چربی اشباع چیست: مهمترین فواید و ضررهای چربی های اشباع شده برای بدن
به ما گفته شده است، چربی های اشباع شده ناسالم هستند. بسیاری ادعا میکنند چربی اشباع سطح کلسترول را بالا میبرد و باعث سکتهی قلبی میشود. با وجود این، بسیاری از مطالعات اخیر نشان میدهند واقعیت بسیار پیچیدهتر از این است. این مقاله توضیحات...
به ما گفته شده است، چربی های اشباع شده ناسالم هستند. بسیاری ادعا میکنند چربی اشباع سطح کلسترول را بالا میبرد و باعث سکتهی قلبی میشود. با وجود این، بسیاری از مطالعات اخیر نشان میدهند واقعیت بسیار پیچیدهتر از این است. این مقاله توضیحات مفصلی را در رابطه با چربی اشباع شده و فواید و ضررهایاش برای سلامتی ارائه خواهد کرد.
چربی اشباع شده چیست؟
“چربیها” جزء درشت مغذیها هستند.
درشت مغذی به آن دسته از مواد مغذی گفته میشود که در مقادیر زیاد مصرف میشوند و به بدنمان انرژی میدهند.
هر مولکول چربی از یک مولکول گلیسرول و سه اسید چرب تشکیل میشود … که میتواند اشباع شده، تک اشباع نشده، یا چند اشباع نشده باشد.
منظور از کلمهی “اشباع” تعداد پیوندهای دوگانه در مولکول است.
اسیدهای چرب اشباع شده هیچ پیوند دوگانهای ندارند، اسیدهای چرب تک اشباع نشده دارای یک پیوند دوگانه هستند، و اسیدهای چرب چند اشباع نشده دارای دو یا چند پیوند دوگانه هستند.
راه دیگر بیان این مطلب، این است که بگوییم، تمام اتمهای کربن (C) اسیدهای چرب اشباع شده کاملا با اتمهای هیدروژن (H) “اشباع” میشوند.
مواد غذایی سرشار از چربی اشباع شده شامل گوشت، چربی خوک، محصولات لبنی پر چرب نظیر کره و خامه، نارگیل، روغن نارگیل، روغن نخل، و شکلات تلخ هستند.
در واقع، “چربیها” حاوی ترکیبی از اسیدهای چرب مختلف هستند. نمیتوان گفت یک نوع چربی به طور خالصْ چربی اشباع شده، تک اشباع نشده، یا چند اشباع نشده است.
حتی مواد غذایی نظیر گوشت گوساله نیز حاوی مقدار قابل توجهی چربیهای تک اشباع نشده و چند اشباع نشده هستند.
چربیهایی که بیشتر اشباع شده هستند (نظیر کره) معمولا در دمای اتاق جامد میمانند، در حالیکه چربیهایی که عمدتا اشباع نشده هستند (مانند روغن زیتون) در دمای اتاق به صورت مایع در میآیند.
چربی اشباع شده، مانند سایر چربیها، حاوی ۹ کالری در هر گرم هستند.
نکتهی اصلی: ”چربیهای” اشباع شده از آن دسته چربیهایی هستند که حاوی نسبت بالایی از اسیدهای چرب اشباع شده هستند و هیچ پیوند دوگانهای ندارند. چربیهای اشباع شده در دمای اتاق جامد میمانند.
۹ غذای کاهش دهنده کلسترول که امروز باید به رژیم غذایی خود اضافه کنید
چرا آدمها فکر میکنند چربی اشباع شده مضر است؟
در قرن بیستم، بیماری قلبی به یکی از بیماریهای همهگیر (اپیدمی) و رایج در آمریکا تبدیل شد.
این بیماری که سابقا به عنوان یکی از بیماریهای نادر به شمار میرفت، با سرعت بسیار زیادی شایع شد، و به عامل شماره یک مرگ و میر تبدیل شد … و تا به اکنون نیز ادامه دارد.
پژوهشگران دریافتند، به نظر میرسد مصرف چربی اشباع شده سطح کلسترول را در جریان خون بالا ببرد.
این یافتهی علمی در آن زمان بسیار با اهمیت بود، زیرا آنها همچنین میدانستند بالا رفتن کلسترول با افزایش خطر بیماری قلبی در ارتباط است.
