۵۶ درصد از زایمان‌ها در ایران به شیوه سزارین انجام می‌شوند؛ آماری که تقریبا ۴ برابر میانگین جهانی است. همه کشور‌های دنیا در تلاشند تا هر سال از آمار سزارین کم کنند. در حالی که این روند در ایران افزایشی است و مهم‌ترین دلایلش هم دلیل کمبود امکانات مربوط به زایمان طبیعی در بیمارستان‌های کشور، ناآگاهی خانواده‌ها درباره عوارض سزارین و وحشت مادران باردار از زایمان طبیعی است.

سزارین، یک عمل جراحی است که در آن شکم و بخشی از رحم برش می‌خورد تا نوزاد متولد شود. این جراحی تحت بیهوشی کامل یا بی‌حسی نخاعی از ناحیه کمر انجام می‌شود و گرچه فواید ریزی مثل کاهش احتمال بی اختیاری ادرار و مشکلات مثانه بعد از زایمان را دارد، اما قطعا عوارض آن بیشتر است. عوارضی که دو دسته‌اند؛ کوتاه‌مدت و بلندمدت. عوارض کوتاه‌مدت شامل عوارض مربوط به داروی بیهوشی و عفونت بعد از جراحی است و عوارض بلندمدت شامل مواردی است که بر بارداری‌های بعدی تاثیر می‌گذارند. برخی از این عوارض حتی ممکن است منجر به مرگ مادر شود.

عوارض کوتاه مدت بعد از چند روز برطرف می‌شوند، اما عوارض بلند مدت این نوع زایمان برای چند هفته و گاهی برای همیشه ادامه داشته و در بارداری‌های بعدی خود را نشان می‌دهند.

یکی از شایع‌ترین عوارض سزارین، عفونت رحم است که می‌تواند به بستری طولانی‌تر و درمان آنتی‌بیوتیکی نیاز داشته باشد. خونریزی شدید نیز در سزارین شایع‌تر از زایمان طبیعی است و در برخی موارد ممکن است به تزریق خون یا حتی برداشتن رحم منجر شود. تشکیل لخته‌های خونی در پا‌ها یا ریه‌ها (ترومبوآمبولی) از دیگر خطرات جدی است. به‌ویژه به دلیل کاهش تحرک مادر بعد از جراحی.

درد مزمن در محل برش جراحی و چسبندگی‌های داخل شکمی نیز از عوارض طولانی‌مدت هستند که می‌توانند در بارداری‌های بعدی یا سایر جراحی‌ها مشکل‌ساز شوند. همچنین بهبودی پس از سزارین طولانی‌تر است و مادر برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره به زمان بیشتری نیاز دارد. این در حالی است که در زایمان طبیعی، بهبودی معمولاً سریع‌تر و عوارض جراحی وجود ندارد.

زنانی که سزارین انجام می‌دهند، برای بارداری‌های بعدی هم با عوارضی رو‌به‌رو خواهند بود. ۱۷ درصد از این مادران برای همیشه نابارور می‌شوند و ۲۷ درصد هم دچار سقط جنین در بارداری بعدی خواهند شد.

از نظر روانی هم بعضی از زنان بعد از سزارین دچار احساس عدم رضایت از تجربه زایمان، اضطراب و افسردگی پس از زایمان می‌شوند. این موضوع می‌تواند بر کیفیت تعامل اولیه مادر با نوزاد تأثیر بگذارد.

سزارین برای نوزاد هم عوارضی دارد؛ نوزادان متولدشده از طریق سزارین ممکن است با مشکلات تنفسی مواجه شوند. به‌ویژه اگر سزارین پیش از هفته ۳۹ بارداری انجام شود. سندرم دیسترس حاد یا سندرم زجر تنفسی تنفسی و نیاز به مراقبت‌های ویژه در این نوزادان شایع‌تر است. چون فرآیند زایمان طبیعی به تخلیه مایع از ریه‌های نوزاد کمک می‌کند. همچنین سزارین می‌تواند بر روده نوزاد تأثیر بگذارد. چون تماس با باکتری‌های مفید کانال زایمان رخ نمی‌دهد که ممکن است خطر آلرژی یا بیماری‌های خودایمنی را در آینده افزایش دهد.

علاوه بر این، خطر آسیب‌های جسمانی جزئی، مانند بریدگی پوست نوزاد در حین جراحی وجود دارد. هرچند نادر است. در مقابل، زایمان طبیعی معمولاً به رشد طبیعی ریه‌ها و سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کند.

چرا پزشکان سزارین را توصیه نمی‌کنند؟

پزشکان زایمان طبیعی را به دلیل ایمنی بالاتر، بهبودی سریع‌تر و عوارض کمتر برای مادر و نوزاد ترجیح می‌دهند. سزارین تنها در مواردی مانند موقعیت غیرطبیعی جنین، دیسترس جنین، یا مشکلات سلامتی مادر (مانند پره‌اکلامپسی شدید) توصیه می‌شود. انتخاب سزارین به‌صورت غیرضروری، به‌ویژه به دلایل فرهنگی یا ترس از درد زایمان، می‌تواند خطرات غیرضروری ایجاد کند. همچنین، سزارین‌های مکرر در بارداری‌های بعدی خطر عوارضی مانند جفت سرراهی یا پارگی رحم را افزایش می‌دهد.

دکتر اعظم السادات موسوی، متخصص زنان و زایمان به همشهری آنلاین می‌گوید: «سزارین برای سلامت خانم‌ها روش مناسبی نیست و فقط زمانی مناسب است که یک علت پزشکی داشته باشد. در غیر این صورت اصلا روش خوبی برای زایمان نیست.»

به گفته موسوی، «سزارین هیچ مزایایی برای سلامت زن ندارد. تنها مزایای بیرونی دارد؛ این که زمانش انتخابی است و همه چیز طبق برنامه‌ریزی خود زن پیش می‌رود. همین است که آمار زایمان در تاریخ لاکچری این همه در کشور ما افزایش پیدا کرده است. اما زایمان طبیعی ممکن است در هر لحظه اتفاق بیفتد و شرایط اورژانسی برایش پیش بیاید.»

سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند نرخ سزارین در هر کشور بین ۱۰ تا ۱۵ درصد باشد، اما در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، این نرخ به‌دلیل تقاضای غیرپزشکی بسیار بالاتر (حدود ۵۶ درصد) است. آگاهی از عوارض سزارین و مشاوره با متخصصان می‌تواند به انتخاب آگاهانه‌تر مادران کمک کند.