وقتی تعداد اسپرم‌ها صفر است

شفاآنلاین:سلامت>حدود 15-10 درصد زوج‌ها نابارور هستند و علت ناباروری در پنجاه درصد موارد به خانم‌ها و در پنجاه درصد بقیه مربوط به مردان مربوط است. علت ناباروری مردان اختلال در کمیت یا کیفیت اسپرم‌هاست. متاسفانه در تعدادی از مردان نابارور تعداد اسپرم‌ها صفر است که به آن «آزواسپرمی» گفته می‌شود. این مردان به اقدامات تشخیصی و درمانی خاصی نیاز دارند و بسیاری از آنها نیز با اقدامات درمانی مناسب بچه‌دار می‌شوند.
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی برای اینکه یک مرد قدرت باروری داشته باشد، خصوصیات آزمایش تجزیه منی او باید به قرار زیر باشد:
 حداقل تعداد اسپرم‌ها بیست میلیون در یک میلی‌لیتر منی باشد.
 حداقل پنجاه درصد اسپرم‌ها شکل طبیعی داشته باشند.
 حداقل سی درصد اسپرم‌ها حرکت پیشرونده سریع و رو به جلو داشته باشند.
اگر هر یک از موارد فوق دچار مشکل شوند، می‌توانند باعث ناباروری مرد شوند. در مواردی ‌که آزمایش تجزیه منی دارای مشکل است، مثلا تعداد اسپرم‌ها کم است و زوج از راه طبیعی نمی‌توانند صاحب فرزند شوند و درمان‌ها نیز موثر نیستند، می‌توان از روش‌های لقاح مصنوعی استفاده کرد ولی مشکل اصلی موقعی است که مرد بدون اسپرم و تعداد اسپرم صفر گزارش شده باشد که در اصطلاح پزشکی به آن آزواسپرمی می‌گویند. در این مبحث مواردی‌ که باعث فقدان اسپرم در مایع منی می‌شوند، به اختصار توضیح داده شده است.
همه بیماران مرد مبتلا به آزواسپرمی (تعداد اسپرم صفر) نابارور مطلق نیستند، عده‌ای از آنها را می‌توان درمان کرد و بدین ترتیب حتی با روش طبیعی بچه‌دار می‌شوند. یک درصد مردان و بیست درصد مردان نابارور مبتلا به آزواسپرمی هستند؛ یعنی از هر پنج مرد نابارور یک نفر آنها دچار آزواسپرمی است.
کلاً آزواسپرمی را به سه گروه بزرگ تقسیم می‌کنند:
علل قبل از بیضه
بیضه‌ها دو کار اصلی دارند؛ تولید هورمون مردانه یا همان تستوسترون و تولید اسپرم یا همان نطفه مردانه. هر یک از موارد فوق تحت‌تاثیر یک هورمون است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شوند. تولید هورمون مردانه تحت‌کنترل هورمون LH و تولید اسپرم تحت‌کنترل هورمون FSH است. هر دو هورمون از غده هیپوفیز ترشح می‌شوند. اگر بنا به هر دلیلی غده هیپوفیز هورمون FSH ترشح نکند، مرد به کاهش تعداد اسپرم و در مواردی به آزواسپرمی مبتلا می‌شود. در این مردان اگر این هورمون را برای بیمار تجویز کنیم، بیضه‌ها شروع به تولید اسپرم خواهند کرد. علل اختلال هیپوفیز در ترشح هورمون FSH خیلی زیاد است ولی سه مورد آن که دارای اهمیت هستند عبارتند از: کم‌کاری غده هیپوفیز، افزایش هورمون پرولاکتین خون و تزریق هورمون تستوسترون.
هورمون تستوسترون اثر مهاری روی غده هیپوفیز دارد و اگر در فردی که به آن نیاز ندارد تزریق شود، نه تنها باعث مهار هیپوفیز و ایجاد آزواسپرمی می‌شود، در درازمدت باعث تحلیل رفتن بیضه‌ها (آتروفی بیضه) نیز خواهد شد. این همان اتفاقی است که در ورزشکاران و افرادی که برای بدنسازی از هورمون تستوسترون استفاده می‌کنند، می‌افتد. شما لابد افرادی را دیده‌اید که هیکل تنومند دارند و هیکل آنها به ‌اندازه دو نفر آدم عادی است. این افراد از این هورمون‌ها استفاده کرده‌اند. من پرونده‌های متعددی از قوه قضائیه دارم که به‌دلیل شکایت همسر و تقاضای طلاق ارجاع شده‌اند. این افراد تنومند که اکنون به‌دلیل ناباروری کارشان به دادگاه کشیده شده است و همیشه هیکل خود را نیز در خیابان به نمایش می‌گذارند، در معاینه بیضه‌های به ‌اندازه هسته خرما دارند و کل بیضه‌ها از بین رفته است.
