آیا نسخه‌های غیررسمی تلگرام خطرناک است؟

روزنامه فرهیختگان: «تلگرام»، «فیلتر تلگرام»، «حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی»، «فیلترشکن‌ها»، «نسخه‌های غیررسمی تلگرام»، «آمار بازدید پست‌های کانال‌های تلگرامی» و... را در سه هفته گذشته بیشتر از هر زمان دیگری چه در فضای مجازی و چه در گفتگو‌های روزانه خود بار‌ها و بار‌ها شنیده و تکرار کرده‌اید. حدود سه هفته از فیلترینگ و محدودسازی تلگرام می‌گذرد و در این مدت شاهد موضع‌گیری‌های غیرکارشناسانه وزیر ارتباطات و سایر مسئولان بوده‌ایم. در مصاحبه‌ای آذری جهرمی، وزیر ارتباطات عنوان کرد از ۴۴ میلیون کاربر تلگرام تنها یک میلیون از این پیام‌رسان خارج شده‌اند. اما اعلام نکرد که دسترسی چند درصد از کاربران قطع شده است یا به چه دلیل فیلترینگ را ناقص اجرا می‌کنند و به نهاد‌های مختلف تذکر نمی‌دهند یا اینکه چرا در ظاهر قرار است تلگرام فیلتر شود. اما با نسخه‌های غیررسمی تلگرام هیچ برخوردی نمی‌شود و درنهایت وی با افتخار در استوری اینستاگرامش نمودار تحلیل رفتار کاربران را اعلام کرد و گفت: در ابتدای فیلترینگ کانال‌های تلگرامی بازدیدشان کاهش داشته، اما کم‌کم و با روی کار آمدن فیلترشکن‌ها و نسخه‌های غیررسمی، بازدید این کانال‌ها رو به افزایش است و باز هم مثل همیشه هیچ‌راه‌حلی برای این تناقض‌گویی‌ها ارائه نمی‌دهد!

حکایت نسخه‌های غیررسمی تلگرام

قبل از اینکه تلگرام بخواهد در ایران فیلتر شود، نسخه‌های غیررسمی از تلگرام بوده‌اند که تعدادی از کاربران به دلیل جذابیت محیط کاربری و راحت بودن کار با آن‌ها ترجیح می‌دادند از آن نسخه‌ها استفاده کنند، مانند موبوگرام در اندروید و تله‌گرام در IOS. با شروع فیلترینگ تلگرام این نسخه‌ها هم فیلتر شدند و دیگر نمی‌شد بدون استفاده از فیلترشکن با آن‌ها کار کرد، اما تعداد محدودی از این کلاینت‌های (نسخه‌های) غیررسمی بدون هیچ محدودیتی در حال اجرا روی اینترنت‌های ثابت و همراه هستند. این کلاینت‌های غیررسمی چیست و چگونه کار می‌کنند؟ تلگرام به صورت منبع باز (Open Source) ارائه شد و هر شرکت یا شخصی می‌توانست از کد‌های تلگرام استفاده و یک محیط کاربری جدید را تعریف کند و به کاربران ارائه دهد، اما سرور و سایر خدمات را، خود باید تامین کند و این موارد دیگر به تلگرام ارتباطی نداشت.

این اپلیکیشن‌ها مانند پیام‌رسان‌های ایرانی پیشینه و ساختار رسمی ندارند و معلوم نیست که سرور‌های آن‌ها کجاست و مالکان آن‌ها چه کسانی هستند. اینکه با فیلتر تلگرام خواسته یا ناخواسته بخواهیم کاربران را به سمت نسخه‌های غیررسمی سوق دهیم، خطایی آشکار است که هیچ توجیهی ندارند. وزیر ارتباطات اذعان کرد وقتی تصمیم گرفته شد مردم از وایبر به سمت پیام‌رسان دیگری کوچ کنند، چون هیچ پیام‌رسان ایرانی‌ای نبود، مجبور به انتخاب تلگرام شدند. اما اکنون با وجود ۶ پیام‌رسان ایرانی که هر کدام قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارند، چرا تصمیم به جایگزینی آن‌ها به جای تلگرام گرفته نمی‌شود و ترجیح داده می‌شود کاربران روی نسخه‌های غیررسمی تلگرام مستقر شوند؟

