معماری حرم امام رضا ( نگاهی به ساخت و معماری حرم امام رضا (ع) )

امروز، ۱۳ مرداد ماه ۱۳۹۶ سالروز ولادت امام علی بن موسی الرضا علیه‌ السلام هشتمین امام شیعیان است. ایشان در مدینه منوره به دنیا آمد. پدر گرامی شان امام موسی‌ کاظم علیه‌ السلام امام هفتم شیعیان و مادر گرامی شان نجمه خاتون است.

آرامگاه هشتمین امام شیعیان در مرکز شهر مشهد مقدس قرار دارد و یکی از بزرگ ترین مساجد جهان به شمار می رود.

حرم مطهر امام رضا (ع) شامل گنبدها، گلدسته ها، نقاره خانه ها، سقاخانه ها، صحن ها، رواق ها، مقبره ها، مساجد، مدارس، تالارها، موزه ها و کتابخانه هاست.

گنبدها شامل گنبد طلا، گنبد گوهرشاد، گنبد الله وردیخان، گنبد پریزاد و گنبد شیخ طبرسی هستند. گلدسته ها به دو دسته عباسی و گوهرشاد تقسیم می شوند.

صحن های حرم مطهر از موارد زیر تشکیل شده است:

رواق ها بسیار زیاد بوده و از جمله می توان به روضه منوره، رواق غدیر، شیخ طوسی، دارالشرف یا رواق کوثر اشاره نمود.

فضاهای مسقف و محصور در پیرامون حرم، رواق نامیده می‌ شوند. در حال حاضر، بزرگ‌ ترین رواق حرم، رواق امام خمینی به مساحت ۶٬۳۰۰ متر مربع است که قبلاً صحن بوده و عملیات مسقف‌ سازی آن از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ انجام شده‌است.

هم‌چنین رواق‌های دارالولایه، دارالحجه و دارالاجابه از رواق‌های بزرگ حرم امام رضا هستند.

گفتنی است که در حرم امام رضا (ع) دو موزه مرکزی و مردم شناسی نیز وجود دارد. از خدمات این مجموعه نیز باید به مهمان سرای حضرت، دارالشفاء و نمایشگاه آستان قدس رضوی اشاره نمود.

شما می توانید تمامی موارد یاد شده را به صورت تور مجازی در این نشانی تماشا کرده و به صورت مجازی، به زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) بپردازید.

این مجموعه حدودا ۲۵۰ هزار متر مربع مساحت و گنجایش ۵۰۰ هزار نفر را دارد. بسیاری از سازه‌ های این حرم، از دوران صفویان به ویژه شاه طهماسب صفوی به جا مانده است.

روضه منوره که دربرگیرنده پیکر مطهر امام رضا (ع) است، شامل فضایی مربع شکل که مساحت آن ۱۸۹٫۰۳ متر مربع بوده که از این فضا ۱۷٫۱۵ متر مربع آن مساحت ضریح است. روضه منوره از طریق چهار صفه بزرگ در چهار جانب به داخل و خارج حرم مرتبط می‌ شود.

گفتنی است، دوران تیموریان از دوره‌ های درخشان معماری حرم امام رضا (ع) است. در آن دوران به دستور همسر شاهرخ تیموری، مسجد گوهرشاد، یکی از زیباترین و معروف‌ترین مساجد اسلام، توسط هنرمندان و معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد.

به عقیده بسیاری از کارشناسان مسجد گوهرشاد به لحاظ فرم و معماری در جهان اسلام بی نظیر است.

کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ کجای جهان اسلام نظیر ندارد. این مسجد با ایوان‌ های ‌بلند و طاق‌ های خوش نقش و کاشیکاری‌های نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است.

ضلع‌های مسجد، همه با کاشی‌‌های معرق نفیس آراسته شده و در تمام دیوارها و غرفه‌‌های آن اسماء الله و آیات قرآن و احادیثی که بعضی مربوط به مسجد است، وجود دارد، کتیبه ممتاز و تاریخی بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده، با زیباترین خطوط ثلث بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می‌کند و تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در این کتیبه به چشم می‌خورد.

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری و توسط سلطان سنجر سلجوقی از کاشی ساخته شد. این گنبد بارها مورد بازسازی و تعمیر قرار گرفت. گنبد حرم از آجر ساخته شده، و سپس روی آن را با الواح مسی، که روکشی از طلا دارد پوشانده‎اند.

