عید فطر، این روز پربرکت و سرشار از نور، تنها جشن پایان ماه رمضان نیست؛ بلکه نماد پیروزی روح بر خواهش‌های دنیوی و تجلی همبستگی امت اسلامی است. این عید، فرصتی است تا شکرگزار نعمت‌های الهی باشیم و مهربانی را در جامعه زنده نگه داریم.

امام علی (ع) می‌فرمایند: امروز روزی است که خداوند آن را برای شما عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن ساخت؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواسته‌‌ هایتان را اجابت کند.

در کتاب مفاتیح‌الجنان برای شب و روز عید فطر اعمال و آدابی ذکر شده است که عمل به آن‌ها می‌تواند انسان را در کسب هرچه بیشتر فیوضات این شب بزرگ یاری کند که در ادامه آمده است.

اعمال شب عید فطر

از جمله لیالی شریفه است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیای آن احادیث بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از شب قدر نیست و از برای آن چند عمل است.

اول؛

غسل کردن هنگامی‌ که آفتاب غروب کرد.

دوم؛

احیا و شب‌زنده‌داری به نماز و دعا و استغفار و درخواست از خداوند و بیتوته [شب‌زنده‌داری] در مسجد.

سوم؛

پس از نماز مغرب و عشا و نماز صبح و نماز عید بخواند:

اللّٰهُ أَکْبَرُ اللّٰهُ أَکْبَرُ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَکْبَرُ اللّٰهُ أَکْبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ، الْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَیٰ مَا هَدانا، وَلَهُ الشُّکْرُ عَلَیٰ مَا أَوْلانا. خدا بزرگ‌تر است، خدا بزرگ‌تر است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ‌تر است و خدای را سپاس و سپاس خدای را بر آنچه ما را بدان هدایت کرد و او را شکر بر آنچه به ما ارزانی داشت.

چهارم؛

چون نماز مغرب و نافله آن را خواند، دست‌ها را به جانب آسمان بلند کند و بگوید:

یَا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ ناصِرَهُ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ.

ای صاحب نعمت و کرم، ای دارای جود، ای برگزیننده محمّد و ای یاور او، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من بیامرز هر گناهی که شماره نمودی‌اش و آن پیش تو در کتابی آشکار است.

پس به سجده رود و در سجده «صد مرتبه» بگوید: «أَتُوبُ إِلَی اللّٰهِ؛ به‌سوی خدا توبه می‌کنم». سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد.

پنجم؛

امام حسین علیه‌السلام را زیارت کند که فضیلت بسیار دارد.

ششم؛

ده مرتبه بگوید: یا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیةِ یا بَاسِطَ الْیدَینِ بِالْعَطِیةِ یا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیةِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الْوَرَی سَجِیةً وَ اغْفِرْ لَنَا یا ذَا الْعُلَی فِی هَذِهِ الْعَشِیةِ.

هفتم؛

بخواند در شب آخر ماه رمضان ۱۰ رکعت نماز به صورت دو رکعت

در هر رکعت سوره «حمد» را یک بار و سوره «توحید» را ۱۰ بار و در هر رکوع و سجود ۱۰ مرتبه بگوید: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ»
و هنگامی که از ۱۰ رکعت فراغت یافت، هزار مرتبه استغفار کند و پس از استغفار سر به سجده بگذارد و در حال سجده بگوید:

«یا حَی یا قَیومُ یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یا رَحْمَانَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ تَقَبَّلْ صَوْمِی وَ صَلاتِی وَ قِیامِی»

هشتم؛

دو رکعت نماز به جا آورد. در رکعت اوّل پس از سوره «حمد»، هزار مرتبه «توحید» و در رکعت دوم «یک مرتبه» بخواند و پس از سلام سر به سجده گذارد و «صد مرتبه» بگوید: «أَتُوبُ إِلَی اللّٰهِ؛ به‌سوی خدا می‌پویم.»

آنگاه بگوید:یَا ذَا الْمَنِّ وَالْجُودِ، یَا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَافْعَلْ بِی کَذا وَکَذا؛ (بجای «کذاوکذا» حاجات خود را بخواهد) ای دارای نعمت و جود، ای صاحب بخشش و عطا، ای برگزیننده‌ی محمّد (درود خدا بر او و خاندانش)، بر محمّد و خاندانش درود فرست و با من چنین و چنان کن.