این مسئله باعث گمانهزنی زیر شد:
اگر چربی اشباع شده باعث افزایش کلسترول شود (الف باعث ایجاد ب) و کلسترول باعث بیماری قلبی شود (ب باعث ایجاد پ)، بنابراین میتوان نتیجه گرفت چربی اشباع شده باعث ایجاد بیماری قلبی میشود (الف باعث ایجاد پ).
با وجود این، در آن زمان، این فرضیه بر هیچ گونه شواهد تجربی بر روی انسان استوار نبود.
این فرضیه (تحت عنوان “فرضیهی رژیم غذایی و قلب”) بر پایهی گمانهزنیها، دادههای مشاهدهای، و مطالعات حیوانی استوار بود.
سپس فرضیهی رژیم غذایی و قلب، بدون آنکه صحت و سقم آن اثبات شود، در ۱۹۷۷ وارد سیاستگذاری عمومی شد.
حتی اکنون که دادههای تجربی بسیاری که در رابطه با انسانها در اختیار داریم، نشان میدهند این گمانهزنیهای اولیه اشتباه بودهاند، همچنان به آدمها توصیه میشود به منظور کاهش خطر بیماری قلبی، از مصرف چربی اشباع شده خودداری کنند.
نکتهی اصلی: تاکنون اینچنین گمان رفته است که چربیهای اشباع شده با افزایش کلسترول خون باعث بیماری قلبی میشوند. با وجود این، هیچ گونه شواهد علمی به طور مستقیم ارتباط میان چربی اشباع شده را با بیماری قلبی نشان نداده است.
۴۰ درمان خانگی برای کاهش کلسترول بالا
چربی اشباع شده ممکن است الدیال (کلسترول بد) را بالا ببرد، ولی اچدیال (کلسترول خوب) را نیز افزایش میدهد
آگاهی از این مسئله بسیار مهم است که واژهی “کلسترول” غالبا نادرست و نادقیق استفاده میشود.
اچدیال و الدیال، کلسترولهای “خوب” و “بد”، در واقع کلسترول نیستند … آنها پروتئینهایی هستند که کلسترول را در اطراف خود حمل میکنند، و با نام لیپوپروتئین شناخته میشوند.
الدیال (LDL)، در زبان انگلیسی، حروف اختصاری Low Density Lipoprotein (لیپوپروتئین کمچگالی) و اچدیال (HDL) نیز حروف اختصاری High Density Lipoprotein (لیپوپروتئین پرچگالی) است. فقط یک نوع “کلسترول” وجود دارد.
در ابتدا، دانشمندان فقط “مجموع” کلسترول را اندازهگیری میکردند، که شامل کلسترول درون هر دو لیپوپروتئین کمچگالی (LDL) و پرچگالی (HDL) بود. ولی بعدها، آنها دریافتند الدیال با افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی در ارتباط است، و اچدیال با کاهش خطر این بیماری ارتباط دارد.
“مجموع” کلسترول، در واقع، یک نشانگر بسیار ناقص است، زیرا شامل اچدیال نیز میشود. بنابراین داشتن اچدیال بالا (محافظت کننده از سلامت قلب) در حقیقت به بالا بودن “مجموع” کلسترول کمک میکند.
از آنجا که چربی اشباع شده سطح الدیال را بالا میبرد، منطقی به نظر میرسد گمان کنیم این نوع چربی خطر بیماری قلبی را افزایش دهد. ولی دانشمندان عمدتا این حقیقت را که چربی اشباع شده اچدیال را نیز بالا میبرد، نادیده گرفتند.
گذشته از تمام آنچه گفته میشود، پژوهشهای جدید نشان دادهاند الدیال لزوما “بد” نیست، زیرا زیرمجموعههای مختلفی از الدیال وجود دارد.
الدیال متراکم کوچک: این نوع از الدیال، لیپوپروتئینهای کوچکی هستند که میتوانند به آسانی در دیوارهی عروق خونی نفوذ کنند، و باعث ایجاد بیماری قلبی شوند.
الدیال بزرگ: این لیپوپروتئینها بزرگ و پرزدار هستند و به آسانی به عروق خونی نفوذ نمیکنند.
