آشنایی با مفاهیم رانت و رانت‌خواری

رانت واژه‌ای است که به احتمال زیاد بسیاری از افراد حداقل برای یک بار آن را شنیده‌اند. رانت و رانت‌خواری اگرچه واژه‌های پرکاربردی هستند، با این حال شاید بسیاری افراد با تعریف آن آشنا نباشند. بسیاری از واژه‌ها، نظیر اختلاس، دزدی، پول‌شویی، رانت‌خواری و …، در محاوره‌ی روزمره معادل یکدیگر قرار می‌گیرند. اگرچه این واژه‌ها اشتراکاتی با یکدیگر دارند، با این حال معادل هم نیستند. در این نوشته قصد داریم تا شما را با مفهوم رانت بیشتر آشنا کنیم.

تعریف سنتی از رانت

در نظریه‌ی اقتصادی مطرح شده توسط دیوید ریکاردو، جان استورات میل و هم‌فکرانشان تعریفی کلیشه‌ای از رانت ارائه شده است. از آن‌جا که تمام زمین‌ها باروری و حاصل‌خیزی یکسانی ندارند، عواید حاصل از آن‌ها برابر نخواهد بود. زمین‌دارانی که زمین‌های باکیفیت‌تری دارند، درآمد بیشتری خواهند داشت. این در حالی است که این عایدی بیشتر ناشی از کار بیشتر این زمین‌داران نبوده است.

رانت نوعی امتیاز است

با دقت بیشتر بر تعریف سنتی ارائه شده برای رانت متوجه می‌شویم که در حقیقت رانت نوعی امتیاز است. در دنیای مدرن امروزی رانت دیگر تنها آن تعریف مرتبط با زمان اقتصاد فئودالی را ندارد. امروزه هرگونه امتیاز انحصاری ممکن است ظرفیت آن را داشته باشد تا واژه‌ی رانت بر آن اطلاق گردد. به عنوان نمونه در نظر بگیرید گروهی به صورت انحصاری اطلاعات مربوط به قیمت‌های ارز را در اختیار داشته باشد. بدیهی است که این گروه در صورتی که بخواهد می‌تواند از این امتیاز استفاده نموده و از آن کسب درآمد کرده و به اصطلاح رانت‌خواری کند.

تاثیر رانت بر جامعه

تاثیر رانت بر جامعه تنها محدود به تبعات افتصادی نمیشود. رانت‌خواری علاوه بر گسترش تورم، فقر، بی‌عدالتی، فساد و … باعث می‌شود تا افراد خلاق جامعه و متخصصین دست از تولید شسته، یا رو به سمت مهاجرت بیاورند و یا رو به سمت انفعال‌. برای نشان دادن عمق تاثیر رانت‌خواری به واقع می‌توان گفت بررسی تمام تاثیرات گسترش رانت‌خواری در یک جامعه میسر نیست و تنها آن‌چه می‌توان به یقین ابراز داشت این است که رانت‌خواری بیشتر همان و فروپاشی بیشتر جامعه همان.

برخی انواع رانت

رانت اقتصادی: مانند دست‌یابی به درآمد بیشتر به‌واسطه‌ی در اختیار داشتن انحصار تولید یک محصول.

رانت سیاسی: مانند دست‌یابی به منفعت به‌واسطه‌ی عضویت در یک حزب یا گروه سیاسی.

رانت اطلاعاتی: مانند دست‌یابی انحصاری به اطلاعات بازار سرمایه.

رانت اجتماعی: مانند دست‌یابی به یک موقعیت شغلی به‌واسطه‌ی داشتن رابطه‌ی خویشاوندی یا دوستی با یک مدیر.

مفهوم جدیدتر رانت

از نیمه‌ی دوم قرن بیستم به بعد، برخی از اقتصاددان‌ها مفهوم نسبتاً جدیدی را برای رانت مطرح کردند. بنابر نظر آنان علت رانت مداخله‌ی دولت در اقتصاد است. این کارشناسان ابراز می‌کنند که مداخله‌ی دولت سازوکار بازار را به سمت ایجاد فرصت‌های انحصاری برای برخی گرو‌ه‌ها سوق می‌دهد.

مقابله با رانت‌خواری

رانت‌خواری آن‌چنان در پی و بنیان سیستم اقتصادی جهانی ریشه دوانده که شاید به زحمت بتوان ریشه‌کن شدن آن را تصور نمود. راهکارهای بسیاری، از تقویت سیستم نظارتی بر اقتصاد گرفته تا جهت‌دهی رانت به سمت بهره‌مندی قشر فقیر جامعه از رانت، برای حل این مشکل ارائه شده‌اند. با این حال شاید بتوان گفت اساسی‌ترین عامل برای حذف رانت‌خواری از اقتصاد همانا تغییر رویکرد اخلاقی افراد باشد.

نویسنده: آرش شمسی

منابع:

آفتاب آنلاین

بازار خبر

ویکی‌پدیا

فردا نیوز

انوع رانت و رانت خواری - تعریف رانت - تعریف رانت خواری - تعریف رانت و رانت خواری - رانت اقتصادی - رانت خواری چیست - رانت سیاسی چیست - رانت و رانت خواری - رانت چیست - مقابله با رانت خواری