مدیران پیام‌رسان‌های ایرانی چه می‌گویند؟

مهدی انجیدنی، مدیر «گپ»

این شکستی که در بحث فیلترینگ تلگرام ایجاد شده یک شکست برنامه‌ریزی شده است، چراکه کاربران تلگرام در مکان‌هایی بیشتر شده‌اند! و این مدل فیلتر شدن تلگرام بیشتر از اینکه به ضرر تلگرام باشد به نفع آن بود. ما در روز‌های اولیه فیلترینگ تلگرام جذب کاربرمان تقریبا به ۳۰۰ هزار نفر در روز هم رسید، اما اکنون این سرعت رشد کاربر کم شده و به کندی در حال افزایش است. این حالت مواجهه دولت با فیلتر تلگرام موجب شده کاربران از روی لجبازی بی‌دلیل پیام‌رسان‌های ایرانی را انتخاب نکنند و سراغ کلاینت‌های غیررسمی تلگرام بروند. اما کاربران نمی‌دانند این اپلیکیشن‌ها برای بدنه اصلی حاکمیت و دولت هستند نه شرکت‌های خصوصی و در تمام این نسخه‌ها اطلاعات کاربران ذخیره و نگهداری می‌شوند و هیچ‌امنیتی ندارند. به نظر من سیاست این بوده که کاربران از ابتدا به سمت نسخه‌های غیررسمی تلگرام سوق داده شوند تا اینکه بیایند به سمت پیام‌رسان‌های ایرانی؛ البته تعداد کمی از نسخه‌های غیررسمی هم فعال هستند و در واقع تعدادی از آن‌ها انتخاب شده‌اند. درنهایت باید بگویم که این همه هزینه شده است تا مردم از نسخه اصلی تلگرام به سمت نسخه‌های غیررسمی آن کوچ کنند؟

محمد یاراحمدی، مسئول روابط عمومی «بله»

تیم «بله» پیش از فیلترینگ و پس از آن، موضع منفی خود را نسبت به این اقدام ابراز کرده بود؛ به نظر ما اجبار یک انتخاب به یک جمعیت گسترده کار درستی نیست، در عمل لجاجت ایجاد می‌کند و برای بازیگران داخلی که تصمیم‌گیر فیلترینگ نیستند وجهه منفی خواهد ساخت. این تصمیم از پیام‌رسان‌های داخلی پسر اربابی می‌سازد که مورد حمایت ارباب است و دختر روستایی مجبور شده به عقد او در بیاید. ضمن اینکه فیلترینگ تلگرام فضای رقابتی را مشوش می‌کند، در حالی که در یک بستر آزاد، بازیگران داخلی باید با ارائه مزیت‌های ویژه و خلاقانه کاربر را به خود جلب کنند. در شرایط فیلترینگ، فرصت برای معرفی محصول فراهم نیست و احتمالا بازیگری که از خلاقیت دور است و هر چه بیشتر سرویس فیلترشده را کپی کرده است در اقناع کاربر برای استفاده جایگزین موفق‌تر خواهد بود. با عدم تصمیم قطعی درباره فیلترینگ، ارائه تسهیلات به بعضی از بازیگران داخلی و... هم هزینه اعتباری و بدنامی به بازیگران خودبسنده و خلاق داخلی تحمیل، هم امکان معرفی ویژگی‌های خلاقانه‌تر محدود شده است و هم در عمل کاربر از طریق دسترسی‌های جایگزین فعالیت خود را ادامه می‌دهد. گویی این تنها سناریو برای ذبح تلاش‌های داخلی جهت ارائه یک سرویس کارآمد داخلی بود.