۹ باور غلط درباره کلسترول که باید بدانید
ذرات کوچک و متراکم نیز بسیار بیش از همه مستعد اکسید شدن هستند، و این عامل نیز یک مرحلهی مهم دیگر در فرایند ابتلا به بیماری قلبی به شمار میرود.
آدمهایی که دارای مقادیر بیشتری از ذرات کوچک الدیال در بدنشان هستند، در مقایسه با آنهایی که دارای ذرات بزرگ الدیال بیشتری هستند، سه برابر بیشتر در معرض بیماری قلبی قرار دارند.
بنابراین … اگر میخواهیم خطر بیماری قلبی را در خود کاهش دهیم، باید خوراکیهای حاوی ذرات الدیال بزرگ را بیشتر مصرف کنیم، و تا حد ممکن از مصرف الدیالهای کوچک پرهیز کنیم.
نکتهی ظریف و جالبی که غالبا متخصصین تغذیهی “عامه پسند” آن را نادیده میگیرند، این است که … مصرف چربی اشباع شده وضعیت ذرات الدیال را از حالت کوچک و متراکم به حالت بزرگ تغییر میدهد.
آنچه میتوان از مطلب فوق نتیجه گرفت، این است که، اگرچه چربی اشباع شده میتواند تا حدودی میزان الدیال را در بدن افزایش دهد، ولی میتواند آن را به نوع بیخطری تبدیل کند که باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی شود.
حتی با جرات میتوان ادعا کرد، تاثیرات چربی اشباع شده بر الدیال آنچنان که فکر میکنید، حاد و مخرب نیست. با اینکه چربی اشباع شده در کوتاه مدت میزان الدیال را افزایش میدهد، ولی بسیاری از مطالعات مشاهدهای بلند مدت هیچ ارتباطی را میان مصرف چربی اشباع شده و سطوح الدیال در بدن پیدا نکردهاند.
همچنین به نظر میرسد تاثیر چربی اشباع شده بر میزان افزایش الدیال به “طول زنجیرهی” اسید چرب نیز بستگی داشته باشد. برای مثال، اسید پالمیتیک (۱۶ کربن) ممکن است الدیال را افزایش دهد، در حالی که اسید استاریک (۱۸ کربن) چنین اثری ندارد.
اکنون دانشمندان متوجه شدهاند تاثیر الدیال بر بیماری قلبی فقط به غلظت الدیال و اندازهی ذرات بستگی ندارد، بلکه به تعداد ذرات الدیال جاری در جریان خون نیز وابسته است.
رژیمهای غذایی کم کربوهیدرات، که معمولا سرشار از چربی اشباع شده هستند، میتوانند میزان ذرات الدیال را پایین بیاورند، در حالی که رژیمهای غذایی کم چرب میتوانند تاثیر مخربی داشته باشند و میزان ذرات الدیال را افزایش دهند.
نکتهی اصلی: چربی اشباع شده اچدیال (کلسترول خوب) را افزایش میدهد و الدیال (کلسترول بد) کوچک و متراکم را نیز تغییر اندازه میدهد و بزرگ میکند، و به این ترتیب، آن را تا حدود زیادی بیخطر میکند. به طور کلی، چربیهای اشباع شده، بر خلاف باورهای گذشته، تاثیر مخربی بر وضعیت لیپید خون ندارند.
آیا چربی اشباع شده باعث بیماری قلبی میشود؟
تاثیرات زیانآور ظاهری و مفروض چربی اشباع شده، به سنگ بنایی برای دستورالعملهای رژیم غذایی مدرن تبدیل شدهاند.
به همین خاطر، بودجههای عظیمی دربارهی این موضوع صرف شده است.
با وجود این … علیرغم دههها پژوهش و میلیاردها دلار صرف هزینه، دانشمندان همچنان قادر نیستند، در این میان، به رابطهی شفافی دست پیدا کنند.
بررسیها و مطالعات فراوانی که اخیرا دادههایی را از چندین و چند مطالعهی دیگر با هم ترکیب کردهاند، به این نتیجه رسیدهاند که حقیقتا هیچ رابطهای میان مصرف چربی اشباع شده و بیماری قلبی وجود ندارد.
طی یکی از این پژوهشها، نتایج ۲۱ مطالعه بر روی مجموعا ۳۴۷،۷۴۷ شرکت کننده مورد بررسی قرار گرفت، و گزارش آن در ۲۰۱۰ منتشر شد؛ دانشمندان چنین نتیجه گرفتند که قطعا هیچ رابطهای میان چربی اشباع شده و بیماری قلبی وجود ندارد.
