پایین نیامدن بیضه نوزادان، علت و عوارض

بیضه نزول نکرده یک مشکل نسبتاً شایع درنوزادان پسر است که در آن یک یا هر دو بیضه در محل طبیعی خود که همان کیسه بیضه است قرار ندارد. بیضه ها در دوران جنینی در داخل شکم جنین تکامل می یابند و با بزرگ شدن سن جنین از یک مسیر مشخصی پائین آمده و در داخل کیسه بیضه قرار می گیرند. مسیر نزول بیضه، کانال یا مجرای مغبنی است که در کشاله ران قرار دارد. اگر پائین آمدن بیضه در هر قسمت از مسیر طبیعی آن متوقف شود، به آن عدم نزول بیضه یا بیضة نزول نکرده می گویند، ولی اگر بیضه از مسیر طبیعی خود خارج و نزول آن متوقف شود به آن بیضة نابجا گفته می شود.

بیضة نزول نکرده یکی از شایعترین اختلالات مادرزادی است که پسر بچه ها را گرفتار می سازد. مادرزادی بدین معنی است که هنگام تولد مشکل با نوزاد وجود دارد. در حدود 80 درصد موارد فقط یکی از بیضه ها تحت تأثیر قرار می گیرد. تخمین زده می شود که 5-3 درصد نوزادان تازه متولد شدة پسر، دارای بیضة نزول نکرده باشند. این میزان در 6 ماهگی به 3-2 درصد می رسد، چون بعد از تولد بیضه نزول کرده و در محل طبیعی خود قرار می گیرد. این میزان در نوزادن نارس حدود 30 درصد است، چون نزول بیضه ها از ماه هشتم حاملگی شروع می شود. در بعضی کشورها بنا به دلایل نا مشخص، میزان شیوع عدم نزول بیضه در حال افزایش است. اکثر موارد اینها بخودی خود در طول سال اول زندگی نزول کرده و در محل طبیعی قرار می گیرند، ولی تعدادی نیز نیازمند پائین آوردن با عمل جراحی هستند.

کیسة بیضه یک ساک کوچک از پوست است که در زیر آلت تناسلی قرار دارد. آن مسئول جای دادن بیضه ها در خود و نگهداری از بیضه ها است. بیضه ها مهمترین عضو تولید مثل مردانه هستند، چون آنها دارای دو وظیفة مهم تولید اسپرم یا همان نطفة مردانه و هورمون تستوسترون می باشند که دارای اهمیت زیاد در ایجاد خصوصیات جنسی مردانه در پسر بچه ها است.

همانطور که در بالا ذکر شد، عدم نزول بیضه می تواند یکطرفه و یا دو طرفه باشد، و اغلب در نوزادانی دیده می شود که دارای اختلالات هورمونی هستند. اختلالات فیزیکی هنگام تولد و بعضی بیماریهای ژنتیکی ممکن است همراه با عدم نزول بیضه باشند. مثلاً در نوزادانیکه هنگام تولد دارای اسپینا بیفیدا (بک نوع اختلال در ستون فقرات) و یا سندرم داون (اختلال کروموزومی) می باشند، میزان شیوع عدم نزول بیضه زیاد است. در اکثر موارد، علت مشخصی را نمی توان پیدا کرد.

تشخیص آن با معاینة کودک توسط پزشک حائز شرایط است. گاهاً بیضة نزول نکرده را می توان در قسمت تحتانی شکم در ناحیة کشالة ران لمس کرد. ما یک اصطلاح دیگری داریم بنام بیضه های بالا کشیده شده که در آن بیضه در بالا و در ابتدای کیسة اسکروتوم قرار می گیرد و نباید این موضوع را با عدم نزول بیضه اشتباه کرد. هوای سرد سبب بالا کشیده شدن بیضه ها می شود، بنابراین کودک را نباید در هوای سرد معاینه کرد. بیضه های بالا کشیده شده را می توان با دست و به اصطلاح دوشیدن، پائین آورد و در داخل کیسة بیضه قرار داد. عدم نزول بیضة اکتسابی گاهاً نوزاد هنگام تولد دارای بیضه های نزول کرده است که در محل طبیعی خود قرار دارند، ولی بعداً یک یا هر دو بیضه به طرف عقب و بالا حرکت کرده و در ناحیة کشالة ران قرار می گیرند. به این، عدم نزول بیضة اکتسابی گفته می شود و مابین 10-1 سالگی می تواند اتفاق بیفتد.

