یکی از اهداف پیامبران و یا به تعبیر دیگر یکی از علل بعثت آنان، همان موضوع تعلیم بشر و تکمیل عقل و دانش ناقص اواست، و این حقیقت به عبارت های مختلف در قرآن واحادیث وارد شده است.

مبعث در قرآن از دیدگاه آیت الله خامنه ای

پیام مبعث را می شود در قرآن، در بخش هاى برجسته اى جستجو کرد. من دو قسمت از این پیام عظیم را اشاره مى ‏کنم که ببینید چقدر براى ما مسلمان ها مهم است و چطور در مقابل ما برنامه و راه قرار می دهد:

یکى این پیام است که در آیاتى از قرآن، به آن اشاره شده است؛ از جمله این آیه که مى ‏فرماید:

«بسم ‏اللَّه ‏الرحمن ‏الرحیم کتابٌ انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الى ‏النور»

پیام خروج از ظلمت و ورود به نور...

در آیات متعددى از قرآن، این مضمون تکرار شده است؛ یعنى یک تحول در زندگى انسان، از لحاظ اجتماعى، از لحاظ هدف گیرى و از لحاظ فردى، از همه جهت.

یک نقطه برجسته دیگر، مسأله اخلاقیات و تزکیه نفوس است؛ که آن هم در آیاتى از قرآن مورد تأکید قرار گرفته است، و در حدیث نبوى معروف بین همهى فِرَق اسلامى هم هست که «بُعِثتُ لِاُتَممّ مکارم الاخلاق». ببینید، در آن جامعه ‏اى که خلقیات (اخلاق حسنه و مکارم اخلاقى) رایج باشد، انسانها از اخلاق نیکو (از گذشت، برادرى، احسان، عدل. علم و حق‏طلبى) برخوردار باشند، انصاف بین آنها باشد، صفات رذیله در میان آنها حاکم و رایج نباشد، در چه بهشتى زندگى خواهند کرد!

اهداف پایه ای مبعث در قرآن

با بررسی آیات قرآن و روایات پیامبر (ص) و امامان (ع) به دست می‏آید که انگیزه بعثت و اهداف آن در دو پایه خلاصه می‏ شود:

1- نفی معبودهای باطل و عوامل سقوط.

2- پیمودن راه‌های تکامل در ابعاد گوناگون که اساس آن اعتقاد به یکتایی و بی‏ همتایی خداست.

انگیزه های مبعث در قرآن

در پرتو تجزیه و تحلیل آیات و روایات، می‏توان به ده انگیزه و هدف از اهداف و انگیزه‏های بعثت اشاره کرد که عبارتند از:

1- اتمام حجّت

چنان که در آیه 165 سوره نساء می‏خوانیم: «رُسُلاً مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ لِئَلاّ یَکُونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ»؛ «پیامبرانی که بشارت دهنده و بیم دهنده بودند، تا بعد از این پیامبران، حجّتی برای مردم بر خدا باقی نماند و بر همه اتمام حجّت شود.»

2 ـ رفع اختلاف

چنان که در آیه 213 سوره بقره می‏خوانیم: «کانَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرینَ وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النّاسِ فیَما اخْتَلَفُوا فِیهِ»؛ «مردم در آغاز یک دسته بودند و تضادی در میان شان وجود نداشت، به تدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافات و تضادهایی در میان آن‏ها رخ داد در این حال خداوند پیامبران را برانگیخت، تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی که به سوی خود دعوت می‏کرد، با آنها نازل نمود، تا در میان مردم در آن‏چه اختلاف داشتند، داوری کند.»

3- قیام به عدالت

چنان که در آیه 25 حدید می‏خوانیم: «لَقَدْ اَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَالْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم، تا مردم قیام به عدالت کنند.»

4- آزادی و آزادگی و رهایی از امور بیهوده و خرافات

چنان‏که در آیه 157 سوره اعراف می‏خوانیم: «اَلَّذِین یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ... وَ یَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَ الاَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیْهِمْ»؛ «کسانی که از فرستاده خدا پیامبر صلی الله علیه و آله پیروی می‏کنند... پیامبری که بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آنها بود از دوش و گردنشان، برمی‏دارد.»

5ـ هدایت، امر به معروف و نهی از منکر و رهایی از ظلمت‏ها و کشیدن انسان‏ها به سوی نور

چنان‏که در آیه 1 و 5 ابراهیم، و 16 مائده و 175 اعراف آمده، از جمله در آیه یک سوره ابراهیم می‏خوانیم: «الـر * کِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَیْکَ لِتُخْرجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ»؛ «این کتابی است که بر تو ای پیامبر نازل کردیم، تا مردم را از تاریکی‏های (شرک و ظلم و جهل) به سوی روشنایی (ایمان، عدل و آگاهی) به فرمان پروردگارشان درآوری.»

6ـ آموزش کتاب و حکمت

چنان که در آیه 2 سوره جمعه می‏خوانیم: «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمِیّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ»؛ «خداوند کسی است که در میان جمعیّت درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‏خواند، و آنها را تزکیه می‏کند، و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می ‏آموزد.»

7ـ تهذیب و پاک‏سازی

چنان که در آیه 2 جمعه (آیه قبل) همین مطلب ذکر شده است.

8ـ آزادی انسان‏ها از زیر یوغ طاغوت‏ها و استکبار

چنان‏که در آیه 36 نحل می‏خوانیم: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی کُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُو اللّهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاغُوتَ»؛ «ما در هر امّتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید.»

9ـ تقویت و ارتقاء تفکّر و اندیشه صحیح و والا

چنان که امام کاظم علیه السلام فرمود: «مابَعَثَ اللّهُ اَنْبِیائَهُ وَ رُسُلَهُ اِلی عِبادِهِ اِلاّ لِیَعْقِلُوا عَنِ اللّهِ... وَاَکْمَلُهُمْ عَقْلاً اَرْفَعُهُمْ دَرَجَةً فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ»؛ «خداوند پیامبران و رسولان را به سوی بندگانش مبعوث نکرد، مگر این که از جانب خدا تعقل کنند و بیندیشند و از این سو، بر معلومات و ارتقاء فکری خود بیفزایند.»

10- تکمیل و ارتقاء ارزش‏های اخلاقی

چنان که رسول اکرم (ص) فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخْلاقِ»؛ «همانا به پیامبری برانگیخته شده‏ام تا ارزش‏های اخلاقی را به کمال برسانم.»

در سخن دیگر فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ حُسْنَ الاَخْلاقِ»؛ «همانا مبعوث شده‏ام تا نیکی اخلاق را به درجه عالی و کمال برسانم.»