علل بیضوی
در علل بیضوی به علت بیماری خود بیضه، اسپرم تولید نمی‌شود؛ مثلا پسر بچه‌ای دچار بیضه نزول نکرده است و به موقع عمل جراحی نمی‌شود یا بیضه دچار عفونت اوریونی می‌شود. اگر پسر بچه یا مردی به اوریون مبتلا شود، در سی درصد موارد بیضه گرفتار می‌شود و اگر بیضه دچار عفونت اوریونی شود، متاسفانه تحلیل و از بین می‌رود و اگر دو طرفه باشد، فرد دچار آزواسپرمی خواهد شد. سایر علل که باعث آسیب به تولید اسپرم در بیضه‌ها می‌شوند، عبارتند از: پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، استفاده از بعضی از داروها و ضربه به بیضه‌ها. فهرست این بیماری‌ها بسیار زیاد است و گاه با تجویز دارو می‌توان تولید اسپرم را تحریک کرد.
علل بعد بیضوی
وقتی اسپرم در بیضه تولید شد، باید از راه‌های منی‌بر از بیضه خارج شود. هر گونه انسداد در این راه‌ها باعث می‌شود که اسپرم داخل بیضه مانده و نتواند خارج شود و تعداد اسپرم مایع منی صفر خواهد بود. در اصطلاح پزشکی به آن فقدان اسپرم (آزواسپرمی) انسدادی می‌گویند. در بررسی مردی که با آزواسپرمی پیش پزشک مراجعه کرده است، اولین قدم این است که تشخیص داده شود، آزواسپرمی انسدادی است یا غیرانسدادی، چون درمان آنها کاملا متفاوت است. علل قبل از بیضه و علل بیضوی باعث آزواسپرمی غیرانسدادی می‌شوند، ولی علل پس از بیضه باعث آزواسپرمی انسدادی می‌شوند.
اسپرمی که در بیضه تولید می‌شود از دو لوله اصلی عبور می‌کند؛ ابتدا وارد لوله‌ای به‌ نام اپیدیدیم می‌شود، این لوله در انتها به لوله منی‌بر تبدیل می‌شود (همان لوله‌ای که در مردان برای جلوگیری از بارداری همسر با جراحی بسته می‌شود و در اصطلاح گفته می‌شود که فلانی لوله‌های خود را بسته است). این لوله در انتها وارد مجرای انزالی می‌شود که منی را به‌ داخل مجرای ادرار می‌ریزد. انسداد در هر کدام از قسمت‌های فوق باعث آزواسپرمی می‌شود. یکی از علل شایع آن، عفونت اپیدیدیم است که اغلب عفونت بیضه تشخیص داده می‌شود. اگر اپیدیدیم مدام دچار عفونت شود، بسته می‌شود. عفونت بیضه بیشتر ناشی از بیماری‌های آمیزشی است. بیماری دیگری که باعث آزواسپرمی انسدادی می‌شود، فقدان مادرزادی لوله‌های منی‌بر است. در بعضی افراد به‌طور مادرزادی هر دو لوله منی‌بر وجود ندارند. با معاینه، راحت می‌توان این موضوع را تشخیص داد.
تشخیص
اولاً باید تشخیص داد که آیا بیمار واقعاً آزواسپرمی دارد یا نه و ثانیاً آزواسپرمی از کدام نوع است. علل قبل از بیضه و بعد از بیضه معمولاً قابل‌درمان هستند ولی علل بیضوی معمولاً قابل‌درمان نیست. در ضمن باید مشخص کنیم که آیا آزواسپرمی بیمار انسدادی است یا غیرانسدادی. برای تشخیص گاه به بررسی‌های پیچیده نیاز است.
ابتدا باید اطلاعاتی از بیمار کسب کرد. این اطلاعات عبارتند از:
 باروری قبلی و ‌اینکه بیمار بچه‌دارد یا نه
 بیمارهای دوران کودکی مثل بیضه نزول‌نکرده و ابتلا به اوریون
 هر نوع ضربه به ناحیه تناسلی
 سابقه جراحی دستگاه تناسلی و لگن
 سابقه عفونت مثل ابتلا به سوزاک و عفونت اپیدیدیم (اپیدیدیم جزو ضمائم بیضه است و اگر مکرراً دچار عفوت شود، بسته می‌شود؛ مثل اینکه با جراحی لوله منی مرد بسته شده باشد).
