بغداد به‌عنوان قلب تپنده سیاست عراق، میدان اصلی رقابت‌هاست. بیش از دو میلیون و ۳۷۳ هزار نفر در این استان واجد شرایط رأی دادن هستند و شهرک صدر با جمعیت دو و نیم میلیونی، به کانون تقابل جریان‌های مختلف تبدیل شده است. در حالی‌که سایر نقاط پایتخت شاهد تبلیغات پرحجم انتخاباتی‌اند، شهرک صدر با دستور جریان مقتدی صدر تابلوهای تبلیغاتی را جمع کرده و با «تبلیغات معکوس»، به‌طور عملی انتخابات را تحریم کرده است.

این انتخابات بر اساس نظام پارلمانی و با روش «سانت‌لیگو تعدیل‌شده» برگزار می‌شود؛ سیستمی که کرسی‌ها را به‌طور نسبی میان احزاب تقسیم می‌کند. از مجموع ۳۲۹ کرسی پارلمان، شیعیان حدود ۱۷۵ تا ۲۰۰ کرسی، اهل‌سنت بین ۷۱ تا ۹۵ کرسی و اقلیت‌های مذهبی و قومی سهمیه مشخصی دارند، همچنین ۲۵ درصد کرسی‌ها به زنان اختصاص دارد و حداقل ۸۲ کرسی در اختیار بانوان عراقی خواهد بود.

عراق در آستانه سرنوشت‌سازترین انتخابات پساصدام

آرایش کلی قدرت در عراق

سه بیت اصلی بازیگران سیاسی را تشکیل می‌دهند: بیت شیعه، بیت سنی و بیت کردی. در بیت شیعه، گروه‌هایی همچون سازمان بدر به رهبری هادی العامری، جنبش صادقون وابسته به عصائب اهل الحق، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی، ائتلاف قوی‌الدوله به رهبری عمار حکیم و ائتلاف عمار تنمیه به رهبری محمد شیاع السودانی حضور دارند.

در مقابل، بخشی از جریان شیعی که به رویکردی لیبرال و نزدیک به آمریکا گرایش دارد نیز در انتخابات مشارکت کرده است. مقتدی صدر اما خود را از این دو طیف جدا کرده و با تحریم انتخابات، دیگر احزاب شیعی را فاسد می‌داند؛ در حالی‌که پایگاه اجتماعی وسیع او همچنان از این موضع حمایت می‌کند.

در بیت سنی، سه حزب اصلی «تقدم» (محمد الحلبوسی)، «سیاده» (خمیس الخنجر) و «عدل» (مثنی السامرائی) در رقابتی تنگاتنگ قرار دارند. حزب «حزم» به رهبری ثابت العباسی، وزیر دفاع کنونی عراق، نیز به‌عنوان نیرویی مؤثر در معادلات حضور دارد.
در بیت کردی، رقابت سنتی میان حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان ادامه دارد و جریان «نسل جدید» نیز در کنار آن‌ها به فعالیت می‌پردازد.

دوئل سودانی و مالکی بر سر کرسی نخست‌وزیری

به‌طور کلی روشن است که اکثریت کرسی‌ها به شیعیان می‌رسد، اما رقابت اصلی درون همین بیت جریان دارد. اکنون دوئل میان نوری المالکی و محمد شیاع السودانی، به جدی‌ترین میدان منازعه انتخاباتی تبدیل شده است. هر دو ائتلاف تلاش دارند با جذب گروه‌های فرعی، خود را به‌عنوان محور اصلی قدرت در پارلمان آینده معرفی کنند.

فضای رسانه‌ای عراق این روزها به‌شدت تنش‌آلود است و جنگ روانی میان هواداران دو جریان به شبکه‌های اجتماعی نیز کشیده شده است. با توجه به نظام پارلمانی عراق، نخست‌وزیر توسط «بزرگ‌ترین فراکسیون» پارلمان تعیین می‌شود، بنابراین نتیجه نهایی انتخابات وابسته به ائتلاف‌های پس از رأی‌گیری است؛ فرایندی پیچیده و پر از زدوبند سیاسی که در دوره‌های پیشین نیز بارها منجر به بحران شده است.

عراق در آستانه سرنوشت‌سازترین انتخابات پساصدام

افزایش فشارهای آمریکا علیه عراق و ایران

در کنار رقابت‌های داخلی، دخالت مستقیم واشنگتن در روند سیاسی عراق به عامل تعیین‌کننده‌ای تبدیل شده است. آمریکا آشکارا در پی کاهش روابط ایران و عراق است و فشارهای اقتصادی شدیدی بر بغداد اعمال می‌کند.

واشنگتن از تمدید معافیت واردات برق از ایران جلوگیری کرده و تلاش دارد صادرات گاز تهران به عراق را متوقف کند. این در حالی است که دولت بایدن پیش‌تر تا سال ۲۰۲۸ به عراق فرصت داده بود تا توان تولید انرژی خود را افزایش دهد. علاوه‌بر آن، آمریکا مانع اجرای قرارداد سوآپ گازی عراق با ترکمنستان شد، زیرا این توافق به نفع ایران بود.

تحت فشار واشنگتن، دو لایحه مربوط به «سازمان حشدالشعبی» که قرار بود این نهاد را در زمینه‌های قانونی، بازنشستگی و بیمه تقویت کند، از دستور کار پارلمان خارج شد. هم‌زمان، گروه‌های مقاومت و دولت عراق در معرض فشارهای گسترده سیاسی و اقتصادی از سوی ایالات متحده قرار دارند.

نماینده ویژه آمریکا در بغداد؛ مأمور مهار رابطه تهران - بغداد

در این چارچوب، اعزام «مایک ساوایا» به‌عنوان نماینده ویژه آمریکا به بغداد، زنگ خطر دیگری برای استقلال سیاسی عراق بود. این فرد هیچ سابقه دیپلماتیکی ندارد و بدون هماهنگی با دولت عراق وارد بغداد شده است؛ در حالی‌که آمریکا مدتی است فاقد سفیر رسمی در این کشور است.

هدف ساوایا به‌صراحت کاستن از روابط تهران-بغداد عنوان شده و گفته می‌شود واشنگتن می‌کوشد از پیروزی هر جریان ضدآمریکایی در انتخابات جلوگیری کند. آمریکا خواهان دولتی است که در سیاست خارجی خود بازنگری کرده و توازن پیشین میان تهران و واشنگتن را به هم بزند.

به همین دلیل نتیجه انتخابات برای آمریکا حیاتی است، زیرا تحقق اهدافش منوط به تشکیل دولتی است که در برابر فشارهای واشنگتن مقاومت نکند. تا اینجای کار نیز در بسیاری از تصمیمات دولت کنونی عراق، خواسته‌های آمریکا نقش تعیین‌کننده داشته است.

وضعیت مطلوب از نگاه ایران؛ حفظ وحدت و استقلال

در مقابل، تهران راهبردی متفاوت در پیش گرفته است. ایران نه به‌دنبال تحمیل نتیجه‌ای خاص، بلکه خواهان فرایندی سالم و بر پایه وحدت جریان‌های شیعی است. از نگاه تهران، انتخابات موفق عراقی انتخاباتی است که وحدت جریان‌های اصیل شیعی، استقلال سیاسی بغداد و ثبات درونی کشور را تضمین کند؛ چراکه تجربه دو دهه گذشته نشان داده هرگاه عراق متحد بوده، در برابر مداخلات بیگانگان مقاوم‌تر عمل کرده است.