بررسی دیگری که نتایج آن در ۲۰۱۴ منتشر شد، بر پایهی دادههای ۷۶ مطالعه (مشاهدهای و آزمایشهای کنترل شده) بر روی مجموعا ۶۴۳،۲۲۶ شرکت کننده انجام شد. دانشمندان در این بررسی نیز هیچ رابطهای میان چربی اشباع شده و بیماری قلبی نیافتند.
همچنین، بررسی سامانمند دیگری، از جانب بنیاد همیاری کوکران، دادههای آزمایشهای کنترل شدهی بسیاری را به صورت تصادفی با یکدیگر ترکیب کرد.
طبق این بررسی که نتایج آن در ۲۰۱۱ منتشر شد، کاهش مصرف چربی اشباع شده هیچ تاثیری بر مرگ و میر افراد یا مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی ندارد.
با وجود این، دانشمندان دریافتند جایگزینی چربیهای اشباع شده با چربیهای اشباه نشده خطر اتفاقات قلبی و عروقی (نه مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی) را تا ۱۴ درصد کاهش میدهد.
البته مطلب فوق به این معنی نیست که چربیهای اشباع شده “مضر” هستند، بلکه حاکی از این است که برخی انواع خاص چربیهای اشباع نشده (غالبا امگا-۳) دارای خاصیت محافظت از سلامتی هستند، ولی چربیهای اشباع شده در این مورد خنثی هستند.
بنابراین … بزرگترین و بهترین مطالعات در زمینهی چربی اشباع شده و بیماری قلبی نشان میدهند، هیچ رابطهای میان این دو وجود ندارد. وجود این رابطه، در تمام مدت، فقط یک افسانه بوده است.
متاسفانه، به نظر میرسد دولتها و سازمانهای بهداشت و سلامت “عامهپسند” مایل به تغییر این باور غلط نیستند و به ترویج متعصبانهی رژیمهای غذایی کم چرب سنتی ادامه میدهند.
نکتهی اصلی: دهها سال است رابطهی میان چربی اشباع شده و بیماری قلبی به شدت مورد مطالعه قرار گرفته است، ولی بزرگترین و بهترین مطالعات نشان میدهند، هیچ رابطهی آماری قابل ملاحظهای میان این دو وجود ندارد.
آیا رژیم غذایی حاوی چربی اشباع شدهی اندک، فایدهای برای سلامتی دارد، یا میتواند به افزایش طول عمر کمک کند؟
مطالعات بزرگ فراوانی در زمینهی رژیم غذایی کم چرب به عمل آمدهاند.
این رژیم غذایی توسط وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا و سازمانهای بهداشت و سلامت عامهپسند در سراسر جهان توصیه شده است.
هدف اصلی از این رژیم غذایی، کاهش مصرف چربی اشباع شده و کلسترول است.
همچنین این رژیم غذایی توصیه میکند مصرف میوهها، سبزیها، و غلات کامل افزایش یابد … و همزمان مصرف قند نیز کاهش یابد.
نوآوری در بهداشت زنان بزرگترین مطالعهی تغذیهای در تاریخ بود. این مطالعه شامل یک آزمایش کنترل شدهی تصادفی بر روی ۴۶،۸۳۵ زن بود که، طبق دستورالعمل، رژیم غذایی کم چرب مصرف میکردند.
بعد از گذشت حدود ۷.۵ الی ۸ سال از این آزمایش، فقط ۴۰۰ گرم تغییر وزن در شرکت کنندهها مشاهده شد، و هیچ تفاوتی نیز در بیماری قلبی، سرطان، یا مرگ و میر این افراد نسبت به سایرین مشاهده نشد.
سایر مطالعات بزرگ نیز این مسئله را تایید کردهاند … رژیم غذایی کم چرب هیچ فایدهای برای کاهش خطر بیماری قلبی یا مرگ و میر حاصل از آن ندارد.
مطالعات فراوانی نیز که در میان شرکت کنندههایشان، چربی اشباع شده را با روغنهای گیاهی تک اشباع نشده جایگزین کرده بودند، مشاهده کردند در گروه مصرف کنندههای روغنهای گیاهی آدمهای بیشتری از بین میروند.