 مواجهه با موادی که برای بیضه‌ها سمی هستند، مثل اشعه ایکس، شیمی‌درمانی، گرما و مصرف بعصی از داروها.
 سابقه فامیلی نواقص مادرزادی، ناباروری، و عقب‌ماندگی روانی
متاسفانه تعداد قابل‌توجهی از جوانان را دیده‌ام که به‌دلیل مصرف هورمون‌های مردانه، بیضه‌های آنها کوچک شده و از بین رفته است و به آزواسپرمی مبتلا شده‌اند.
باید با معاینه بیمار موارد زیر را پزشک برای خود مشخص کند، چون در تشخیص خیلی اهمیت دارند:
 وجود جای عمل جراحی در کشاله ران و کیسه بیضه
 اندازه بیضه، ‌اندازه یک بیضه طبیعی بیست میلی‌لیتر باید باشد.
 وجود خصوصیات جنسی ثانویه در مرد مثل رویش موی صورت
 باید با معاینه وجود لوله‌های منی‌بر مشخص شوند.
 وجود واریکوسل
 وجود هر گونه توده در بیضه و ناحیه پروستات
درمان
آزواسپرمی دو علت کلی دارد: یا انسدادی در مسیری که اسپرم را منتقل می‌کند وجود دارد که به آن آزواسپرمی انسدادی می‌گویند یا اینکه بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند که به آن آزواسپرمی غیرانسدادی می‌گویند.‌ اندازه بیضه و ‌اندازه‌گیری میزان هورمون FSH خون به سرعت تشخیص احتمالی سریع کمک می‌کند. اگر ‌اندازه بیضه‌ها کوچک و میزان هورمون FSH بالا باشد، به احتمال زیاد فرد دچار آزواسپرمی غیرانسدادی است و شانس بچه‌دار شدن تقریباً صفر است. گاهی بعضی از مردان به‌طور مادرزادی دچار فقدان لوله‌های منی‌بر هستند. در این مردان حجم منی فوق‌العاده کم و حدود نیم میلی‌لیتر است.
در مردان مبتلا به آزواسپرمی انسدادی برای درمان از روش‌های زیر، با توجه به شرایط بیمار می‌توان استفاده کرد:
پیوند لوله منی‌بر (واز) به اپیدیدیم با میکروسکوپ که یک عمل جراحی فوق‌العاده مشکل است که با میکروسکوپ انجام می‌شود و حدود سه ساعت طول می‌کشد چون قطر لوله منی‌بر و اپیدیدیم فوق‌العاده ‌اندک است، میزان موفقیت این عمل نیز کم است. در دست بهترین جراحان حدود 25 درصد موارد اسپرم در مایع منی ظاهر می‌شود ولی چون کیفیت اسپرم پایین است، میزان حاملگی فقط 10 درصد خواهد بود.
اسپرم برای رسیدن به مایع منی به ترتیب از راه‌های زیر عبور می‌کند؛ اپیدیدیم، لوله منی‌بر و مجرای انزالی. گاهی انسداد در مجرای انزالی است. درمان این بیماران نسبتاً راحت است می‌توان از طریق مجرای ادرار با یک برش ساده مجرای انزالی را باز کرد.
در مردانی که به فقدان مادرزادی دو طرفه لوله منی‌بر مبتلا هستند، از روشی به نام PESA استفاده می‌شود.
در این روش از طریق پوست بیضه، اسپرم از اپیدیدیم با سرنگ به‌دست می‌آید و لقاح در آزمایشگاه انجام می‌شود.
روش دیگر استفاده از MESA است. در این روش کیسه بیضه با جراحی باز و قسمتی از اپیدیدیم که مسدود شده است، با میکروسکوپ مشخص می‌شود (چون پشت انسداد اتساع وجود دارد). با سرنگ از محل متسع‌شده اسپرم کشیده و زیر میکروسکوپ وجود اسپرم تایید می‌شود و از آن برای لقاح در آزمایشگاه استفاده می‌کنند.