در روایت آمده: که حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام این دو رکعت نماز را به این کیفیت به جا می‌آورد، سپس سر از سجده برمی‌داشت و می‌فرمود: به‌حق آن خدایی که جانم در دست قدرت اوست، هرکه این نماز را به جا آورد، هر حاجت که از خدا بطلبد به یقین عطا فرماید و اگر به شماره ریگ‌های بیابان گناه داشته باشد، خدا آنها را بیامرزد.

در روایت دیگری به جای «هزار مرتبه» سوره «توحید»، «صد مرتبه» وارد شده، اما این نماز را باید پس از نماز مغرب و نافله آن به جا آورد.

پس از پایان نماز این دعا را بخوانید:

یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا رَحِیمُ یَا اللَّهُ یَا مَلِکُ یَا اللَّهُ یَا قُدُّوسُ یَا اللَّهُ یَا سَلامُ یَا اللَّهُ یَا مُؤْمِنُ یَا اللَّهُ یَا مُهَیْمِنُ یَا اللَّهُ یَا عَزِیزُ یَا اللَّهُ یَا جَبَّارُ یَا اللَّهُ یَا مُتَکَبِّرُ یَا اللَّهُ یَا خَالِقُ یَا اللَّهُ یَا بَارِئُ یَا اللَّهُ یَا مُصَوِّرُ یَا اللَّهُ یَا عَالِمُ یَا اللَّهُ یَا عَظِیمُ یَا اللَّهُ یَا عَلِیمُ یَا اللَّهُ یَا کَرِیمُ یَا اللَّهُ یَا حَلِیمُ یَا اللَّهُ یَا حَکِیمُ یَا اللَّهُ یَا سَمِیعُ یَا اللَّهُ یَا بَصِیرُ یَا اللَّهُ یَا قَرِیبُ یَا اللَّهُ یَا مُجِیبُ یَا اللَّهُ یَا جَوَادُ یَا اللَّهُ یَا مَاجِدُ یَا اللَّهُ یَا مَلِیُّ یَا اللَّهُ یَا وَفِیُّ یَا اللَّهُ یَا مَوْلَی یَا اللَّهُ یَا قَاضِی

یَا اللَّهُ یَا سَرِیعُ یَا اللَّهُ یَا شَدِیدُ یَا اللَّهُ یَا رَءُوفُ یَا اللَّهُ یَا رَقِیبُ یَا اللَّهُ یَا مَجِیدُ یَا اللَّهُ یَا حَفِیظُ یَا اللَّهُ یَا مُحِیطُ یَا اللَّهُ یَا سَیِّدَ السَّادَاتِ یَا اللَّهُ یَا أَوَّلُ یَا اللَّهُ یَا آخِرُ یَا اللَّهُ یَا ظَاهِرُ یَا اللَّهُ یَا بَاطِنُ یَا اللَّهُ یَا فَاخِرُ یَا اللَّهُ یَا قَاهِرُ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا وَدُودُ یَا اللَّهُ یَا نُورُ یَا اللَّهُ یَا رَافِعُ یَا اللَّهُ یَا مَانِعُ یَا اللَّهُ یَا دَافِعُ یَا اللَّهُ یَا فَاتِحُ یَا اللَّهُ یَا نَفَّاحُ [نَفَّاعُ] یَا اللَّهُ یَا جَلِیلُ یَا اللَّهُ یَا جَمِیلُ یَا اللَّهُ یَا شَهِیدُ یَا اللَّهُ یَا شَاهِدُ یَا اللَّهُ یَا مُغِیثُ یَا اللَّهُ یَا حَبِیبُ یَا اللَّهُ یَا فَاطِرُ یَا اللَّهُ یَا مُطَهِّرُ یَا اللَّهُ یَا مَلِکُ، مَلِیکُ