محمدرسول کاظمی، مدیر «آی‌گپ»

یک هفته می‌شود که جذب کاربر ما متوقف شده، در روز‌های اولیه فیلترینگ تلگرام روزی ۲۰۰ هزار کاربر جذب می‌کردیم و اکنون به روزی دو هزار نفر کاهش پیدا کرده است. اصلا معلوم نیست که قرار است با ما چه کار کنند، تنها جلسه پشت جلسه برگزار و تمام مشکلات ما را لیست می‌کنند، اما نه به وعده‌ها عمل می‌شود و نه حمایت می‌کنند. اعلام کردیم که «رک» و «سرور» می‌خواهیم، اما نمی‌دهند، می‌گوییم وام می‌خواهیم باز هم نمی‌دهند، ما باید چه کنیم؟ دیگر بی‌خیال جذب کاربر شده‌ایم و اصلا تمایلی برای این کار نداریم، چراکه تنها برایمان دردسر ایجاد شده است.

محسن غفاری، مدیر «ایتا»
‌
می‌گویند می‌خواهیم آهسته آهسته کاربران از تلگرام به سمت پیام‌رسان‌های ایرانی کوچ کنند و برای همین تعدادی از کلاینت‌های غیررسمی تلگرام را باز گذاشته‌ایم، اما به نظر من اصلا درست نیست. اگر قرار است یک پیام‌رسان بسته باشد باید کامل بسته شود و کاربر از اینکه بتواند از راه‌های دیگر به این پیام‌رسان مراجعه کند، ناامید شود.

ما هم روند جذب کاربرمان کاهش یافته و به روزی ۵۰ تا ۶۰ هزار نفر رسیده‌ایم و سرعت رشدمان نیز کم شده است.

حکایت استوری آقای وزیر

چند روز پیش محمدجواد آذری‌جهرمی در اینستاگرام خود نموداری تحت عنوان «آمار بازدید از پست‌های منتشرشده در تلگرام در یک ماه اخیر» منتشر کرد که در آن نشان می‌داد در روز‌های ابتدایی فیلتر تلگرام، آمار بازدید پست‌های کانال‌های تلگرامی کاهش یافته، اما با رواج فیلترشکن‌ها، رفته‌رفته تعداد بازدید‌ها زیاد شده است. سه دلیل فیلترشکن‌ها، ترویج نسخه‌های غیررسمی تلگرام و اظهارات ضدونقیض دولتی‌ها سبب شده است در مورد فیلترینگ تلگرام به این نتایج که در نمودار به آن اشاره شده، برسیم. در ادامه «فرهیختگان» این سه دلیل را بررسی می‌کند.

۱ ـ. فیلترشکن‌ها: فیلترشکن در اصطلاح عامیانه به مجموعه‌ای از روش‌ها و نرم‌افزار‌های مختلف گفته می‌شود که برای عبور از سد فیلترینگ از آن استفاده می‌کنند. نخستین نهادی که می‌تواند جلوی فعالیت و رشد فیلترشکن‌ها که بعضا باج‌افزا هم هستند بگیرد، وزارت ارتباطات و شرکت زیرساخت است.

رئیس‌جمهور در یک نامه ۶ بندی خطاب به وزیر ارتباطات درخصوص بحث فضای مجازی و فیلترینگ تلگرام دستور می‌دهد که با فیلترشکن‌ها و رواج آن‌ها در فضای مجازی برخورد مستقیم و موثر شود.

در این بند از نامه ساماندهی فیلترشکن‌ها و برخورد موثر با آن‌ها در کنار مدیریت کارا برای بهره‌برداری مشروع از آن توسط کاربران فضای مجازی و سازمان‌ها یکی از مطالبات روحانی بوده است. اما نه‌تن‌ها با فیلترشکن‌ها برخورد نشده، بلکه هر روز نامی جدید از آن‌ها به بازار آمده و بعضا دیده شده که در هر برهه از زمان جلوی یکی از فیلترشکن‌ها گرفته شده و دیگری آزاد و مشغول به فعالیت شده است!

۲ـ ترویج نسخه‌های غیررسمی تلگرام: نسخه‌های غیررسمی تلگرام به اپلیکیشن‌هایی گفته می‌شود که از کد‌های تلگرام برای کد‌نویسی استفاده کرده‌اند، اما سرور جداگانه‌ای دارند و محیط برنامه را متفاوت از تلگرام طراحی کرده‌اند.