بیضه ها توسط یک طنابی که در آن عروق بیضه قرار دارند در داخل کیسة بیضه قرار می گیرند. با بزرگ شدن کودک این طناب نیز باید بزرگ شود، اگر میزان بزرگ شدن طناب بیضه از بزرگ شدن جسم کودک عقب بماند، عدم نزول بیضة اکتسابی حادث می شود. طناب بیضه که کوتاه باقی مانده است بیضه را بطرف بالا بداخل کشالة ران می کشد. فقدان بیضه گاهاً وقتی بیضه در محل طبیعی خود لمس نمی شود، دلیل حتمی عدم نزول بیضه نیست. در این کودکان ممکن است بیضة یک یا هر دو طرف بطور مادزادی تشکیل نشده باشد. در 5 درصد موارد فقدان کامل بیضه وجود دارد. علت آن قطع جریان خون بیضه در داخل رحم و از بین رفتن بیضه می باشد. فقدان بیضه می تواند همراه با سایر اختلالات مادرزادی در سیستم ادراری باشد. چرا باید بیضة نزول نکرده را درمان کرد؟ اگر بیضة نزول نکرده تا یک سالگی درمان نشود ممکن است سبب ایجاد مشکلات عدیده گردد: مشکلات باروری: درجه حرارت کیسة بیضه پائین تر از درجه حرارت شکم است، و عناصری که در بیضه سبب تولید اسپرم می شوند، در محیط سرد بهتر کار خود را انجام می دهند. اگر بیضه مواجه با حرارتی بیش از آنی باشد که در داخل کیسة بیضه تامین می شود، تولید اسپرم آسیب خواهد دید. پائین آوردن بیضه ما بین 6 ماهگی تا یک سالگی سبب بهبود کیفیت منی و باروری در آینده خواهد شد.

در مردانیکه سابقة عدم نزول دو طرفة بیضه داشته اند، حتی اگر مشکل آنها به موقع با جراحی حل شده باشد، در آینده دارای کیفیت منی بسیار پائینی خواهند بود. پائین آوردن به موقع بیضه، سبب بهبود کیفیت منی در آینده می شود، ولی آنرا به حالت طبیعی بر نمی گرداند. مشکل سرطان: امروزه ثابت شده است، مردانیکه دارای سابقة بیضة نزول نکرده هستند، میزان سرطان بیضه در آنها بیشتر از جمعیت عادی است. میزان شیوع سرطان بیضه در مردیکه دارای یک بیضة نزول نکرده بوده است، یک در هزار می باشد.

این میزان در جمعیت عادی یک در 100 هزار می باشد. یعنی خطر ایجاد سرطان بیضه در بیضه های نزول نکرده، 10 برابر جمعیت عادی است. جالب توجه این است، 20 درصد سرطانهائیکه در مردان با سابقة بیضة نزول نکرده یک طرفه اتفاق می افتند، در طرفی است که دارای بیضة نزول کردة طبیعی است. یعنی خطر سرطان بیضه در کودکان دارای یک بیضة نزول نکرده، در طرف مقابل نیز افزایش می یابد. عدم نزول بیضه و سرطان بیضه نشاندهندة وجود یک اختلال ژنتیکی در بیضه ها است، بنابراین صرف قرار گرفتن بیضه در داخل شکم دلیل اصلی ازدیاد سرطان بیضه در این افراد نیست. پائین آوردن بیضه با جراحی و قراردادن آن در محل طبیعی، از شیوع سرطان بیضه در این افراد نمی کاهد، بلکه بیضه در محلی قرار می گیرد که به راحتی قابل معاینه است. به این گونه افراد آموزش داده می شود که خودشان چگونه بیضه را معاینه کرده و هر یافتة غیر طبیعی را به پزشک اطلاع دهند.