یَا اللَّهُ یَا مُقْتَدِرُ یَا اللَّهُ یَا قَابِضُ یَا اللَّهُ یَا بَاسِطُ یَا اللَّهُ یَا مُحْیِی یَا اللَّهُ یَا مُمِیتُ یَا اللَّهُ یَا بَاعِثُ یَا اللَّهُ یَا وَارِثُ یَا اللَّهُ یَا مُعْطِی یَا اللَّهُ یَا مُفْضِلُ یَا اللَّهُ یَا مُنْعِمُ یَا اللَّهُ یَا حَقُّ یَا اللَّهُ یَا مُبِینُ یَا اللَّهُ یَا طَیِّبُ یَا اللَّهُ یَا مُحْسِنُ یَا اللَّهُ یَا مُجْمِلُ یَا اللَّهُ یَا مُبْدِئُ یَا اللَّهُ یَا مُعِیدُ یَا اللَّهُ یَا بَارِئُ یَا اللَّهُ یَا بَدِیعُ یَا اللَّهُ یَا هَادِی یَا اللَّهُ یَا کَافِی یَا اللَّهُ یَا شَافِی یَا اللَّهُ یَا عَلِیُّ یَا اللَّهُ یَا عَظِیمُ یَا اللَّهُ یَا حَنَّانُ یَا اللَّهُ یَا مَنَّانُ یَا اللَّهُ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا اللَّهُ یَا مُتَعَالِی یَا اللَّهُ یَا عَدْلُ یَا اللَّهُ یَا ذَا الْمَعَارِجِ یَا اللَّهُ یَا صَادِقُ یَا اللَّهُ یَا صَدُوقُ

یَا اللَّهُ یَا دَیَّانُ یَا اللَّهُ یَا بَاقِی یَا اللَّهُ یَا وَاقِی یَا اللَّهُ یَا ذَا الْجَلالِ یَا اللَّهُ یَا ذَا الْإِکْرَامِ یَا اللَّهُ یَا مَحْمُودُ یَا اللَّهُ یَا مَعْبُودُ یَا اللَّهُ یَا صَانِعُ یَا اللَّهُ یَا مُعِینُ یَا اللَّهُ یَا مُکَوِّنُ یَا اللَّهُ یَا فَعَّالُ یَا اللَّهُ یَا لَطِیفُ یَا اللَّهُ یَا غَفُورُ یَا اللَّهُ [یَا جَلِیلُ یَا اللَّهُ] یَا شَکُورُ یَا اللَّهُ یَا نُورُ یَا اللَّهُ یَا قَدِیرُ [قَدِیمُ] یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا اللَّهُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَمُنَّ عَلَیَّ بِرِضَاکَ وَ تَعْفُوَ عَنِّی بِحِلْمِکَ وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَّیِّبِ وَ مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ فَإِنِّی عَبْدُکَ لَیْسَ لِی أَحَدٌ سِوَاکَ وَ لا أَحَدٌ أَسْأَلُهُ غَیْرُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ پس به سجده می‌روی و می‌گویی: یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ یَا رَبِّ یَا مُنْزِلَ الْبَرَکَاتِ بِکَ تُنْزَلُ کُلُّ حَاجَةٍ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ فِی مَخْزُونِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ وَ الْأَسْمَاءِ الْمَشْهُورَاتِ عِنْدَکَ الْمَکْتُوبَةِ عَلَی سُرَادِقِ عَرْشِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّی شَهْرَ رَمَضَانَ وَ تَکْتُبَنِی مِنَ الْوَافِدِینَ إِلَی بَیْتِکَ الْحَرَامِ وَ تَصْفَحَ لِی عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ وَ تَسْتَخْرِجَ لِی یَا رَبِّ کُنُوزَکَ یَا رَحْمَانُ.

نهم؛

چهارده رکعت نماز کند در هر رکعت بخواند سوره «حمد» و «آیة الکرسی» و سه مرتبه سوره «توحید» تا برای او باشد به هر رکعتی ثواب عبادت چهل سال و عبادت هر که روزه گرفته و نماز خوانده است.

دهم؛

شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده: که در آخر شب غسل بجای آر و تا طلوع فجر در جای نماز خود بنشین.

اعمال روز عید فطر

روز اوّل شوال، روز عید فطر است و اعمال آن چند چیز است:

اوّل؛

پس از نماز صبح و نماز عید، بخوانی «تکبیراتی که در شب عید» پس از نماز فریضه می‌خواندی.

