«نقش رستم» آبستن چه حادثه ای است؟

شکاف ها در محوطه باستانی نقش رستم تشدید شده و حفره هایی در پایین دست آرامگاه چهار شاه هخامنشی و نقش برجسته ها پدید آمده است. گروهی از اساتید دانشگاه شیراز در بررسی اولیه نظر داده اند که پدیده رخ داده در نقش رستم، بیشتر فروشست است. هرچند برای تشخیص دقیق تر قرار است آزمایش های علمی تر انجام شود.

به گزارش «دنیای سفر»، نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید در استان فارس واقع شده و یادمان هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را دارد، درحالی که آرامگاه چهار پادشاه هخامنشی؛ داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم را در برگرفته است.

هشدار فرونشست در این محوطه، از حدود یک دهه پیش داده شده است، اما گفته می شود در تمام این سال ها شکاف ها و چاله ها با خاک و سنگ ریزه پر شده بودند و حالا در بارش های اخیر همان شکاف ها عمیق تر شده اند و حتی در بخش هایی از محوطه، زمین دهان باز کرده و وضعیت این محوطه باستانی را نگران کننده کرده است.

برخی علت آنچه در نقش رستم رخ داده است را به قنات های خشک شده و لایروبی نشده و همچنین چاه های کشاورزی که بدون مجوز تا همین اواخر حفر شده اند، مربوط می دانند.

هرچند، محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس در جمع خبرنگاران این قول را داده است که چاه های غیرمجاز را تعطیل و پلمپ کند.

استاندار فارس به دعوت جمعی از اساتید دانشگاه شیراز برای بررسی علمی صحت و سقم موضوع و ارائه راه کارهای تخصصی درباره فرونشست در نقش رستم، نیز اشاره می کند که نظر و مطالعات اولیه آن ها، پیش از مشاهدات میدانی این بوده است که «مساله نقش رستم کمتر از شایعاتی است که پیچیده».

نظر اولیه گروه حدودا ۱۵ نفره اساتید دانشگاه شیراز، که پنجشنبه ۲۰ اردیبهشت ماه، مشاهده و بررسی اولیه ای از این محوطه باستانی داشتند، این بود که «بخشی از آنچه در نقش رستم رخ داده، فروشُست بوده است. همچنین در محوطه رانش اتفاق افتاده است. از طرفی، اثرات فرونشست های گسترده در طی سال های گذشته در دشت مرودشت، در این محوطه به دلیل ضعف و سستی خاک، بیشتر بوده است.»

ناقل این نظرات، علیرضا عسگری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید است، که مسئولیت محوطه باستانی نقش رستم را دارد. او معتقد است مسائل متنوعی در نقش رستم رخ داده و قضیه فقط «فرونشست» و «فروشست» نیست.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در گفت وگو با ایسنا توضیح می دهد: در دوران هخامنشی این محوطه یک ساز و کار مدیریتی برای نظام آب داشته که اکنون از بین رفته است. به احتمال خیلی زیاد کانال آبی بوده است که پر شده و اکنون کارکردش را از دست داده است. از طرفی، رانشی در سازه های اطراف کعبه زرتشت، که در پایان کاوش های باستان شناسی توسط مرمتگران ساخته شده، رخ داده است.

عسگری با استناد به کارشناسی های اولیه، اضافه می کند: خاک در محوطه نقش رستم سُست بوده و آب به آن نفوذ کرده و احتمال را مطرح کرده است که شاید در زیر این سطح (اطراف کعبه زرتشت) سازه های دیگری هم باشد که از زیرخاک بیرون نیامده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید می گوید: بعضی از شکاف ها در محوطه نقش رستم در گذشته ایجاد شده بودند که پر شدند. برای همین نیاز است محوطه اساسی مطالعه کنیم. ما شیارها را پر نمی کنیم تا آسیب شناسی شود. در واقع آنچه اتفاق افتاده ناشی از مشکلات درونی سایت و البته بخشی از آن، فرونشست است.

عسگری انکار نمی کند که فرونشست در بخش های دیگر دشت وجود دارد، اما تاکید می کند در محوطه نقش رستم، چون سیستم مدیریتی آب از کار افتاده است و زمین سست بوده است، شکاف ها تشدید شده است.

او اظهارات یکی از متخصصان زمین شناسی را هم شاهد می گیرد، که هنگام مشاهدات میدانی گفته است: «آب نقاط ضعف زمین را پیدا می کند، یعنی جایی که سست تر بوده، رفته شده است.»

رانش در سازه اطراف کعبه زرتشت که مرمتگران در پایان کاوش ساخته بودند. آن طور که مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید می گوید قرار است مطالعات علمی تری در محوطه نقش رستم انجام شود؛ در این مرحله بررسی های ژئوفیزیک، ژئوالکتریک و ژئومغناطیسم انجام می شود و دستگاه های GPS نصب خواهد شد و آزمایش هایی رو خاک می شود.

عسگری می گوید: باید مشخص شود سیستم هایی که در زیر سطح زمین قرار دارند در کجا خراب و یا از کار افتاده اند و میزان آسیب ها و خطراتی که به سایت نقش رستم وارد شده است، برآورد شود.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید لازم می داند که یک برنامه بلندمدت حداقل ۵ ساله برای نقش رستم از نظر کاوش، بررسی و حفاظت و مرمت اجرا شود، چون مساله نقش رستم فقط فرونشست نیست، مساله حفاظتی، مرمتی، باستان شناسی مطالعات زمین شناسی است، مساله خاک و پایش است و این محوطه باید در راستای حفاظت و ساماندهی به کلی مورد مطالعه و بازنگری قرار گیرد.

این شکاف به صورت طولی در پای آرامگاه های شاهان هخامنشی ایجاد شده است. از هفته گذشته این محدوده در دست مطالعه و بررسی کارشناسان و اساتید دانشگاه شیراز قرار گرفته است. شکاف طولی که از آرامگاه خشایارشا ایجاد شده و در بخش هایی از محوطه عمیق تر و یا فروچاله شده است.

نظر کارشناسان بر این است که سستی خاک در محوطه نقش رستم و عوامل دیگر، باعث شده فرونشست در این محدوده بیشتر خود را نشان دهد.