اگر شما هم جزو افرادی هستید که چشم‌های خود را زیاد می‌مالید و از این کار حس خوبی پیدا می‌کنید و فکر می‌کنید خستگی چشم‌هایتان با این کار برطرف می‌شود، باید بدانید که این رفتار در حوزه چشم‌پزشکی بسیار اشتباه و خطرناک است و می‌تواند شما را به «قوز قرنیه» مبتلا کند؛ بیماری‌ای که قرنیه را به‌تدریج نازک و مخروطی‌شکل می‌کند و باعث می‌شود حتی با عینک هم دید خوبی نداشته باشید.

آلرژی و آستیگمات را جدی بگیرید

قوز قرنیه یا کراتوکونوس (Keratoconus)، نوعی بیماری مزمن چشمی است که به علت ضعف در ساختار قرنیه ایجاد می‌شود و در نتیجه قرنیه به‌تدریج به سمت بیرون محدب می‌شود و شکل مخروطی به خود می‌گیرد و اصطلاحا قوز می‌کند؛ و بیشتر عوامل آن «محیطی» هستند. دکتر فرهاد نجات، جراح و متخصص چشم و عضو انجمن تخصصی جراحان چشم اتحادیه اروپا می‌گوید: مهم‌ترین عوامل محیطی، مالیدن و خاراندن مداوم چشم‌ها و بیماری‌های آلرژیک است. البته مالیدن چشم‌ها به تنهایی معمولاً باعث ایجاد قوز قرنیه از صفر نمی‌شود، اما اگر کسی استعداد ژنتیکی یا ضعف ساختاری در قرنیه داشته باشد، این عادت می‌تواند محرک بروز یا عامل تشدید بیماری باشد.

نجات درباره ارتباط آلرژی چشمی و قوز قرنیه می‌گوید: خیلی از مواردِ قوز قرنیه در طول عمر فردی که هیچ وقت نمی‌خواسته عمل کند و شماره پایینی داشته، تشخیص داده نمی‌شد، اما همین فرد اگر آلرژی داشته باشد و مدام چشم‌های خود را بخاراند، قوز قرنیه ناگهان ۷ – ۸ شماره، شماره چشمش را بالا می‌برد.

به گفته این چشم‌پزشک، در کودکانی که مستعد آلرژی هستند، حساسیت به بوها، گرد و خاک، حیوانات خانگی و گل‌های آپارتمانی می‌تواند باعث خارش مزمن چشم و پیشرفت سریع بیماری شود؛ بنابراین والدین باید نسبت به آلرژی کودک و عوامل حساسیت‌زا توجه جدی داشته باشند.

به گفته این جراح چشم، آستیگمات بودن چشم‌ها و بالا رفتن مداوم شماره چشم‌ها هم یکی از علائم وجود قوز قرنیه است. چون شماره آستیگمات معمولاً بعد از ۷-۸ سالگی دیگر ثابت می‌ماند. اما اگر هر سال بالا رفت، باید به وجود قوز قرنیه شک کرد و آن را پیگیری کرد.

چطور بیماری را در کودک‌مان تشخیص دهیم؟

بیماری قوز قرنیه معمولا خود را در سنین زیر ۲۰ سالگی نشان می‌دهد و اگر درمان نشود، پیشرفت می‌کند و تا ۳۰ - ۳۵ سالگی هم ادامه پیدا می‌کند. در حالی که با تشخیص به‌موقع می‌توان جلوی پیشرفت آن را گرفت. این دکتر نجات می‌گوید و ادامه می‌دهد: «قوز قرنیه انواع مختلفی دارد، اما ۹۰ تا ۹۵ درصد بیماران به نوع شایع آن مبتلا می‌شوند.» به گفته نجات، شروع این بیماری معمولاً در سنین تینیجری یا نوجوانی است؛ یعنی حدود ۱۱ – ۱۲ سالگی تا ۱۹ تا ۲۰ سالگی در اکثر افراد. این بیماری در بعضی افراد بسیار خفیف است و دیدشان با یک عینک اصلاح می‌شود و شماره چشم‌شان دیگر خیلی بالا نمی‌رود.

عضو انجمن تخصصی جراحان چشم اتحادیه اروپا درپاسخ به این سوال که والدین چطور می‌توانند این عارضه را در فرزندان خود تشخیص دهند و به‌موقع پیگیری کنند، می‌گوید: دو راه وجود دارد؛ اول، وجود سابقه خانوادگی است؛ اگر پدر، مادر، عمو، خاله یا دایی دچار قوز قرنیه باشد یا موقع مراجعه برای عمل لیزر به او گفته شده باشد «شما قوز قرنیه دارید و نمی‌توانید عمل کنید»، خانواده باید هوشیار شوند و حتماً فرزندشان را در نوجوانی برای معاینه تخصصی پیش چشم‌پزشک ببرند تا تشخیص زودهنگام ممکن شود. دوم، افزایش تدریجی و مداوم شماره چشم در کودک است. به خصوص شماره آستیگمات. اگر فرزندی دارید که هر سال شماره آستیگماتش زیاد می‌شود، باید به قوز قرنیه شک کنید و او را برای معاینه پیش چشم‌پزشک ببرید.