در بیمارانی که دچار آزواسپرمی انسدادی هستند، نمی‌توان از اپیدیدیم اسپرم به‌ دست آورد و برای آنها از روش TESA استفاده می‌شود. در این روش از راه پوست با سوزن‌های مخصوص از بیضه اسپرم کشیده می‌شود.
درمان مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی
در این مردان بیوپسی بیضه نشان می‌دهد که بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند. اینگونه مردان قائدتاً نابارور مطلق هستند، ولی در سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی در این زمینه ایجاد شده است. خود آزواسپرمی غیرانسدادی یا بد عملکرد بیضه دارای علل بسیار زیادی است، در بعضی از موارد می‌توان تولید اسپرم با اینگونه بیضه‌ها را با دارو تحریک کرد.
در مردانی که ‌اندازه بیضه‌ها طبیعی و میزان هورمون FSH خون بالا نیست ممکن است بتوان با دارو تولید اسپرم را تحریک کرد.
یکی از موارد از بین رفتن عملکرد بیضه، جراحی نشدن به موقع بیضه نزول نکرده است. اگر این بیماری دو طرفه باشد، مرد دچار ناباروری خواهدشد. بعضی از این نوع بیضه‌ها را نیز می‌توان با تجویز دارو وادار به تولید اسپرم کرد.
گاهی در مردان دچار آزواسپرمی غیرانسدادی، در نمونه‌برداری از بیضه‌ها تعدادی اسپرم مشاهده می‌شود. علت آزواسپرم بودن این مردان این است که اسپرم در حین انتقال از بین می‌رود. از اسپرمی که از طریق نمونه‌برداری به دست می‌آید، می‌توان برای لقاح در آزمایشگاه استفاده کرد.
برای درمان آزواسپرمی روش‌های متعدد وجود دارد، ولی به‌طورکلی از دو روش دارو درمانی و جراحی استفاده می‌شود. در بسیاری از موارد قابل درمان، نمی‌توان کیفیت اسپرم را آنقدر بهبود بخشید که حاملگی طبیعی اتفاق بیفتد ولی بیمار آنقدر اسپرم خواهد داشت که برای حاملگی از روش‌های لقاح مصنوعی استفاده کرد.
روش بررسی و درمان آزواسپرمی غیرانسدادی در مردان
یک درصد کل مردان و ده درصد مردان نابارور به آزواسپرمی مبتلا هستند. آزواسپرمی به معنای فقدان اسپرم در مایع منی است، به عبارت دیگر تعداد اسپرم صفر است. مردانی که به هیچ‌وجه از هیچ طریقی بچه‌دار نمی‌شوند، در اصطلاح پزشکی «استریل» می‌نامند. آزواسپرمی مترادف با استریل بودن نیست، تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از این مردان به طرق مختلف می‌توانند بچه‌دار شوند.
آزواسپرمی به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شود. اسپرمی که در بیضه‌ها تولید می‌شود از یک مسیر نسبتا طولانی منتقل شده و وارد مایع منی می‌شود. حدود یک درصد حجم مایع منی را اسپرم‌ها شامل می‌شوند، یعنی در مردی که فاقد اسپرم در مایع منی است، فقط با آزمایش می‌توان آزواسپرمی را تشخیص داد بنابراین در مردان دچار آزواسپرمی، یا بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند که به آن آزواسپرمی غیرانسدادی گفته می‌شود یا اینکه بیضه‌ها اسپرم تولید می‌کنند ولی مسیر انتقال اسپرم مسدود است که به آن آزواسپرمی انسدادی می‌گویند. بیضه‌ها دو وظیفه مهم دارند؛ تولید هورمون مردانه یا همان تستوسترون و تولید نطفه مردانه یا همان اسپرم ولی باید دانست که بیضه‌ها به خودی خود به وظایف خود عمل نمی‌کنند، تحت‌تاثیر غده هیپوفیز عملکرد طبیعی دارند. غده هیپوفیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که از طریق جریان خون به بیضه‌ها می‌رود و باعث تولید هورمون تستوسترون و اسپرم به‌وسیه بیضه‌ها می‌شود. اگر بیضه‌ها به هر دلیلی نتوانند اسپرم تولید کنند، به آن آزواسپرمی غیرانسدادی اولیه گفته می‌شود ولی اگر علت کم‌کاری بیضه‌ها ناشی از فقدان یا کمبود ترشح هورمون‌های غده هیپوفیز باشد، به آن آزواسپرمی انسدادی ثانویه می‌گویند. موضوع مورد بحث این نوشتار چگونگی بررسی و درمان بیماران مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی است.
