پرهزینه‌ترین مأموریت‌های تاریخ ناسا؛ از شاتل فضایی تا جیمز وب

ناسا طی دهه‌های گذشته با مأموریت‌های بلندپروازانه خود، مرزهای تخیل و دانش بشری را دگرگون کرده است. از فرود بر کره ماه و ساخت ایستگاه‌های فضایی تا استقرار تلسکوپ‌های مداری و گسترش افق‌های کیهان‌شناسی، بسیاری از پیشرفت‌های علمی و فناورانه جهان، حاصل برنامه‌های این آژانس فضایی است. با این حال، دستیابی به چنین موفقیت‌هایی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم است؛ چرا که توسعه سامانه‌های فضایی، عملیات پرتاب، مدیریت ریسک، هزینه‌های زیرساختی و دوره‌های زمانی طولانی، مأموریت‌های ناسا را به پروژه‌هایی بسیار پرهزینه تبدیل می‌کند.

بودجه ناسا از محل بودجه‌های سالانه دولت فدرال ایالات متحده تأمین می‌شود که کنگره آن را تصویب می‌کند. سهم این آژانس از کل بودجه فدرال طی سال‌های اخیر کمتر از نیم درصد بوده است. با وجود سهم ناچیز، ناسا اکنون با فشارهای مالی گسترده‌ای مواجه است؛ به‌طوری‌که پیشنهاد بودجه سال ۲۰۲۶، کاهش حدود بیست‌و‌چهار درصدی بودجه و حذف تقریباً نیمی از بودجه علمی این نهاد را در بر می‌گیرد. چنین محدودیت‌هایی می‌تواند موجب توقف، تأخیر یا حتی لغو برخی از مأموریت‌های آینده شود و جایگاه پیشتاز ایالات متحده در اکتشافات فضایی را با تهدید جدی روبه‌رو کند.

هزینه‌های سنگین این مأموریت‌ها عمدتاً از پیچیدگی‌های مهندسی، الزامات شدید ایمنی، نیاز به قابلیت اطمینان بالا، هزینه‌های پرتاب، شرایط خشن محیطی و اجرای عملیات در فضا ناشی می‌شود. به بیان ساده: اهداف جسورانه، هزینه‌های جسورانه‌ای دارند.

در ادامه، ۵ مورد از پرهزینه‌ترین مأموریت‌های تاریخ ناسا را بررسی می‌کنیم.

۱. برنامه شاتل فضایی (۱۹۷۲ تا ۲۰۱۱ میلادی)

برنامه شاتل فضایی ناسا که به‌طور رسمی «سامانه حمل‌ونقل فضایی» نامیده می‌شد، از اوایل دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و نخستین پرواز مداری آن در ۱۲ آوریل ۱۹۸۱ میلادی (فروردین ۱۳۶۰) انجام گرفت. این برنامه تا سال ۲۰۱۱ ادامه یافت و در مجموع ۱۳۵ مأموریت را به پایان رساند.

هزینه عمر این پروژه تا سال ۲۰۱۱ حدود ۱۱۳.۷ میلیارد دلار برآورد شده است؛ اما برخی برآوردهای تعدیل‌شده با تورم، این رقم را تا ۲۰۹ میلیارد دلار افزایش می‌دهند.

شاتل فضایی با قابلیت استفاده مجدد، نقش تعیین‌کننده‌ای در پرتاب تجهیزات بزرگ، ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی، سرویس‌دهی به تلسکوپ هابل و اعزام صدها فضانورد از بیش از شانزده کشور داشت. با این حال، هزینه بسیار سنگین هر مأموریت (به‌طور متوسط بیش از ۱.۶ میلیارد دلار) و همچنین دو سانحه تلخ چلنجر (۱۹۸۶) و کلمبیا (۲۰۰۳)، پایداری مالی و ریسکی این برنامه را با چالش‌های جدی همراه کرد.

۲. ایستگاه فضایی بین‌المللی (۱۹۹۸ تا امروز)

ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) بزرگ‌ترین پروژه مشترک فضایی تاریخ است که با همکاری ناسا و آژانس‌های فضایی روسیه، اروپا، ژاپن و کانادا اداره می‌شود. این ایستگاه از نوامبر ۲۰۰۰ تاکنون به‌طور مداوم میزبان فضانوردان بوده است.

هزینه سالانه ISS برای ناسا حدود ۳ میلیارد دلار بوده و در سال مالی ۲۰۲۳ این رقم حدود ۴.۱ میلیارد دلار اعلام شده است. طبق گزارش بازرس کل ناسا، مجموع سرمایه‌گذاری ایالات متحده برای ساخت، انتقال و بهره‌برداری ایستگاه تا سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۷۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و هزینه‌های جاری آن همچنان ادامه دارد.

