برگزاری نشست C5+1 (پنج کشور آسیای میانه و آمریکا) در کاخ سفید به میزبانی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بار دیگر توجهات را به رقابت‌های ژئوپلیتیک در قلب اوراسیا جلب کرده است.

این نشست که با حضور سران قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان برگزار شد، فراتر از یک دیدار دیپلماتیک، نشان‌دهنده آغاز فصلی جدید از تلاش‌های آمریکا برای بازتعریف نفوذ خود در منطقه‌ای است که به‌طور سنتی «حیاط خلوت روسیه» و حوزه نفوذ اقتصادی چین محسوب می‌شود.

ترامپ در سخنان خود با انتقاد از سیاست‌های جو بایدن و دولت پیشین آمریکا، مبنی بر "بی‌توجهی" به منطقه، آشکارا اعلام کرد که آسیای میانه یکی از اولویت‌های سیاست خارجی دولت اوست. اما پشت این اظهارات دیپلماتیک، دو هدف استراتژیک و درهم‌تنیده نهفته است: سلطه اقتصادی بر منابع کمیاب و نفوذ سیاسی برای مهار رقبای شرقی.

طمع اقتصادی در پوشش «همکاری»

مقامات آمریکایی و کارشناسان همسو، از این نشست به عنوان «عصر جدید همکاری» یاد می‌کنند، اما بررسی دقیق توافقات، از یک رویکرد اقتصادی تهاجمی برای دستیابی به منابع حیاتی پرده برمی‌دارد. ترامپ به صراحت به «ثروت منابع طبیعی» منطقه، از جمله نفت و گاز و به‌ویژه «پتانسیل قابل توجه در حوزه عناصر خاکی کمیاب» اشاره کرد.

این صرفاً یک تعارف دیپلماتیک نیست. جزئیات معاملات این طمع اقتصادی را تأیید می‌کند:

قرارداد تنگستن قزاقستان: توافق 1.1 میلیارد دلاری برای بهره‌برداری از یکی از بزرگترین ذخایر تنگستن جهان، که پیش از این توسعه نیافته بود. نکته قابل تأمل، سهم 70 درصدی شرکت آمریکایی در این پروژه است که با وام 900 میلیون دلاری از بانک صادرات و واردات آمریکا (Exim Bank) تأمین مالی می‌شود. تنگستن یک فلز حیاتی در صنایع پیشرفته و نظامی است.

توافقات گسترده معدنی: قزاقستان به تنهایی تفاهم‌نامه‌هایی به ارزش 17 میلیارد دلار در حوزه‌های مواد معدنی حیاتی، انرژی و حمل‌ونقل امضا کرده است. این نشان می‌دهد آمریکا به دنبال تضمین زنجیره تأمین مواد معدنی استراتژیک خود، مستقل از چین و روسیه است.

معاملات ازبکستان: خرید 8 میلیارد دلاری هواپیماهای بوئینگ و اعلام قصد سرمایه‌گذاری 35 میلیارد دلاری در اقتصاد آمریکا، نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای گره زدن اقتصاد این کشورها به بازارهای غربی است.

کارشناسان منطقه‌ای نیز، مانند «رانوخان تورسونوا» از ازبکستان، تأیید می‌کنند که محور اصلی نشست، همکاری در حوزه «مواد معدنی حیاتی و منابع خاکی کمیاب» و همچنین توسعه «کریدور میانی» (ترانس-خزر) بوده است؛ مسیری که آشکارا برای دور زدن روسیه و ایران طراحی شده است.

نفوذ سیاسی در حیاط خلوت رقبا

همزمان با اهداف اقتصادی، بعد سیاسی و ژئوپلیتیک این نشست اهمیت بیشتری دارد. آسیای میانه در «محل تلاقی منافع روسیه و چین» قرار دارد و واشنگتن این منطقه را فرصتی طلایی برای اعمال فشار بر رقبای خود می‌بیند.

دونالد ترامپ با تأکید بر اینکه «آسیای میانه باید حاکمیت و استقلال خود را حفظ کند»، سیگنالی روشن به کشورهای منطقه ارسال کرد که آمریکا حاضر است نقش یک «متحد» امنیتی را در برابر فشارهای احتمالی مسکو یا پکن ایفا کند. به عقیده کارشناسان، این «رنسانس نفوذ آمریکا» تلاشی برای پر کردن خلأیی است که واشنگتن پس از خروج از افغانستان احساس می‌کرد.

«عادل عثمان‌بیتوف»، کارشناس قرقیز، برگزاری نشست در کاخ سفید (به جای حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل مانند دوره بایدن) را «نمادین» و نشان‌دهنده ارتقای استراتژیک منطقه در دکترین واشنگتن می‌داند.

نکته قابل توجه دیگر، پیوستن قزاقستان به «پیمان ابراهیم» (طرح دولت ترامپ برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی) بود. این اقدام، تلاش آمریکا برای کشاندن کشورهای آسیای میانه به معماری سیاسی مورد نظر خود در سطح جهانی و دور کردن آن‌ها از متحدان سنتی‌شان را نشان می‌دهد.

در حالی که کشورهای منطقه ممکن است این تعامل را در چارچوب «سیاست خارجی چندوجهی» و ایجاد توازن میان قدرت‌ها تفسیر کنند، شواهد نشان می‌دهد که آمریکا با استفاده از ابزارهای اقتصادی و وعده‌های سیاسی، به دنبال نفوذ عمیق در حیاط خلوت روسیه، مهار پروژه «کمربند و جاده» چین و غارت منابع استراتژیک منطقه برای تأمین منافع بلندمدت هژمونیک خود است.