واژه نماز واژه‌ای فارسی است برای واژه «صلاة» عربی به کار می رود. این واژه به معنای خم شدن، سر فرودآوری برای ستایش پروردگار، احترام و اظهار بندگی و اطاعت است.

نماز خواندن نخستین واجب مسلمانان

نماز، نخستین عبادتی است که بر پیامبر (ص) و پیروانش در مکه واجب شد و یکی از عبادات اصلی مسلمانان است که ادای آن در قرآن و متون دینی مورد تأکید بسیار بوده و از آن با تعبیراتی مانند «ستون دین» و «شرط قبولی سایر اعمال» یاد شده است.

جایگاه نماز خواندن در قرآن

در قرآن ۹۸ بار به نماز خواندن پرداخته شده است و چنان جایگاه ممتازی دارد که در بسیاری از آیات به عنوان مهمترین و اولین عمل فردی و اجتماعی مؤمنین در کنار ایمان ذکر شده است.

از سوی دیگر نه تنها از اولین ناله‌های دوزخیان ترک نماز را بیان می‌کند بلکه از نمازگزاران سهل انگار در نماز، در کنار تکذیب کنندگان دین یاد شده است. هیچ عملی در قرآن همچون نماز مورد تأکید قرار نگرفته است، نماز عامل بازدارند از گناه، وسیله فلاح و رستگاری، یاری کننده در مشکلات زندگی و از سفارشات مهم خدا به انبیا و دغدغه‌های پیامبران بزرگ الهی به ویژه در مورد خانواده‌شان است.

جایگاه نماز خواندن در احادیث

در گفتار و عملکرد پیامبر(ص) و امامان نیز نماز جایگاه رفیعی دارد. در دو کتاب وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل بیش از ۱۱۶۰۰ حدیث در این موضوع نقل شده است.

لقمان حکیم پـسـرش را بـه نـمـاز تـوصـیه مى کند.

حضرت عیسى (ع) در گهواره فـرمـود: خـدایـم مـرا بـه نـماز و زکات سفارش کرده است.

حضرت ابـراهـیـم (ع) هـمـسر و کودک خویش را در بیابان هاى داغ مکه آن هـنـگـام که هیچ آب و گیاهى نداشت, براى به پا داشتن نماز مسکن داد.

پـیـشـوایـان مـعـصوم (علیهم السلام) هنگام نماز رنگ مى باختند.

در اهـمـیـت نـمـاز خواندن همین بس که حضرت على (ع) در جنگ صفین و امام حـسین (ع) در ظهر عاشورا دست از جنگ کشیدند و مشغول نماز خواندن شدند. و آن گـاه کـه بـه عـلى(ع) ایراد گرفتند که چه هنگام نماز است؟ ایـشـان فرمود: ما براى همین مى جنگیم تا مردم اهل نماز باشند.

تاریخچه نماز خواندن

نماز خواندن از عباداتی است که هیچ شریعتی از آن خالی نبوده و گونه‌های آن بر حسب شریعت‌های مختلف فرق داشته است. در قرآن از نماز حضرت ابراهیم (ع)، اسماعیل و اسحاق، موسی، زکریا، عیسی، شعیب و لقمان حکیم و در روایات از نماز حضرت آدم و بسیاری دیگر از انبیا یاد شده است.

