تاریخچه آجیل عید | فلسفه آجیل عید نوروز و ترکیب آن در شهرهای مختلف

چرا شب عید آجیل می‌خوریم؟ شاید کمتر به این موضوع فکر کرده باشید که چرا آجیل با مهمانی‌ها و دید و بازدیدهای عید، گره خورده است و به‌عنوان یک رسم سنتی، فقط آن را پذیرفته‌ایم و بجا می‌آوریم. اما حکمت آجیل عید چیست و چه فلسفه‌ای پشت آن است. اصلا ترکیبات آجیل شب عید چیست و در شهرهای مختلف از گذشته تا امروز چه آجیل‌هایی برای عید نوروز خورده می‌شده است. در این مقاله از مجله فیدیلیو همه چیز درباره آجیل شب عید و اجزای آن را به شما خواهیم گفت.

تاریخچه آجیل عید نوروز چیست؟

ایرانی‌ها از دیرباز به مهمان‌نوازی و دورهمی‌های خودمانی معروف بوده‌اند. تنها غذا خوردن در فرهنگ ایرانی، چندان جا نیفتاده و مردم وعده‌های غذایی خود را با اعضای خانواده، دوستان و فامیل، میل می‌کردند. اما بعد از وعده اصلی غذایی، خوردن خوراکی‌های دیگر که نقش دسر داشته‌اند یا آجیل‌ها و تخمه‌ها، معاشرت و دورهمی را طولانی‌تر و جذاب‌تر می‌کرده است. به همین خاطر از قبل از دوره قاجاریه، پای آجیل و تخمه به فرهنگ ایرانی‌ها باز می‌شود.

در زمان‌های قدیم، افراد ثروتمند در خانه‌های خود، یک اتاق مجزا به نان «شاه‌نشین» یا «طنبی» داشتند که تزیین و دکوراسیون آن مجلل‌تر از دیگر اتاق‌‌ها بود. شاه‌نشین‌ها معمولا تزییناتی مثل گچ‌بری، منبت‌کاری، آینه‌کاری، معرق و … داشتند و در این اتاق‌ها، مهمان‌های خاص دور هم جمع می‌شدند. رسم بر این بود که مهمان‌ها، با بهترین خوراکی‌ها، پذیرایی شوند و هر چه مهمانی‌ها باشکوه‌تر بود، آجیل‌های بعد از شام هم پر‌و‌پیمان‌تر و متنوع‌تر بودند.

یک رسم متداول این بود که میزبان، یک سفره یا «خوان» در اتاق پذیرایی پهن می‌کرد و روی سفره، انواع خوراکی‌ها و آجیل‌ها گذاشته می‌شدند. در مهمانی‌ها، مهمان‌ها هم به رسم احترام، همراه خود، آجیل یا خوراکی‌هایی می‌آوردند و آنها را در سفره قرار می‌دادند تا دور هم و به‌صورت دسته‌جمعی، در خوردن آجیل و خوراکی، با هم سهیم شوند. البته آجیل یا «شب چره» نه تنها برای پذیرایی و به‌تنهایی، بلکه در انواع آش و غذا هم به کار می‌رفتند و با آجیل‌ها، خوراکی‌ها، شیرینی‌ها و دسرهای متنوعی پخته می‌شد که زینت‌بخش مهمانی‌ها و دورهمی‌ها بودند.

تاریخچه آجیل عید نوروز در شهرهای مختلف

آجیل‌ها هم مثل دیگر خوراکی‌ها و غذاها، بسته به فرهنگ هر شهر و مواد غذایی که در هر منطقه جغرافیایی وجود داشت، متفاوت بود. هر چند در حال حاضر دسترسی به آجیل‌ها در همه شهرها وجود دارد، ولی در زمان‌های گذشته، محصولات بومی به‌عنوان آجیل عید نوروز رایج‌تر بوده‌اند.

در شهرهایی که حبوباتی مثل نخود زیاد بوده است، خوردن «نخودچی» متداول‌تر بوده و مردم با تفت دادن نخود، این آجیل را درست می‌کرده‌اند. در شهرهای استان کرمان و دامغان به‌خاطر کشت و به عمل آمدن «پسته»، این آجیل، پای ثابت مهمانی‌ها بوده است.

