در حالی که آخرین توافق کنترل تسلیحات هسته‌ای میان آمریکا و روسیه تا فوریه آینده به پایان می‌رسد، دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین هفته‌هاست با تهدید به ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای، تنش‌ها را بالا برده‌اند.

به گزارش ایرنا از سی ان ان، پس از آنکه پوتین در اواخر اکتبر (مهر) از آزمایش موشک هسته‌ای خبر داد، ترامپ اعلام کرد که نخستین آزمایش هسته‌ای آمریکا در سه دهه گذشته را دستور داده است. این اظهار نظرهای تهاجمی دو طرف، از جمله پاسخ روسیه مبنی بر بررسی ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای، نگرانی‌های جهانی را برانگیخته است.

تمرکز دو طرف اکنون بر موعد انقضای آخرین توافق کنترل تسلیحات هسته‌ای، پیمان «استارت جدید» (New START) چهارم فوریه (۱۶ بهمن) است. طبق این توافق دو کشور محدودیت‌های شدیدی بر استفاده از ۱۵۵۰ کلاهک هسته‌ای مستقر در موشک‌های قاره‌پیما، موشک‌های زیردریایی و بمب‌افکن اعمال کرده‌اند. این پیمان که توسط جو بایدن پنج سال تمدید شد، در آستانه پایان قرار دارد و نشانه‌ای از پیشرفت به سوی توافق جایگزین وجود ندارد.

پیشتر کاخ سفید در جریان دیدار ترامپ و پوتین، نشستی با کارشناسان هسته‌ای برگزار کرد تا سناریوهای مختلف از جمله تمدید سقف فعلی تسلیحات، گسترش زرادخانه هسته‌ای آمریکا و وضعیت هسته‌ای این کشور بررسی شود. با این حال، این دیدار بدون پیشرفت در حل بحران اوکراین یا اعلام توافق هسته‌ای پایان یافت.

ترامپ در واکنش به پیشنهاد پوتین برای تمدید پیمان، ابتدا با آن موافقت کرد اما تاکنون مذاکرات جدی برای تحقق این هدف گزارش نشده است.

مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، اعلام کرده که گفتگوهای احتمالی با روسیه در این زمینه در جریان است.

روسیه از سال ۲۰۲۳ مشارکت در مکانیسم‌های نظارتی پیمان را متوقف کرده است؛ با این حال هر دو کشور ظاهراً به محدودیت‌های تعداد تسلیحات استراتژیک پایبند مانده‌اند.

کارشناسان هشدار می‌دهند که عدم تمدید این توافق برای نخستین بار پس از ۱۹۹۱، امکان استقرار تسلیحات هسته‌ای برد بلند بدون محدودیت را فراهم می‌کند و می‌تواند منجر به سوءتفاهم، محاسبات نادرست و افزایش خطر بحران شود.

برخی تحلیلگران معتقدند که یک توافق سیاسی برای حفظ سقف فعلی تسلیحات هسته‌ای می‌تواند سریع و موثر باشد.

در عین حال، فشارهای جمهوری‌خواهان بر عدم تمدید توافق افزایش یافته، اما ترامپ به محدودیت‌ها و کنترل تسلیحات هسته‌ای، نه فقط با روسیه بلکه با چین نیز علاقه نشان داده است.

توسعه موشک‌های جدید روسیه، به ویژه پهپاد هسته‌ای زیردریایی و موشک کروز هسته‌ای، پس از پیشنهاد تمدید پیمان، تلاش روسیه برای تحت فشار گذاشتن آمریکا ارزیابی می‌شود اما برخی مقامات آمریکایی این اقدام را مانعی برای پیشرفت مذاکرات می‌دانند.

با توجه به افزایش زرادخانه هسته‌ای چین و توسعه سریع سامانه‌های موشکی آن، بسیاری از کارشناسان معتقدند که مذاکرات سه‌جانبه هسته‌ای (آمریکا، روسیه و چین) تنها پس از رسیدن چین به سطحی نزدیک به آمریکا در تعداد تسلیحات، احتمالا تا ۲۰۳۰ ممکن خواهد بود.

ترامپ اخیراً اذعان کرده که چین ظرف چهار تا پنج سال آینده به سطحی نزدیک به آمریکا خواهد رسید و ممکن است برنامه‌ای برای خلع سلاح سه کشور طراحی شود، هرچند فعلاً هیچ طرح عملیاتی در این زمینه وجود ندارد.

با پایان پیمان استارت جدید و افزایش آزمایش‌های هسته‌ای، جهان برای نخستین بار پس از دهه‌ها با احتمال استقرار تسلیحات هسته‌ای بدون محدودیت مواجه خواهد شد که نیاز فوری به تصمیم‌گیری درباره تمدید پیمان یا تدوین توافق جدید را افزایش داده و هر گونه تاخیر می‌تواند به افزایش خطرات استراتژیک و بی‌ثباتی جهانی منجر شود.