نماز خواندن آدم: از صُحُف ادریس نقل شده که در نخستین روز اقامت آدم و حوا در زمین، خداوند، نماز عصر و مغرب و عشاء را مجموعاً ۵۰ رکعت به آدم واجب کرد. نماز خواندن شیث: وقتی آدم فوت کرد شیث او را غسل داد و بر وی نماز خواند. نماز خواندن ادریس: در روایت امام صادق (ع) به یکی از یاران خود سفارش می‌فرمایند: وقتی به مسجد کوفه شرفیاب شدی به مسجد سهله نیز برو در آنجا نماز بخوان و از خدا طلب حاجت کن زیرا مسجد سهله خانه ادریس است که در آن خیاطی می‌کرد و در آن نماز می‌خواند. نماز خواندن نوح: کشتی نوح دارای پنجره‌ها و سوراخ هایی بود که از آن نور خورشید به داخل منعکس می شد و از این طریق وقت نماز را تعیین می‌کردند. نماز خواندن شعیب: در آیه 87 سوره هود آمده است: «قَالُواْ یا شُعَیْبُ أَصَلاَتُکَ تَأْمُرُکَ أَن نَّتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَن نَّفْعَلَ فی أَمْوَالِنَا مَا نَشَاء إِنَّکَ لَأَنتَ الْحَلِیمُ الرشیدُ»؛ «گفتند ای شعیب آیا نمازت به تو دستور می‌دهد که ما آنچه را پدرانمان می‌پرستیدند ترک گوییم و آنچه را می‌خواهیم، در اموالمان انجام ندهیم؟ که همانا تو مرد بردبار و رشیدی هستی.» این جمله گفتار مردم مدین در رد حجت شعیب است. اهل مدین دعوت شعیب را مستند به نماز او کردند، چون در نماز دعوت به معارضه با آن قوم در بت‌پرستی و کم فروشی آنهاست. نماز خواندن الیاس: روزی الیاس به گریه و زاری درآمد. خداوند به فرشته مرگ فرمود: از الیاس سؤالی کن که سبب گریه‌ات چیست؟ برای دنیا است و یا مرگ؟ الیاس جواب داد نه این است و نه آن است، بلکه گریه من به خاطر این است که دیگر زنده نخواهم بود تا به ذکر و مناجات خدا بپردازم. خداوند به فرشته‌اش فرمود: از او دست بردار و روح او را قبض نکن چرا که او زندگی را برای بندگی و ذکر می‌خواهد.

نماز خواندن در آیین مسیحیت

نماز خواندن در مسیحیت برای ارتباط با پدر یا خداوند و یا دیگر عناصر تثلیث یعنی پسر و یا روح القدس برگزار می‌شود. در میان فرقه‌های مختلف مسیحیت نماز به صورت های مختلف گزارده می‌شود. همچنین نمازها می‌تواند به صورت جمعی (نیایش سرایی) باشد مانند مراسم عشای ربانی و یا به صورت فردی برگزار شود. درباره مسیح آیاتی در سوره مریم، نشانگر انجام این عبادت الهی، توسط اوست. خود عیسی گفت: «و اوصانی بالصلوة و الزکاة» یعنی خالق متعال مرا به نماز خواندن سفارش کرده که نه تنها نماز بخوانم بلکه نماز خواندن را در جامعه گسترش دهم.

اگر چه برخی از آداب نماز و نیایش کنونی مسیحیان مانند خطاب به اقنوم ثلاثه در نماز با وحی الهی سازگاری ندارد و تحریفاتی است که توسط کاهنان مسیحی با نظر خود وارد کتاب آسمانی انجیل نموده و به عیسی نسبت داده‌اند، اما همین امر ما را به این نتیجه میرساند که اصل نماز در این شریعت الهی وجود داشته است.

نماز خواندن در آیین یهودیت

نماز در یهودیت و در جمع تفیلیم یا تفیلوت خوانده می‌شود. توضیحات دقیق در باب آن‌ها را می‌توان در سیدور یا بخش‌های میشنا کتب سنتی دعای دیانت یهودی جست.

معمولا در هر روز سه نماز می‌خوانند و در روز شبات شنبه و سایر روزهای مقدس فرقه‌های ارتدکس و محافظه کار یک نماز اضافی هم به نام موسف خوانده می‌شود. زمانی که موسی در جهت انجام رسالت الهی خویش به همراه همسرش از وطن هجرت کردند و دچار سختی‌هایی شدند، خداوند برای آرامش او به وی وحی نمود که: «واَقم الصلوة لذکری» یعنی نماز را برای یاد من بپادار.

نماز خواندن در آیین زرتشتی

نماز خواندن یکی از عبادت‌های مزدیسنا است که برای داشتن توجه همیشگی به دستورهای دینی و سپاسگزاری خدا گزارده می‌شود. این دستورها عمدتاً ماهیتی اخلاقی دارند. امروزه نماز پنجگانه را معمولاً موبدان می‌گزارند و بیشتر زرتشتیان به خواندن دعاهای صبحگاه و شامگاه اکتفا می‌کنند. نماز در دین زرتشت به این صورت است که آتشی افروخته می‌شود و در حالی که دست‌ها به سوی آسمان بلند است و سر نیز به احترام تعظیم الهی خم شده، بر گرد اهورا مزدا می چرخند و سرودها و شعرهایی نیز با آوازی رسا و زیبا خوانده می‌شود.