در شهرهایی مثل قزوین، رامسر، شهسوار، رودسر، رودبار و … که آب و هوای سردسیری دارند، درختان «فندق» بار بیشتری می‌داده‌اند و این میوه، به‌عنوان آجیل رایج شب عید و شب یلدا و مناسبت‌های سنتی دیگر در شهرهای سردسیری مرسوم بوده است.

یکی از آجیل‌های دیگر در عید نوروز، «گردو» بوده است. هر چند گردو در مناطق وسیعی از ایران رشد می‌کرده ولی شهرهای همدان، نهاوند، آذربایجان، شهرهای شمالی کشور و …، گردو فراوانی و کیفیت بالاتری داشته و از آن به شکل‌های مختلف در انواع غذاها، ترشی‌ها، آش و … استفاده می‌شده است. خود گردو هم به‌عنوان آجیل، جزو جدانشدنی پذیرایی‌های عید نوروز و عید دیدنی و دورهمی‌ها بوده است.

علاوه بر مغزها، تخمه‌ها هم جزو آجیل عید نوروز به حساب می‌آیند. «تخمه کدو» در شهرهای خراسان و «تخمه جابانی یا ژاپنی» بیشتر در دامنه‌های دماوند برداشت می‌شوند و در این شهرها، خوردن این تخمه‌ها بسیار متداول بوده و هست.

«کشمش و مویز» از دیگر آجیل‌های شب عید نوروز است که در بیشتر شهرهای ایران، به‌خاطر کشت شدن انگور، خوردن آن رایج بوده است. هر چند مرغوب‌ترین کشمش را به استان همدان و شهرستان ملایر نسبت می‌دهند اما افزودن این آجیل به ترکیب آجیل شب عید هم مرسوم بوده و همچنان جزو خوراکی‌های خوشمزه است که در کنار چای یا همراه با دیگر آجیل‌ها و حتی در طرز تهیه انواع غذاها، دسرها، شیرینی‌ها و … به کار می‌رود.

«گندمک» و «برنجک» و «کنجد بو داده» هم دانه‌های بو داده و برشته شده گندم، برنج و کنجد هستند که از دیرباز، به‌عنوان آجیل عید در شهرهای مختلف ایران تهیه می‌شده‌اند. در برخی شهرها، این سه دانه، با هم ترکیب شده و برای دورهمی‌ها سرو می‌شدند.

در کنار آجیل‌‌های مرسوم در شهرهای مختلف برای عید نوروز و مراسمی مثل چهارشنبه سوری خوردن «انجیر خشک»، «سنجد» و «برگه» نیز رایج بوده است. هر چند هنوز هم در بسیاری از آجیل‌فروشی‌ها می‌توانید انجیر و برگه را در ترکیب انواع آجیل پیدا کنید.

آجیل و جایگاه آن در فرهنگ و طب سنتی و اسلامی

شاید جالب باشد ولی آجیل در فرهنگ ایرانی نماد «سلامتی و ثروت» است و به همین خاطر هم در طول زمان، جایگاه خود را در بین مردم حفظ کرده و حتی متنوع‌تر شده است.

در فرهنگ اسلامی، آجیل را نماد «بخشش و گشاده‌دستی» می‌دانند و پذیرایی از مهمان با آجیل‌های مختلف یا دورهمی‌ها و جشن‌ها، به نوعی خوشامدگویی و سخاوت میزبان را می‌رساند.

در طب سنتی، از آجیل‌ها به‌عنوان دانه‌های مغذی و مفید برای سلامتی یاد می‌شود که هر کدام از آنها خواص درمانی و تغذیه‌ای مهمی دارند. ذخیره‌ کردن این دانه‌ها و استفاده به‌صورت خشکبار در ایام مختلف سال، برای تقویت و بهبود سلامتی می‌تواند به بدن در درمان و پیشگیری از بیماری‌ها کمک موثری کند.

انواع آجیل عید

برای عید نوروز برخی ترکیبات آجیل به‌صورت ثابت هستند و می‌توانید به راحتی آن را خریداری کنید.