تذهیب این گنبد برای آخرین بار در سال ۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶، در زمان شاه عباس صورت گرفته، و به طوری که از گفته‎های محققان برمی‎آید، رویه و سطح این گنبد پیش از آن کاشی‎کاری بوده است.

گنبد طلای حرم امام رضا (ع) دارای دو پوشش در سقف حرم و بالای آن است. پوشش سقف که به صورت مقعر و مقرنس است به نام «قبه» شناخته می‌شود.

کتیبه‌هایی که در اطراف گنبد وجود دارند که از نکات جالب آن اشاره به ماجرای پیاده رفتن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد است که به خط ثلث توسط علیرضا عباسی نوشته شده است.

حرم امام رضا (ع) دارای چند ایوان است که نمونه‌های قابل توجهی در معماری ایرانی – اسلامی هستند.

ایوان جنوبی که به «ایوان طلا» معروف است توسط امیر‌علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا در قرن نهم هجری ساخته شد. این ایوان که ۲۱ متر ارتفاع دارد از خشت‌های طلا ساخته شده و دارای چهار در است و سطح آن در زمان نادرشاه افشار طلاکاری شد.

ایوان عباسی در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد. ارتفاع آن ۲۲ متر است.

ایوان غربی حرم نیز با ۲۴ متر از بلندترین بناهای حرم است و بر سر در آن، ساعت بزرگی وجود دارد، به همین دلیل به آن ایوان ساعت نیز گفته می‌شود.

ایوان شرقی یا ایوان نقاره‌خانه نیز مانند ایوان غربی از دو ایوان مجزا تشکیل شده است. بر بلندای این بنا که ۲۶ متر ارتفاع دارد ساختمان نقّاره‌خانه قرار دارد.

نواختن نقاره، برای آگاهی از نزدیک شدن پایان وقت نماز است که در طول سال به جز ایّام محرم و صفر و دیگر ایّام سوگواری، همه روزه در دو نوبت، ۱۰ دقیقه پیش از طلوع و غروب آفتاب نواخته می‌شود. علاوه بر آن، در شب‌های عید پس از نماز مغرب و عشا و روزهای عید، زمان تحویل سال نو و اعلام عید فطر و سحرهای ماه مبارک رمضان نیز نقاره نواخته می‌شود.

از بناهای معروف حرم، سقاخانه‌ای است که هم‌اکنون در وسط صحن انقلاب واقع شده است. سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند. استاد اسماعیل طلاکار سقفی گنبدی شکل بر روی آن ساخت و پوششی هشت‌ضلعی روی آن قرار داد و سپس آن را طلاکاری کرد. این بنا در سال ۱۳۴۷ بازسازی شد.

صحن جامع رضوی

صحن جامع رضوی جایی است که مهم‌ترین مراسمات و اجتماعات مذهبی و مردمی در آن اتفاق می‌افتد.

صحن جامع رضوی با ۱۱۷ هزار و ۵۸۴ متر مربع زیربنا و ۵۵ غرفه، در جنوب اماکن متبرکه قرار گرفته است. این صحن با دو بست به خیابان‌های امام رضا (ع) و خسروی نو (شهید اندرزگو) راه دارد و از دو سمت شرقی و غربی به بست‌های شرقی و غربی.

ورودی‌‌های فرعی نیز صحن جامع را به رواق امام خمینی(ره)، صحن قدس و بست شیخ بهایی مرتبط می‌کند.

در ضلع‌های صحن جامع، سه ایوان و سر در بزرگ «ایوان ولی عصر» در ضلع جنوبی، «باب الکوثر» در ضلع شرقی و «باب الغدیر» در ضلع غربی ساخته شده که در دو طرف هر ایوان دو گلدسته مرتفع قامت کشیده است. این صحن به عنوان وسیع‌ترین صحن، ۳۶۳ متر طول و ۱۶۷ متر عرض دارد.

در آخر هم لازم است اشاره کنیم که وب سایت رسمی حرم امام رضا به این نشانی است. به واسطه این سایت می توانید از جدیدترین رویدادها و اخبار مربوط به حرم مقدس آگاه شده و به طور مجازی به زیارت حرم بپردازید.