و اطلاع قبلی منجر به تخریب بازارهای صادراتی کشور می­شود. موضوعی که بسیار مورد گلایه فعالان این صنعت قرار گرفته است. این در حالی است که صادرات تخم مرغ ضمن ارزآوری و متعادل سازی بازار داخل و جلوگیری از زیان تولید کننده نقش مهم و اثرگذاری در زمان مازاد بر مصرف در داخل کشور داشته باشد.

نمودار2. متوسط قیمت هر کیلو تخم مرغ ماشینی (ریال) و تغییرات ماهانه آن (درصد)

منبع: محاسبات تحقیق بر اساس آمار مرکز آمار جمهوری اسلامی ایران

ج) نکته پایانی

بی ثباتی در تصمیم‌­ها و سیاست­‌ها از اصلی ترین دلایل آسیب به صنعت طیور در کشور است. به عنوان مثال در تاریخ 12 اردیبهشت ماه 1402، 60 تریلی تخم مرغ به دلیل ممنوعیت صادرات یک شبه پشت مرز متوقف ماند. در واقع اعمال سیاست­های سلیقه ای و شبانه منجر به تخریب بازارهای صادراتی کشور می­شود. این در حالی است که انتظار می رود دولت و وزارت جهاد کشاورزی در همراهی و همکاری با بخش خصوصی بسترهای لازم برای تولید و صادرات پایدار و مازاد بر نیاز داخلی را فراهم نمایند.

در واقع از مهم­ترین چالش­های دستیابی به این هدف محدودیت منابع ارزی برای تامین مواد اولیه و نهادهای تولید تخم مرغ است که با یک برنامه ریزی منسجم و مبتنی بر ظرفیت­ های تهاتر و توسعه تولید صادرات محور می­توان از این چالش عبور نمود. علاوه بر این پیشنهاد می شود سیاست­های تنظیم بازار داخلی از طریق ذخیره سازی و توزیع مناسب با دوره های مصرف و تولید دنبال شود تا از اعمال سیاست­های کوتاه مدت تجاری اجتناب شود.

در پایان لازم است در خصوص بازگشت ارز حاصل از صادرات حداکثری محصولات کشاورزی و همچنین اخذ مابه التفاوت ارزش ارز تخصیصی به واردات مواد اولیه و صادرات محصولات کشاورزی اقدام عاجل شود. زیرا که ضعف در اجرای دقیق و کامل هر دو سیاست منجر به اتلاف و هدر رفت منابع ارزی کشور می ­شود.

پایان پیام//