این اپلیکیشن‌ها به صورت غیرقانونی در حال فعالیت هستند و هیچ اطلاعاتی از مدیران آن‌ها در دسترس نیست و خطرات بسیاری برای کاربران دارند، چراکه فعالیت این اپلیکیشن‌ها به صورت غیرقانونی است و در صورت بروز مشکل نمی‌توان به مدیر یا سازنده آن دسترسی داشت.

اما جلوگیری و برخورد با این نسخه‌های غیررسمی هم با وزارت ارتباطات است، چراکه در حکمی که منجر به فیلتر تلگرام شد باید راه‌های دسترسی به آن مسدود می‌شد که متاسفانه با این مورد هم برخوردی نشد و گویا مردم از نسخه‌های رسمی به سمت نسخه‌های غیررسمی سوق داده شده‌اند.

۳ـ اظهارات ضدونقیض دولتی‌ها: حسن روحانی سال گذشته و پس از اعتراضات دی ماه، دستور فیلتر کردن تلگرام را صادر کرده و در نامه‌ای محرمانه به آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دستور داده تلگرام فیلتر شود و در اینستاگرام خود امسال عنوان می‌کند فیلتر تلگرام کار دولت نبوده است! در ادامه وزیر ارتباطات در مصاحبه‌ای اعلام می‌کند که ایران توان فیلتر کردن تلگرام را دارد، اما در عمل به نحوی دسترسی برای وارد شدن به تلگرام را باز گذاشته‌اند!

بخشنامه‌ها و نامه‌هایی که در شورای عالی فضای مجازی گرفته شده است به مرحله اجرا نمی‌رسند یا اینکه نیمه‌کاره اجرا می‌شوند!

سوال اصلی از آقای وزیر این است که با انتشار این استوری و دیگر مواضع متناقض خود در این حوزه، هدف‌تان چیست؟
چرا برخلاف دستورات اکید رئیس‌جمهور مبنی‌بر مقابله و برخورد با فیلترشکن‌ها وزارت ارتباطات هیچ برخوردی با آن‌ها نداشته است و به‌راحتی می‌توان هر نوع فیلترشکنی را از سایت یا اپ‌استور‌های مختلف دانلود کرد!

اجازه دسترسی داشتن به کلاینت‌های غیررسمی تلگرام در صورتی که در دستور قضایی فیلتر تلگرام صادر شده است و همچنین در دسترس بودن فیلترشکن‌ها در صورتی که نامه ۶ بندی رئیس‌جمهور به وزارت ارتباطات ارسال شده است، چه معنی‌ای می‌تواند داشته باشد؟

وزیر ارتباطات، شرکت‌های زیرساخت، مدیران اپ‌استور‌ها و سایر مسئولان مربوطه باید پاسخگو باشند که چرا برای فیلتر یا عدم فیلتر قطعی و کامل تلگرام اینقدر دست دست می‌کنند.

اگر قرار است «تلگرام» به هر دلیل پیدا و پنهان فیلتر شود باید با قاطعیت این عمل انجام شود و اگر بنا بر فیلتر آن ندارند بهتر است دسترسی به آن را آزاد کنند و هر از چند گاهی افکار عمومی را دچار تشویش نکنند.

شفافیتی که در کار نیست!

مهدی صرامی کارشناس سیاست‌گذاری فضای مجازی

همه چیز برمی‌گردد به عدم شفافیتی که ظاهرا برخی مسئولان دولتی دقیقا به دنبال آن هستند. در واقع مسیر تحلیل در این تعارض و تناقضی است که به سیاست‌های اعمالی مسئولان دولتی برمی‌گردد. این را می‌شود از صحبت‌های وزیر ارتباطات هم برداشت کرد، آنجایی که می‌گوید: «چه فیلترینگ موفق شود و چه نشود، محکوم هستیم.» که البته این صحبت، زمینه‌ای از عملیات روانی و مظلوم‌نمایی را به همراه دارد که باید در آن بستر تحلیل و حتی با «شیوه افعال معکوس» * تفسیر شود.»