• آجیل چهار مغز: این آجیل از ترکیب مغز پسته، مغز بادام درختی، مغز بادام هندی و فندق تشکیل شده است.
• آجیل مخلوط: آجیل مخلوط از ترکیب ۵، ۷ یا ۸ مغز تشکیل شده و به دو روش شور و شیرین تهیه می‌شود. این آجیل‌ها بسیار مقوی بوده و سرشار از پروتئین هستند.
• آجیل مشکل گشا: این آجیل از ترکیب فندق، بادام، پسته، کشمش و توت خشک و نهایتا هفت مغز تشکیل شده‌ است و از زمان‌های گذشته به‌عنوان نذر و هنگام فرا رسیدن عید نوروز و چهارشنبه سوری، مصرف می‌‌شده‌اند. تهرانی‌ها به این آجیل قیسی، مویز و گاهی نبات هم اضافه می‌کردند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید در باور و فرهنگ ایرانی‌‌ها خوردن آجیل چهارشنبه سوری در آخرین سه شنبه سال و پیش از عید نوروز خوش‌یمن بوده و شگون داشته است. در استان‌های شمالی ایران از جمله گیلان بر این باور بودند که آجیل چهارشنبه سوری مهر و محبت را زیاد می‌کند و نذر آجیل چهارشنبه سوری مشکل گشاست و گره از مشکلات فردی که نذر کرده باز می‌کند.

هر چند در حال حاضر جنبه نذری آجیل چهارشنبه سوری از بین رفته است و صرفا این آجیل را به‌عنوان یک تنقلات و خوراکی سنتی در دورهمی‌های این شب نمادین و اسطوره‌ای قبل از عید نوروز سرو می‌کنند ولی در اصل فلسفه آجیل چهارشنبه سوری برای برکت و خوش‌یمنی و رفع مشکلات بوده است.

ترکیبات آجیل عید نوروز چیست؟

هر چند آجیل‌ها هنوز هم شهر به شهر، ممکن است تفاوت‌هایی با هم داشته باشند ولی به مرور برخی دانه‌ها، جزو ترکیبات اصلی آجیل عید نوروز قرار گرفتند و برخی دیگر هم به مرور به آن اضافه شدند. به همین خاطر، موقع خرید ممکن است آجیل‌ها با ترکیبات متفاوت و متنوع ببینید که هر کدام مناسب ذائقه گروهی خاصی هستند و قیمت‌های آنها هم متفاوت است.

• پسته
• بادام هندی
• بادام زمینی
• بادام درختی
• فندق
• کشمش
• تخمه (کدو، هندوانه، جابانی)

برخی افراد هر کدام از این آجیل‌ها، مغزها یا تخمه‌ها را جداگانه خریداری و نسبت‌های مورد‌نظر خودشان را با هم ترکیب می‌کنند. بنابراین دستتان باز است تا آجیل عیدتان را به سلیقه خودتان، خریداری و نسبت‌های آنها را تنظیم کنید.

سوالات متداول

فلسفه آجیل عید چیست؟

فلسفه آجیل عید، پرشورتر و گرم‌تر برگزار کردن دورهمی‌ها، نشان دادن سخاوت و مهمان‌نوازی میزبان و استفاده از خوراکی‌های مفید و مغذی در مهمانی‌ها و دورهمی‌ها بوده است.

آجیل عید نوروز شامل چیست؟

آجیل‌های شب عید تنوع زیادی دارند و از شهری به شهر دیگر ممکن است تفاوت‌هایی در آنها وجود داشته باشد یا سلیقه میزبان در انتخاب آنها متفاوت باشد ولی به‌صورت متداول، ترکیبات آجیل عید نوروز شامل، پسته، بادام هندی، بادام زمینی، بادام درختی، تخمه (کدو، جابانی و هندوانه)، کشمش و فندق می‌شوند که برخی مواقع به آنها انجیر، برگه یا قیسی، توت خشک، نخودچی و … هم اضافه می‌شود.

سخن پایانی

آجیل عید نوروز یکی از محبوب‌ترین خوراکی‌های سال نو برای پذیرانی از مهمانان است. ترکیبات آجیل عید نوروز ممکن است از شهری به شهر دیگر، طبق رسم و رسوم قدیمی، متفاوت باشد اما معمولا منظور از آجیل عید نوروز ترکیب پسته، بادام هندی، بادام زمینی، بادام درختی، تخمه (کدو، جابانی و هندوانه)، کشمش و فندق است. آجیل عید نوروز در شهر شما چه ترکیباتی دارد؟ آیا شما چیزی درباره فلسفه مصرف آجیل عید در شهر خود از بزرگترها شنیده‌اید؟ خوشحال می‌شویم در بخش نظرات این مطلب صحبت‌های خود درباره آجیل عید، ترکیبی که از آجیل عید می‌پسندید یا در شهر شما رسم است را با ما و مخاطبان فیدیلیو در میان بگذارید.