دوم؛

بخوانی بعد از نماز صبح دعایی را که سید روایت کرده: «اللّٰهُمَّ إِنِّی تَوَجَّهْتُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ أَمامِی...» و شیخ خواندن این دعا را پس از نماز عید ذکر فرموده.

سوم؛

کنار گذاشتن زکات فطر پیش از نماز عید، به تفصیلی که در کتب فقهیه است.

چهارم؛

غسل است و بهتر آن است اگر ممکن شود از نهر غسل کنی و وقت آن بعد از طلوع فجر است تا زمان به جا آوردن نماز عید، چنان‌که شیخ فرموده و در روایتی آمده است: که غسل را در زیر سقفی بکن و چون خواستی غسل کنی بگو:

اللّٰهُمَّ إِیماناً بِکَ وَتَصْدِیقاً بِکِتابِکَ وَاتِّباعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ. خدایا، تنها برای ایمان به تو و تصدیق به کتاب تو و پیروی از روش پیامبر تو، محمّد درود خدا بر او و خاندانش باد.

پس «بسم اللّٰه» بگو و چون از غسل فارغ شدی بگو: اللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی وَ طَهِّرْ دِینِی، اللّٰهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ؛ خدایا، این غسل را کفاره گناهانم قرار ده و دینم را پاک کن، خدایا، هر آلودگی را از من برطرف فرما.

پنجم؛

پوشیدن جامه نیکو و بکار بردن بوی خوش، رفتن به صحرا در غیر مکه برای نماز کردن در زیر آسمان.

ششم؛

پیش از نماز عید در اول روز افطار کنی و بهتر آن است که با خرما یا شیرینی باشد و شیخ مفید فرموده:مستحب است تناول کردن مقدار کمی از تربت سید الشهدا که از برای هر دردی شفاست.

هفتم؛

نماز عید فطر دو رکعت است:

در رکعت اول سوره‌های «حمد» و «اعلی»

پس از سوره «حمد» و «اعلی»، «پنج تکبیر» بگو و بعد از هر تکبیری دست به قنوت بردار و بگو:

اللّٰهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ، وَأَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ، وَأَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ، وَأَهْلَ التَّقْویٰ وَالْمَغْفِرَةِ، أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هٰذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ ذُخْراً وشَرَفاً وَمَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ أجْمَعِین. اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ، وَأَعُوذُ بِکَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ.

پس «تکبیر ششم» را بگو و به رکوع برو و پس از رکوع و سجود برای رکعت دوم برخیز و پس از سوره «حمد»، سوره «شمس» را بخوان، سپس «چهار تکبیر» بگو و پس از هر تکبیری دست به قنوت بردار و همان دعا را بخوان؛ چون فارغ شد «پنجمین تکبیر» را گفته و به رکوع رو و نماز را به پایان برسان و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا (س) را بخوان.

پس از نماز عید، دعاهای بسیاری وارد شده که شاید بهترین آنها، «دعای چهل‌وششم» صحیفه کامله سجادیه باشد.

مستحب است نماز عید زیر آسمان و روی زمین بدون فرش واقع شود و از جایگاه نماز، از غیر آن راهی که به نماز آمده بود بازگردد و برای قبول شدن اعمال برای برادران دینی خود دعا کند.

نهم؛

امام حسین علیه‌السلام را زیارت کند.

دهم؛

دعای ندبه

سید ابن طاووس فرموده که چون از دعا فارغ شوی، به سجده رو و بگو:

أَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ حَرُّها لَایُطْفَأ، وَجَدِیدُها لَایَبْلیٰ، وَعَطْشانُها لَایَُرْویٰ.

پس گونه راست را بر زمین گذار و بگو:

إِلٰهِی لَاتُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی وَتَعْفِیرِی لَکَ بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْمَنُّ عَلَیَّ.

سپس گونه چپ را بر زمین گذار و بگو:

ارْحَمْ مَنْ أَساءَ وَاقْتَرَفَ وَاسْتَکانَ وَاعْتَرَفَ.

آنگاه به حال سجده برگرد و بگو:

إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ یَا کَرِیمُ.

پس «صد مرتبه» بگو:

الْعَفْوَ الْعَفْوَ