هر قدر بیضه در سنین پائینتر در محل طبیعی خود قرار گیرد، از میزان خطر سرطان کاسته می شود، ولی به میزان جمعیت عادی نمی شود. پیچش بیضه: پیچش بیضه یک اتفاق ناگواری است که در آن بیضه حول محور طناب خود پیچ می خورد، باپیچش طناب بیضه، جریان خون بیضه قطع شده و اگر تا 4 ساعت پیچش بیضه با جراحی اصلاح نشود، بیضه از بین می رود. مهمترین علامت آن درد شدید بیضه است. پیچش بیضه معمولاً مابین سن 18-14 سالگی اتفاق می افتد، ولی در هر سنی می تواند ایجاد شود. بررسیها ثابت کرده اند که میزان شیوع پیچش بیضه، در بیضه های نزول نکرده بیشتر است. پیچش بیضة نزول نکرده اغلب همراه با ایجاد سرطان در همان بیضه می باشد، علت آن افزایش وزن بیضه و بهم خوردن ابعاد بیضه بعلت ایجاد سرطان می باشد. اگر بیضه در داخل شکم باشد، پیچش آن بعلت ایجاد درد شدید، ممکن است به اشتباه سبب تشخیص شکم حاد جراحی شود.

در افرادیکه با درد حاد شکم مراجعه می کنند، عدم لمس بیضه در محل طبیعی خود، یک راهنمای تشخیصی مهم است، ولی معمولاً این افراد تحت عمل جراحی قرار می گیرند و حین عمل است که جراح مواجه با یک بیضة نزول نکردة پیچ خورده می شود.

فتق مغبنی: کانال مغبنی که در کشالة ران قرار دارد، داخل شکم را با کیسة بیضه مرتبط می سازد. این کانال در شرایط طبیعی بسته می شود. اگر این کانال باز باقی بماند، محتویات شکم، مثلاً روده ها از آن وارد کیسة بیضه شده و فتق مغبنی ایجاد می شود. اکثر بیضه های نزول نکرده همراه با باز بودن کانال مغبنی هستند، و معمولاً هنگام عمل جراحی برای پائین آوردن بیضه، فتق کودک نیز عمل جراحی شده و کانال مذبور بسته می شود. در یک مردیکه دارای بیضة نزول نکردة درمان نشده می باشد، ممکن است بعدها با شکایت فتق مراجعه نماید. ضربه: وقتی بیضه ها در داخل کیسة بیضه قرار دارند، بعلت متحرک بودن کیسة بیضه احتمال ضربه و آسیب دیدن آنها اندک است، ولی وقتی بیضه در کشالة ران قرار دارد، بعلت ثابت بودن محل آن، به آسانی با ضربه آسیب می بیند. این اتفاق حین ورزشهای ساده مثل، فوتبال و کاراته بازی می تواند روی دهد. ظاهر بدن: عدم وجود یک بیضه در محل طبیعی خود، از نظر روانی سبب ایجاد مشکلات بعدی در زندگی می شود. این افراد گاهاً اعتماد به نفس خود را از دست داده و از ازدواج پرهیز می کنند. قرار دادن بیضه در محل طبیعی خود، حداقل سبب ظاهر طبیعی در فرد می شود.

بیضة نزول نکرده را به دو روش می توان درمان کرد: جراحی و هورمون درمانی. بهترین و ارجح ترین درمان، همان درمان جراحی است. در این روش محل بیضه در داخل شکم یا کشالة ران مشخص و سعی می شود آنرا در محل طبیعی خود در داخل کیسة بیضه قرار داد. در بیضه هائیکه در داخل شکم قرار دارند، اکثراً پائین آوردن آنها تا قعر کیسة بیضه بعلت کوتاه بودن طناب بیضوی امکان پذیر نیست ولی می توان بیضه را از داخل شکم بیرون و مثلاً در قسمت فوقانی کیسة بیضه ثابت کرد. بدین ترتیب بیضه هم از محیط گرم شکم خارج شده و هم به آسانی جهت معاینات بعدی در دسترس قرار می گیرد. در بعضی از موارد، تجویز هورمون خاصی، سبب حرکت بیضه به طرف پائین و قرار گرفتن آن در داخل کیسة بیضه می شود.

هورمون درمانی موقعی بهتر اثر می کند که بیضه نزدیک به محل طبیعی خود قرار گیرد، مثلاً در قسمت فوقانی کیسة بیضه قرار گرفته باشد.