نکتهی جالب توجه این است که از زمانی که دستورالعملهای مصرف مواد غذایی کم چرب به بازار آمدهاند، شیوع چاقی مفرط به شدت افزایش یافته است:
نمودار بالا نشان میدهد رواج چاقی مفرط دقیقا همزمان با به اوج رسیدن توصیهها دربارهی مصرف خوراکیهای کم چرب، با قدرت تمام آغاز شد. اندکی بعد از آن، شیوع دیابت نوع ۲ نیز افزایش یافت.
البته، این نمودار به تنهایی نمیتواند چیزی را ثابت کند (وجود ارتباط میان دو چیز دلیلی بر وجود رابطهی علت و معلولی میان آن دو نیست)، ولی میتوان از آن نتیجه گرفت که جایگزینی غذاهای سنتی مانند کره و گوشت با مواد غذایی کم چرب فرآوری شدهی مملو از قند قطعا در افزایش چاقی بیتاثیر نبوده است.
همچنین، نکتهی جالب توجهی دیگر اینکه، هنگام بررسی سوابق مطالعاتی در این زمینه، پی میبریم که تقریبا همهی مطالعاتی که رژیم غذایی کم چرب “توصیه شده توسط متخصصین” را با سایر رژیمهای غذایی (شامل رژیم غذایی پارینه سنگی، گیاهخواری، کم کربوهیدرات و مدیترانهای) مقایسه کردند، شاهد شکست این رژیم غذایی بودند.
نکتهی اصلی: مطالعات در زمینهی رژیم غذایی کم چرب، هیچ کاهشی را در خطر ابتلا به بیماری قلبی یا مرگ و میر حاصل از آن نشان ندادهاند، و برخی مطالعات نیز حتی نشان میدهند جایگزینی چربی اشباع شده با روغنهای گیاهی میتواند این خطرات را افزایش دهد.
افراد مبتلا به برخی وضعیتهای خاص بهتر است مصرف چربی اشباع شده را به حداقل برسانند
نتایج بیشتر مطالعات بر پایهی میانگینگیری است.
مطالعات به وضوح نشان میدهند، به طور میانگین، چربی اشباع شده خطر بیماری قلبی را بالا نمیبرد.
با وجود این، در خلال این میانگینگیری، جایی برای متغیرهای فردی نیز وجود دارد. شاید بیشتر افراد با مصرف چربی اشباع شده دچار عارضه نشوند … در حالیکه ممکن است خطر ابتلا به بیماری قلبی در برخی دیگر کاهش یابد، و شاید برخی دیگر نیز با افزایش خطر مواجه شوند.
ولی نتیجهی کلی این است، برخی آدمها قطعا بهتر است مصرف چربی اشباع شده را در رژیم غذاییشان به حداقل برسانند.
این آدمها شامل افرادی میشوند که دارای اختلال ژنتیکی به نام هیپرکلسترولمی فامیلی، و همچنین افرادی که دارای نوعی ژن به نام ApoE4 هستند.
در آینده، علم ژنتیک یقینا راههایی بیشتری کشف خواهد که در آنها رژیم غذایی بر خطر فردی ابتلا به بیماری تاثیر بگذارد.
نکتهی اصلی: برخی آدمها بهتر است مصرف چربی اشباع شده را به حداقل برسانند؛ این آدمها شامل مبتلایان به هیپرکلسترولمی فامیلی و افراد دارندهی ژن ApoE4 میشوند.
چربی اشباع شده برای پخت و پز عالی است، و خوراکیهای سرشار از آن، معمولا سالم و مغذی هستند
چربی اشباع شده دارای جنبههای مفید مهمی است که کمتر در موردشان صحبت شده است.
برای مثال، چربی اشباع شده برای پخت و پز عالی است. از آنجا که آنها هیچ پیوند دوگانهای ندارند، به شدت در برابر آسیبهای ناشی از حرارت مقاوم هستند.
از سویی دیگر، چربیهای تک اشباع نشده به آسانی در برابر حرارت اکسید میشوند.
به همین دلیل، روغن نارگیل، چربی خوک، و کره برای پخت و پرز، به ویژه کارهای آشپزی با حرارت بالا نظیر سرخ کردن، عالی هستند.