این سخنان و سایر صحبت‌های وزیر از نظر منطقی قابل‌توجیه نیست، برهمین اساس ظاهرا نیاز به عملیات روانی یا به حاشیه بردن اصل موضوع از سوی ایشان احساس شده است.

تا زمانی که در بین مسئولان اجرایی کشور انگیزه بالایی وجود دارد که در مورد سیاست‌های اعمالی خود فرافکنی کنند و از طرف دیگر پشت صحنه برای مردم مشخص نباشد که چه توافقاتی با تلگرام و برخی شرکت‌های سودده خارجی شده است و نفع این توافقات به چه اشخاص یا جریان‌هایی می‌رسد، موضوع قابل‌تحلیل منطقی نیست.

در اینجا این سوال پیش می‌آید که نفع توافقاتی که به صورت غیرشفاف با مدیر تلگرام بسته شده، قرار است به جیب کدام مدیر اجرایی برود؟ به نظر می‌رسد تمام توییت‌های چندپهلو، تایید و تکذیب‌ها و باز و بسته شدن‌ها مربوط به پاسخ این سوالات است و هر حرکت مسئولان اجرایی، مابه‌ازای قابل‌معامله در پشت صحنه غیرشفاف فضای مجازی دولتی ما با طرف‌های دیگر دارد. پس کاربران عزیز! به گیرنده‌های خود دست نزنید، اشکال در توافقات پشت فرستنده‌ها است.

شیوه افعال معکوس: یک شیوه رایج در بیان مسئولان محترم اجرایی که مردم درحقیقت معنی آن جمله بیان‌شده را برعکس برداشت کرده و به‌زودی یا پس از مدتی «درستی معکوس بودن» افعال آن جمله را در زندگی واقعی خود کاملا لمس می‌کنند!

تاثیر دولت و نظرات مسئولان بر رفتار کاربران

طبق آمار‌ها حدود ۱۲ میلیون کاربر ثبت‌نامی برای نسخه‌های غیررسمی تلگرام از «کافه‌بازار» و «سیب» اعلام شده است. دولت و وزارت ارتباطات اعلام می‌کنند که باید جلوی فعالیت تلگرام در ایران گرفته شود و از طرفی راه دررو‌های دسترسی دوباره به تلگرام را باز می‌گذارند! با فیلترشکن‌ها- که درصد زیاد آن‌ها هم باج‌افزار هستند- برخورد نمی‌شود و این وسط سردرگمی کاربران تنها نتیجه فیلترینگ تلگرام است.

با استناد به گزارش‌های قبل این رسانه می‌توان دید هر زمان که افراد مسئول در مورد قطعیت فیلتر شدن تلگرام اظهارنظر کرده‌اند، کاربران به سمت پیام‌رسان‌های ایرانی رفته‌اند و هر زمان که شبهه‌ای از فیلترینگ دائم این پیام‌رسان ایجاد کرده‌اند، کاربران به سمت تلگرام بازگشته‌اند. تا چه زمان باید کاربران سردرگم یک بستر برای چت کردن باشند و تا کی مسئولان می‌خواهند در پشت پرده تصمیم بگیرند و دودش به چشم کاربران برود؟

یک بار برای همیشه باید مشخص شود که آیا تلگرام برای امنیت کشور خطری دارد یا خیر و اگر جواب مثبت است، چرا برای محدود کردن یک پیام‌رسان تا این حد تعلل می‌شود؟

پیام‌رسان‌های ایرانی چه تلگرام فیلتر شود، چه فیلتر نشود راهکار‌ها و ایده‌های جذب کاربر را دارند و فیلترینگ تلگرام شاید سبب شود به‌عنوان مثال تعداد کاربری که قرار است در یک ماه جذب کنند به یک هفته برسد، اما این وعده دادن و خلف وعده کردن تنها موجب بی‌اعتمادی و سردرگمی کاربران به جو حاضر می‌شود و بهتر است وزیر ارتباطات که خود اهل فن است بیشتر از بازی‌های روانی به اظهارنظر‌های فنی بپردازد.