ISS نقشی کلیدی در همکاری فضایی چندملیتی، تحقیقات ریزگرانشی، توسعه فناوری‌های نوین و ایجاد زیرساخت تجاری پروازهای فضایی ایفا کرده است. با این حال، با نزدیک شدن به پایان عمر سازه، ناسا در حال برنامه‌ریزی برای بازنشستگی و خروج ایستگاه از مدار تا سال ۲۰۳۰ است.

۳. برنامه آپولو (۱۹۶۰ تا ۱۹۷۳ میلادی)

برنامه افسانه‌ای آپولو که مأموریت‌های فرود انسان بر ماه را شامل می‌شد، یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای تاریخ بشریت است. هزینه رسمی این برنامه طی سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۳ حدود ۲۵.۸ میلیارد دلار (به ارزش اسمی آن زمان) اعلام شده است. با تعدیل تورمی، این هزینه با ارزش ۲۰۲۰ به رقمی حدود ۲۵۷ میلیارد دلار می‌رسد.

برنامه آپولو با تراژدی نیز همراه بود. در ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ (بهمن ۱۳۴۵) سه فضانورد؛ گاس گریسوم، اد وایت و راجر بی. چافی، در جریان یک آزمایش زمینی برای آپولو ۱ بر اثر آتش‌سوزی در کابین جان باختند. این حادثه باعث بازنگری کامل در طراحی و ایمنی فضاپیما شد و صدها میلیون دلار به هزینه‌های برنامه افزود.

با وجود چالش‌ها، مأموریت آپولو ۱۱ در ژوئیه ۱۹۶۹ نخستین فرود انسان بر کره ماه را ممکن ساخت. این برنامه همچنین موجب دستاوردهای گسترده‌ای در علوم مواد، رایانش و مهندسی شد و میراثی ماندگار از جسارت علمی بشر به‌جا گذاشت.

۴. تلسکوپ فضایی هابل (۱۹۹۰ تاکنون)

تلسکوپ فضایی هابل که در آوریل ۱۹۹۰ (فروردین ۱۳۶۹) توسط شاتل دیسکاوری به فضا منتقل شد، یکی از تأثیرگذارترین ابزارهای علمی تاریخ است. ناسا هزینه توسعه و بهره‌برداری این مأموریت را تا سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) حدود ۱۶ میلیارد دلار برآورد کرده است؛ این رقم شامل هزینه‌های مأموریت‌های سرویس‌دهی شاتل نمی‌شود.

هابل طی بیش از سه دهه فعالیت، بیش از ۱.۷ میلیون رصد انجام داده و خروجی آن مبنای بیش از ۲۰ هزار مقاله علمی بوده است. این تلسکوپ نقش اساسی در اندازه‌گیری نرخ انبساط جهان، تعیین سن تقریبی ۱۳.۸ میلیارد ساله جهان و ارائه شواهد از وجود انرژی تاریک داشته است.

تصاویر میدان عمیق و فوق‌عمیق هابل نیز یکی از خیره‌کننده‌ترین و مهم‌ترین داده‌های تصویری تاریخ اخترشناسی محسوب می‌شود.

۵. تلسکوپ فضایی جیمز وب (۲۰۰۳ تاکنون)

تلسکوپ فضایی جیمز وب، رصدخانه پرچم‌دار مادون‌قرمز ناسا، در دسامبر ۲۰۲۱ پس از سال‌ها تأخیر و چالش فنی به فضا پرتاب شد. بر اساس اسناد داخلی ناسا، هزینه کل این مأموریت طی ۲۴ سال حدود ۹.۷ میلیارد دلار بوده که از این میان، ۸.۸ میلیارد دلار مربوط به توسعه و ۸۶۱ میلیون دلار مربوط به عملیات اولیه است.

جیمز وب با قرارگیری در نقطه L2 در فاصله یک‌ونیم میلیون کیلومتری زمین، قادر به رصد اولین ستاره‌ها و کهکشان‌های شکل‌گرفته پس از مهبانگ، بررسی جو سیارات فراخورشیدی و مطالعه روند شکل‌گیری منظومه‌ها است.

این تلسکوپ تاکنون کهکشان‌هایی بسیار بزرگ‌تر و روشن‌تر از پیش‌بینی‌های نظری را در جهان اولیه آشکار کرده، مولکول‌های کلیدی مانند متان و دی‌اکسیدکربن را در جو سیارات دوردست شناسایی کرده و نخستین تصویر مستقیم از یک سیاره فراخورشیدی را ثبت کرده است. داده‌های JWST در حال بازنویسی بسیاری از فرضیه‌های کیهان‌شناسی است.