این نماز، نمازی بی‌پیرایه و همراه با تفکر در وجود خود و اهورا مزدا است که شخص را به اهورا مزدا نزدیک‌تر می کند. شخص زرتشتی در هنگام نماز، آتش سوزان مادی را نمی‌بیند و به آن توجهی نمی‌کند؛ بلکه چیزی که توجه او را جلب می‌کند، آتش فروزان مینوی است که در دل همه افراد وجود دارد.

بنابر سنت زرتشتی، پنج بار در شبانه روز نماز خوانده می‌شود که خواندن آن نیز بر آنها واجب است. هر نماز با این مضامین آغاز می‌شود: «خشن‌اتره، اهورامزدا» یعنی خشنود می‌گردانم اهورا مزدا را. و آن گاه ادامه می‌دهند: «ایمان دارم به کیش مزدا پرستی که آوردهٔ زرتشت است. پیرو آموزه‌های اهورایی هستم که از دروغ و دوگانه پرستی به دور است».

زرتشتیان هر ۲۴ ساعت را به ۵ گاه تقسیم می‌کنند و آداب مذهبی تابع این زمانهای مشخص هستند.

زرتشتیان، نمازهای دیگری نیز دارند که در شبانه روز می‌خوانند. معروف‌ترین این نمازها، نماز سروش باج است.

آثار فردى و اجتماعى نماز خواندن

نـمـاز تاثیر بسزایى در زندگى فردى و اجتماعى فرد دارد. در این جا برخى از آن ها را فهرست وار بیان مى کنیم؛

نمازگزار در مقایسه با کسى که نماز نمى خواند, احساس آرامش بیش ترى دارد.

هـنـگـامى که از طریق نماز خواندن روح خود را به معراج مى فرستد و با خـدا و نام او پیوند مى دهد, احساس عزت و قدرت مى کند و از هیچ کس و هیچ قدرتى نمى ترسد.

نـمازگزار هیچ گاه چشمش را به چیزهاى حرام آلوده نمى کند و نمى گـذارد هوس هاى زودگذر و وسوسه هاى شیطانى روح و ذهنش را مشغول کـنـد.

در جـهان امروز که لجام گسیختگى فرهنگى به طور فزاینده اى سلامت و امـنیت جانى بسیارى از جوامع را به مخاطره انداخته است و همه روزه شاهد طغیان و عصیان گروه هاى مختلف مردم به ویژه نوجوانان و جـوانان هستیم، کیست که فریادرس این مردم باشد؟! آیا چیزى جز نـماز خواندن و توکل و امدادهاى غیبى خداوندى مى تواند ناجى این افراد از مـنـجـلاب ایـن گـنـاهان عظیم شود و آن ها را از سقوط به دره نیستى و فلاکت باز دارد؟

آثار و عواقب ترک نماز

تـرک نماز در دنیا و آخرت عواقب تلخى دارد. در قیامت، اهل بهشت از دوزخـیـان مى پرسند: چه چیزى شما را روانه جهنم کرد؟ یکى از پـاسـخ هایشان این است که ما پاى بند به نماز نبودیم. در جایى دیگر به نمازگزارانى که در نمازشان سهل انگاراند، یعنى گاهى مى خوانند و گاهى نمى خوانند، مى گوید: واى بر آنان.

رسـول خدا (ص) فرموده است: «من ترک الصلوه متعمدا فقد کفر»؛ «هرکه عمدا نماز را ترک کند, از اسلام خارج شده و کافر است».

در جـایـى دیـگر مى فرماید: «بین العبد و بین الکفر ترک الصلوه»؛ «مرز بین بنده خدا و کفر، ترک نماز است».

هیچ انسان با وجدان و متفکرى نیست که از ابعاد و اسرار و ظرایف نـماز خواندن آگاه باشد ولى از کنار آن ها بى اعتنا رد شود، مگر کسانى کـه بـه خـاطر غفلت و بى خبرى، توفیق سخن گفتن با خداوند را از خود سلب کرده اند.