کی باید عمل جراحی انجام شود؟ بیضه ای که موقع تولد در محل طبیعی قرار ندارد، اغلب در 6 ماه اول زندگی پائین آمده و در محل طبیعی قرار می گیرد. بهتر است قبل از تصمیم به جراحی تا پایان 6 ماهگی صبر کرد. اگر در پایان 6 ماهگی ما بیضه را لمس نکنیم و یا اینکه بیضه خیلی بالا قرار گرفته باشد، بعید است که بدون درمان پائین آمده و در محل طبیعی قرار گیرد. گاهاً بیضه ها بشدت آسیب دیده و بعلت پیچ خوردن طناب بیضه در داخل رحم مادر، تقریباً از بین رفته اند، اینگونه بیضه ها را باید درآورد و نباید در داخل کیسة بیضه قرار داد.

در پزشکی هیچ نوع عمل جراحی وجود ندارد که بدون عارضه باشد، منتهی میزان عوارض و شدت آن در هر عمل جراحی متفاوت است. جراحی بیضة نزول نکرده نیز می تواند همراه با چند عارضه باشد، ولی حتمی نیست. مثل تمامی اعمال جراحی، عفونت زخم و خونریزی ممکن است اتفاق بیفتد. شریانی که به بیضه خون می رساند آنقدر باریک و نازک است، که حتی گاهی با عینکهائی که دارای درشت نمائی هستند نیز نمی توان آنرا دید، اگر حین عمل این شریان آسیب ببیند، بعلت قطع جریان خون بیضه، بیضه از بین می رود. آسیب جدی بعدی که می تواند اتفاق بیفتد، قطع شدن لولة منی بر است، آن هم جزو ساختمانهائی است که در داخل طناب منوی قرار دارد. همانطور که در بالا گفته شد، گاهاً بعلت کوتاه بودن طناب منوی می توان بیضه را تا موقعیت پائین تر، پائین آورد، ولی نمی توان آنرا در محل طبیعی قرار داد. اگر عمل جراحی کودک قبل از یک سالگی انجام شود، گاهاً می توان با جراحی دوم یک سال بعد، بیضه را پائین تر آورد. ولی اگر در سنین بالا، مثلاً سن مدرسه جراحی انجام شود، دیگر در همان بار اول جراحی است که تا حد امکان بیضه را پائین می آورند. بعد از جراحی معاینة منظم بیضه ها لازم است.

آیا می توان از عدم نزول بیضه جلوگیری کرد؟

فعلاً اقدامی برای پیشگیری از عدم نزول بیضه وجود ندارد. وقتی یک فرد در بعد از سن بلوغ متوجه می شود که دارای یک بیضة نزول نکرده است، چه کار باید کرد؟ وقتی یک فرد در سن بلوغ و یا بعد از آن متوجه عدم نزول بیضه می شود، پائین آوردن بیضه کمکی به بهبود باروری وی نخواهد کرد، بعد از سن بلوغ معمولاً برای کاهش دادن خطر سرطان بیضه، بیضه بجای پائین آورده شدن، درآورده می شود، و اگر بعد از 40 سالگی تشخیص داده شود، معمولاً اقدام خاصی لازم نیست.

حتی اگر بیضة نزول نکرده در سال اول زندگی کودک با جراحی اصلاح شده باشد، شانس ایجاد مشکلات باروری در آینده در این کودک بیشتر خواهد بود. مشکلات باروری و افزایش خطر سرطان بیضه، با بزرگ شدن فرد بیشتر می شود، و فرد باید از این موضوع آگاهی کافی داشته باشد. به اینگونه پسر بچه ها آموزش داده می شود که بصورت مرتب بیضه خود را از نظر وجود ورم و هر نوع توده معاینه کنند، و هر نوع مورد غیر طبیعی را به پزشک گزارش نمایند. به تجربه توصیه می شود که قبل از ازدواج، اینگونه افراد از نظر باروری بررسی شوند، و حتماً موضوع را قلب از ازدواج با همسر آیندة خود در میبان بگذارند، چون سبب مشکلات قانونی بعدی می گردد. متأسفانه در جامعة ما حتی افرادیکه دارای بیضة نزول نکردة دو طرفه هستند، موضوع را از همسر آیندة خود کتمان می کنند، و پس از ازدواج کار به محاکم قضائی کشیده می شود. ضمناً کم نیستند والدینی که موقع سربازی رفتن فرزندان خود، متوجه عدم نزول بیضه در فرزند خود می شوند، چون قبل از ورود به خدمت سربازی، یک معاینه پزشکی از تمامی مشمولین خدمت سربازی بعمل می آید.