پیش‌آگهی آزواسپرمی غیرانسدادی بدتر از آزواسپرمی انسدادی است؛ یعنی احتمال بچه‌دارشدن ‌اندک است، ولی صفر نیست. این بیماران را باید به روش معقول و مقرون به صرفه بررسی کرد تا علت بیماری مشخص شود. پس از مشخص شدن علت، یا قابل‌درمان است یا غیر قابل‌درمان. در هر صورت تکلیف زوج مشخص می‌شود و بی‌مورد متحمل هزینه یا امیدوار نمی‌شوند. تا چند وقت پیش مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی غیر قابل درمان تلقی می‌شدند و به آنها توصیه می‌شد که یا از جنین اهدایی استفاده کنند یا اینکه کودکی را به فرزندی قبول کنند ولی امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی بسیاری از این بیماران را می‌توان درمان کرد.
چگونه بیمار مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی باید بررسی شود؟
قدم اول ثابت کردن واقعی وجود آزواسپرمی در آزمایش تجزیه منی است. برای این کار مایع منی باید با دور و سرعت خاصی سانتریفیوژ شود و رسوب حاصل از سانتریفیوژ از نظر وجود اسپرم بررسی شود. در یک بررسی در صد مرد که آزمایش ساده تجزیه منی آزواسپرمی گزارش کرده بود، با استفاده از روش سانتریفیوژ در 35 درصد آنها اسپرم پیدا شد. این بیماران باید به‌طور دقیق معاینه فیزیکی شوند. بیماران مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی به‌طور تیپیک دارای بیضه‌های کوچک و اپیدیدیم مسطح هستند. بعضی از این بیماران دارای سابقه بیضه نزول نکرده هستند. انجام آزمایشات هورمونی اساس اقدامات تشخیصی است. این بیماران نیاز به بررسی‌های هورمونی اختصاصی دارند. از خصوصیات هورمونی مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی بالا بودن میزان هورمون FSH، و طبیعی بودن میزان هورمون‌های تستوسترون و استرادیول است. میزان FSH هر قدر بالاتر باشد، مشکل بیمار شدیدتر است. قبل از هر اقدام درمانی، ابتدا باید مشکلات قابل اصلاح در این بیماران مثل واریکوسل و اختلالات هورمونی اصلاح شوند و بیمار از مواجه با مواد سمی مثل سیگار پرهیز کند.
بررسی‌های ژنتیکی
در مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی میزان اختلالات ژنتیکی زیاد است. هر بیماری که به آزواسپرمی مبتلاست یا تعداد اسپرم‌های وی کمتر از 10 میلیون در میلی‌لیتر است، باید آزمایش کاریوتایپ و کروموزوم Y را انجام دهد. هفده درصد مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی دارای اختلالات ژنتیکی هستند.
شایع‌ترین اختلال کروموزومی در این مردان وجود یک کروموزوم X اضافی است. به این اختلال کروموزومی در اصطلاح سندروم کلاین‌فلتر گفته می‌شود. هفت تا سیزده درصد مردان دارای آزواسپرمی مبتلا به سندروم کلاین‌فلتر هستند. تشخیص مردان دارای سندروم کلاین‌فلتر از وضعیت ظاهری امکان‌پذیر است. این بیماران دارای قد بلند، فاقد ریش و سبیل هستند و در معاینه دارای بیضه‌های تحلیل رفته و کوچک و بزرگی سینه‌ها هستند.