آیا فرد مبتلا به قوز قرنیه کور می‌شود؟

خیلی‌ها تصور می‌کنند قوز قرنیه شدید باعث کوری می‌شود، اما دکتر نجات اطمینان می‌دهد که این عارضه، فرد را کور نمی‌کند. این بیماری به هیچ عنوان باعث نابینایی یا ناتوانی نمی‌شود، اما آزاردهنده است. چون فرد حتی با عینک هم دید صددرصدی پیدا نمی‌کند و به علاوه، تا آخر عمر نمی‌تواند جراحی‌های حذف عینک انجام دهد.

چرا آمار قوز قرنیه در ایران ۱۰ برابر جهان است؟

قوز قرنیه در ایران نسبت به سایر کشور‌ها شیوع بالاتری دارد. به گفته متخصصان، شیوع این بیماری نه تنها در ایران، بلکه در خاورمیانه نسبت به دنیا بیشتر است. شیوع این بیماری در ایران و منطقه ۲.۵ درصد و در دنیا پنج‌صدم درصد است؛ یعنی آمار ابتلا به این عارضه در ایران ۱۰ برابر دنیا است.

نجات درباره دلایل شیوع این بیماری در ایران و منطقه این طور توضیح می‌دهد: قبلاً برآورد‌ها پایین‌تر بود و از هر ۱۰۰ هزار نفر فقط ۲ نفر مبتلا شناسایی می‌شدند، اما با پیشرفت تجهیزات تشخیصی و افزایش آگاهی خانواده‌ها، موارد بیشتری شناسایی می‌شوند. افزایش انجام عمل‌های لیزری هم به شناسایی بیماران کمک کرده است. چون قبل از جراحی، از همه بیماران عکس تخصصی قرنیه گرفته می‌شود و در صورت ابتلا به قوز قرنیه، عمل انجام نمی‌شود.

این چشم‌پزشک، دلیل دیگری را هم عنوان می‌کند که بسیار جالب و مهم است: در کشور‌های نزدیک به خط استوا، گرما و آلرژی باعث افزایش شیوع بیماری می‌شود. مثلاً کودکان جنوب ایران، عربستان یا دوبی به دلیل خارش و مالش چشم در معرض خطر بیشتری‌اند. در حالی‌که در مناطق سرد مانند قطب جنوب، این بیماری تقریباً دیده نمی‌شود؛ بنابراین شرایط اقلیمی، ابزار‌های تشخیص و آگاهی عمومی همگی در افزایش شناسایی بیماری نقش دارند.

نجات به مطالعه مهمی که در میان اسکیمو‌ها در قطب جنوب انجام شده، اشاره می‌کند و می‌گوید: این مطالعه نشان داد افرادی که ژن بیماری قوز قرنیه را دارند، اما به دلیل سرمای زیاد قطب و پوشیدن دستکش‌های ضخیم نمی‌توانند چشم خود را بمالند و بخارند، هرگز دچار قوز قرنیه جدی نشده‌اند. این یافته بسیار قابل توجه است.

درمان قوز قرنیه به این موضوع بستگی دارد

درمان‌های قوز قرنیه بستگی به مرحله‌ای از پیشرفت بیماری دارد که فرد مراجعه می‌کند. دکتر نجات می‌گوید: «مهم‌ترین نکته در همه رشته‌های پزشکی، تشخیص به‌موقع است. اگر بیماری زود تشخیص داده شود، می‌توان با جراحی کراس‌لینکینگ (Cross-linking) و بدون نیاز به بیهوشی، جلوی پیشرفت آن را گرفت. مثلاً اگر کودک ۱۳ساله‌ای در همان سن تحت این عمل قرار گیرد، شماره چشمش ثابت می‌ماند و دیگر افزایش نمی‌یابد. اما اگر دیر تشخیص داده شود، ممکن است بیماری تا ۳۰ سالگی پیشرفت کند.»

قوز قرنیه درمان‌های مختلفی دارد. به گفته دکتر نجات، «درمان بسته به میزان دید و نیاز‌های شغلی هر فرد متفاوت است. مثلاً خانم خانه‌دار یا کشاورزی که با دید ۸۰ تا ۹۰ درصدیِ عینک در کار روزمره مشکلی ندارد، نیازی به درمان بیشتر ندارد. اما حسابداران، کارمندان بانک یا کارشناسان آی‌تی که نیاز به دید دقیق‌تر دارند، باید از لنز‌های مخصوص استفاده کنند. این لنز‌ها صبح روی چشم گذاشته و شب برداشته می‌شوند و در طول روز دید کامل می‌دهند. با این لنز‌ها نباید استحمام یا شنا کرد.»

به گفته عضو انجمن تخصصی جراحان چشم اتحادیه اروپا، «در موارد شدید قوز قرنیه، عینک و لنز دیگر مؤثر نیستند و از جراحی‌هایی مانند کاشت حلقه یا لنز داخل چشمی استفاده می‌شود. این روش‌ها جایگزین عینک نیستند، اما دید را تا حدود ۹۵ درصد بهبود می‌دهند. با این حال برای فعالیت‌های حساسی مثل خلبانی یا رانندگی حرفه‌ای مناسب نیستند. در مراحل بسیار پیشرفته هم وقتی هیچ‌یک از درمان‌ها مؤثر نباشند، آخرین گزینه «پیوند قرنیه» است.»