سوره کهف

سوره کهف هجدهمین سوره قرآن است که ۱۱۰ آیه دارد و همه آیات آن به ‌جز آیه ۲۸ مکی هستند. این سوره به ترتیب مصحف، هجدهمین و به ترتیب نزول، شصت و نهمین سوره قرآن است. تعداد آیات آن به عدد قاریان کوفه ۱۱۰ و به عدد قاریان بصره ۱۱۱ آیه است که نظریه اول مشهور و معمول است. تعداد کلمات آن ۱۵۸۹ و تعداد حروف آن ۶۵۵۰ حرف می‌باشد.

محتوای سوره کهف

یکی از مهم‌ترین بخش‌های این سوره داستان اصحاب کهف و مقابله عده‌ای از جوانان در برابر حاکم ستمگر است. از داستان‌های دیگر این سوره، داستان موسی و خضر و بی‌صبری موسی در یافتن دلیل کارهای خضر و داستان ذوالقرنین و مقابله او با یاجوج و ماجوج است. علاوه بر این داستان‌ها، داستان دو باغ و اشاره به داستان آدم و ابلیس از قسمت‌های عمده این سوره است.

این سوره با حمد خدا آغاز و با توحید و ایمان پایان می‌پذیرد و همانند دیگر سوره‌های مکی به بیان اعتقادات اساسی مسلمانان مانند مبداء و معاد می‌پردازد. سوره کهف از نظر حجمی از سوره‌های متوسط است و در حدود نیم جزء از قرآن را دربردارد. این سوره دقیقاً در نیمه قرآن قرار دارد. از مفاهیم و مضامین دیگر این سوره، تشریح و تبیین مبدأ و معاد و مسائل خداشناسی، نزول قرآن جهت اصلاح جامعه، ترسیم حقیقت دنیا، فناپذیری و بی‌اعتباری آن و مصاحبت با نیکان، پاکان، محرومان و مستعضفان باایمان است.

وجه تسمیه سوره کهف

علت نامگذاری این سوره اشاره به نام و داستان اصحاب کهف است. نام دیگر این سوره حائله است؛ زیرا حائل و مانع مابین آتش جهنم و قاریان عاملان آن است.

تعالیم و آموزه‌های سوره کهف

سوره کهف نیز مانند دیگر سوره‌های قرآن، دارای فضایل و ویژگی‌های بسیاری است که این عظمت و فضیلت در روایات فراوانی از پیامبر (ص) و ائمه (ع) نقل شده است؛ مانند این‌ که «هفتاد هزار فرشته به هنگام نزولش آن‌ را بدرقه کردند»؛ یا این‌که «هر کس آن‌ را در روز جمعه بخواند، خداوند تا جمعه دیگر او را می‌آمرزد» و یا «کسى که در هر شب جمعه سوره کهف را بخواند، شهید از دنیا می‌رود و با شهدا مبعوث می‌شود» و...

تعالیم و مطالب این سوره با حمد و ستایش خداوند آغاز می‌‏شود، و با توحید، ایمان و عمل صالح پایان می‌یابد. آیات این سوره بیشتر در بیان مبدأ، معاد، بشارت و مژده نسبت به نعمت‌ها و ترس از عذاب‌های قیامت است.

جایگاه سوره کهف از نگاه روایات

در این مختصر به چند نمونه از سخنان معصومان (ع) درباره ارزش و جایگاه سوره کهف و ثواب و پاداش قرائتش اکتفا می‌کنیم:

پیامبر اکرم (ص) خطاب به یارانش فرمود: آیا سوره‏اى را به شما معرفى کنم که هفتاد هزار فرشته به هنگام نزولش آن‌ را بدرقه کردند و عظمتش آسمان و زمین را پر کرد، گفتند: آرى؟ فرمود: آن سوره کهف است، هر کس آن‌ را در روز جمعه بخواند، خداوند تا جمعه دیگر او را می‌آمرزد.

در حدیث دیگرى از آن‌ حضرت می‌خوانیم: «هر کس ده آیه از اول سوره کهف را حفظ کند "دجال" به او زیانى نمی‌رساند و کسى که تمام سوره را بخواند وارد بهشت خواهد شد».

از امام صادق (ع) نیز نقل شده است: «کسى که در هر شب جمعه سوره کهف را بخواند شهید از دنیا می‌رود و با شهدا مبعوث می‌شود و در روز قیامت در صف شهداء قرار می‌گیرد».

تفسیر سوره کهف

مطالب این سوره با حمد و ستایش خداوند آغاز می‌‏شود و با توحید، ایمان و عمل صالح پایان می‌‏یابد. در این‌جا برخی از مهم‌ترین سرفصل‌های مطالب سوره کهف را بیان می‌کنیم:

محتواى این سوره نظیر دیگر سوره‏‌هاى "مکى" بیشتر در بیان مبدأ و معاد و بشارت و مژده نسبت به نعمت‌ها و ترس از عذاب‌های قیامت است.

این سوره به یکی از مسائل مهمى که مسلمانان در آن روزهای سخت بدان نیازمند بودند اشاره مى‌‌کند و آن این‌که یک گروه در اقلیت هر چند از نظر تعداد کم، نباید در برابر اکثریت هر چند به ظاهر قوى و نیرومند تسلیم شوند، بلکه همچون گروه کوچک اصحاب کهف باید حساب خودشان را از محیط فاسد و شرک‌آلود جدا کنند و بر ضد آن قیام کنند. اگر توانایى دارند به مبارزه ادامه دهند و در صورت عدم توانایى، هجرت نمایند.

همچنین از جمله داستان‌هاى این سوره، داستان دو فردی است که یکى بسیار ثروت‌مند و مرفه اما بی‌ایمان و دیگرى فقیر و تهی دست اما مؤمن بود. فرد مومن هرگز عزت و شرف خود را در برابر آن فرد بی‌ایمان از دست نداد و تا آن‌جا که می‌توانست او را نصیحت و ارشاد کرد و سرانجام اعلام بیزارى نمود و پیروزى هم از آن او بود.

بخش دیگرى از این سوره به داستان موسى و خضر (هر چند نام خضر در این سوره نیامده است) اشاره می‌کند که چگونه حضرت موسى (ع) در برابر کارهای خضر که ظاهر آن زننده اما باطنش پر مصلحت بود نتوانست صبر و حوصله کند، ولى پس از توضیحات خضر به عمق مسائل کاملا آگاه شد و از بیتابى خود پشیمان گشت.

بخش دیگرى از این سوره ماجراى ذوالقرنین را شرح می‌دهد که چگونه شرق و غرب عالم را پیمود و با اقوام گوناگونى که آداب و سنن بسیار متفاوتى داشتند روبرو شد و سرانجام با کمک گروهى از مردم به مقابله با توطئه "یأجوج" و "مأجوج" برخاست و سدى آهنین بر سر راه آن‌ها کشید، و نفوذشان را قطع کرد.

گفتنی است که برخلاف داستان‌هاى قرآن که گاهی یک داستان در چند جا ذکر شده است، این سه داستان در سوره‌های دیگر بیان نشده‌اند؛ البته تنها در سوره انبیاء آیه 96 به مسئله یأجوج و مأجوج بدون ذکر نام ذوالقرنین اشاره شده است و این یکى از ویژگی‌هاى این سوره است.