آزمایش کروموزوم Y
هر کروموزوم دارای دو بازوی کوتاه و بلند است. قسمت انتهایی بازوی بلند کروموزوم Y دارای چند ژن است که فقدان آنها می‌تواند باعث آزواسپرمی شود. یکی از این ژن‌ها DAZ نام دارد. فقدان این ناحیه از ژن باعث آزواسپرمی می‌شود. سیزده درصد مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی دچار فقدان DAZ هستند. یکی از مهم‌ترین عوامل در تعیین پیش‌آگهی مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی وجود یا عدم وجود فاکتور آزواسپرمی است. سه نوع فاکتور آزواسپرمی وجود دارد که وجود یا عدم وجود هر یک از آنها می‌تواند شانس بچه‌دار شدن مرد را مشخص کند. حدود پنجاه درصد مردان مبتلا به AZFc دارای اسپرم در مایع منی خواهند بود. مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی که دارای AZFc هستند دارای شانس بچه‌دارشدن به روش TESE هستند. در 70 درصد این مردان در حین TESE اسپرم یافت می‌شود ولی در مردانی که دارای AZFb هستند، شانس وجود اسپرم در مایع منی و هنگام TESE به‌شدت کم می‌شود. شانس وجود اسپرم تقریبا صفر است بنابراین مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی با AZFb نباید اقدام اضافی دیگری انجام داد. در مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی که دارای فقدان کامل ناحیه AZFa هستند، سلول زایا در بیضه وجود ندارد و اکثر این بیماران در بیوپسی بیضه فقط دارای سلول‌های سرتولی هستند. به‌طور خلاصه از مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی شانس بچه‌دار شدن فقط در بیمارانی وجود دارد که دارای AZFb باشند. چون اختلالات کروموزومی به فرزند منتقل خواهند شد، بنابراین قبل از اقدام به باروری مشاوره ژنتیک لازم است.
درمان هورمونی
درمان‌های هورمونی معمولی در این بیماران جایگاهی ندارند. لازم است میزان هورمون‌های تستوسترون و استرادیول سرم‌اندازه‌گیری شود. اگر نسبت تستوسترون به استرادیول غیرطبیعی باشد باید با داروهای مهارکننده آنزیم آروماتاز مثل تستولاکتون و آناستروزول درمان شوند. این نسبت در حالت طبیعی 16 است. اصلاح نسبت تستوسترون به استرادیول در مردان مبتلا به کمبود شدید تعداد اسپرم، باعث بهبود قابل‌ملاحظه می‌شود. در مردانی که میزان تستوسترون خون یا نسبت تستوسترون به استرادیول پایین است، روزی یک میلی‌گرم آناستروزول تجویز می‌شود ولی در مردان مبتلا به سندروم کلاین‌فلتر بهتر است تستولاکتون تجویز شود.
ترمیم واریکوسل با جراحی
مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی اگر دارای واریکوسل باشند، از عمل جراحی آن سود می‌برند. در یک بررسی 43 درصد بعد از عمل جراحی واریکوسل اسپرم در مایع منی ظاهر شد، منتهی طول مدت انتظار طولانی است و باید حدود 24 ماه پس از جراحی منتظر شد.
به‌طور خلاصه از مجموع روش‌های زیر برای تشخیص استفاده می‌شود:
 گرفتن شرح‌حال: پرسیدن از شغل بیمار، داروهایی که مصرف می‌کند یا مصرف کرده است و مصرف مواد مخدر (ماری جوانا می‌تواند باعث آزواسپرمی شود).
 معاینه بیمار
 بررسی‌های آزمایشگاهی: در حال حاضر بررسی‌های آزمایشگاهی دقیقی وجود دارد که در تشخیص آزواسپرمی و علل آن می‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد.
 بررسی‌های رادیولوژیک که می‌تواند هر گونه ضایعه در لوله‌های منی‌بر و کیسه‌های منوی را نشان دهد.
 نمونه‌برداری (بیوپسی) از بیضه‌ها: در فردی که دچار آزواسپرمی انسدادی است، در نمونه‌برداری از بیضه‌ها مشخص می‌شود که بیضه‌ها اسپرم تولید می‌کنند.
بعضی موارد اختصاصی و مختص آزواسپرمی هستند و باید حتما به دنبال آنها بود. یکی از مهم‌ترین آنها فقدان دو طرفه لوله‌های منی‌بر است. لوله‌های منی‌بر به اشتباه این چنین نام‌گذاری شده‌اند، در حقیقت آنها اسپرم را منتقل می‌کنند. در مردانی که می‌خواهند بچه‌دار نشوند، این لوله‌ها را با عمل جراحی قطع می‌کنند که در اصطلاح به آن وازکتومی گفته می‌شود. یک نوع بیماری مادرزادی وجود دارد که مرد فاقد هر دو لوله منی‌بر است بنابراین به آزواسپرمی مبتلا خواهد شد. لوله‌های منی‌بر به آسانی قابل‌لمس هستند، بنابراین فقدان آنها را می‌توان تشخیص داد. گاهی فقدان لوله‌های منی‌بر یک طرفه است. بیست و پنج درصد مردانی که دچار فقدان یک طرفه لوله منی‌بر هستند، مبتلا به فقدان کلیه در همان طرف نیز هستند. /هفته نامه سلامت

جراح و متخصص بیماری‌های کلیه