همچنین، خوراکیهایی که به طور طبیعی سرشار از چربی اشباع شده هستند معمولا سالم و مغذیاند، البته به شرط آنکه آنها را با کیفیت و بدون فرآوری مصرف کنید.
این خوراکیها عبارت هستند از گوشتهای دامهایی که به طور طبیعی و با غذای طبیعی رشد کرده باشند، محصولات لبنی متعلق به گاوهایی که به طور طبیعی تغذیه شدهاند، شکلات تلخ، و نارگیل.
نکتهی اصلی: چربی اشباع شده برای پخت و پز عالی هستند و مواد خوراکی سرشار از چربی اشباع شده معمولا هم سالم و هم مغذیاند.
چربیهای “بدی” که باید مثل طاعون از آنها دوری کرد
انواع مختلفی از چربیها وجود دارد.
برخی از آنها برای ما مفید هستند، برخی دیگر خنثی، و برخی دیگر نیز به وضوح مضر هستند.
شواهد نشان میدهند چربیهای اشباع شده و تک اشباع نشده کاملا بیخطر هستند و حتی شاید مفید هم باشند.
با وجود این … شرایط با چربیهای چند اشباع نشده کمی پیچیدهتر میشود.
وقتی صحبت از این چربیها به میان میآید، باید به امگا-۳ و امگا-۶ اشاره کرد.
لازم است این دو نوع اسید چرب را با تعادل خاصی مصرف کنیم، ولی این روزها، بیشتر آدمها بیش از حد نیاز به مصرف امگا-۶ میپردازند.
مصرف مقدار زیادی امگا-۳ (از منابعی نظیر ماهی روغنی) ایدهی بسیار خوبی است، ولی بهتر است مصرف امگا-۶ را کمتر کنید.
بهترین راه برای این کار، اجتناب از مصرف دانهها و روغنهای گیاهی نظیر سویا و روغنهای ذرت، و همچنین مواد غذایی فرآوری شدهی حاوی این روغنها است.
نوع دیگری از چربیها، که بسیار مضر هستند، چربیهای ترنس مصنوعی نام دارند.
چربیهای ترنس از طریق قرار گرفتن روغنهای گیاهی تک اشباع نشده در یک فرایند شیمیایی ساخته میشوند که شامل حرارت بالا، گاز هیدروژن و یک کاتالیزور فلزی است.
مطالعات نشان میدهند مصرف چربیهای ترنس به مقاومت به انسولین، التهاب، تجمع چربی در شکم، و افزایش شدید خطر ابتلا به بیماری قلبی منجر میشود.
بنابراین، بدون نگرانی چربیهای اشباع شده، چربیهای تک اشباع نشده، و امگا-۳ نوش جان کنید … ولی از چربیهای ترنس و روغنهای گیاهی فرآوری شده مثل طاعون دوری کنید.
نکتهی اصلی: چربیهای مضر واقعی شامل چربیهای ترنس و روغنهای گیاهی فرآوری شدهی سرشار از اسیدهای چرب امگا-۶ هستند.
دلیلی ندارد مشکلات جدید سلامتی را به گردن خوراکیهای قدیمی بیندازیم
مقامات بهداشتی کشورها مبالغ هنگفتی را برای مطالعه دربارهی رابطهی میان چربی اشباع شده و بیماری قلبی صرف میکنند.
علیرغم آنکه هزاران دانشمند بر سر این موضوع دههها کار کردهاند و میلیاردها دلار خرج کردهاند، هنوز هیچ گونه شواهد محکمی برای پشتیبانی از این فرضیه به دست نیامده است.
افسانهی چربی اشباع شده در گذشته اثبات نشد، امروزه نیز اثبات نشده است، و در آینده هم اثبات نخواهد شد … زیرا این فرضیه از اساس اشتباه است.
این افسانه نه تنها توسط هیچ گونه شواهد علمی پشتیبانی نمیشود، بلکه به آسانی با برخی استدلالات منطقی رد میشود.
انسانها و نیاکان انسانها صدها هزار سال (یا شاید میلیونها سال) است که چربی اشباع شده میخورند، ولی شیوع بیماری قلبی تنها از صد سال پیش آغاز شده است.
دلیلی ندارد مشکلات جدید سلامتی را به گردن خوراکیهای قدیمی بیندازیم.