تاریخچه بیمه در جهان و ایران

اولین دستاوردهای قابل اشاره در صنعت بیمه، توسط دریانوردان و بازرگانان دریایی به دست آمده ‌است. در ابتدای قرن هفدهم میلادی، بازرگانان و کشتی‌داران انگلیسی پیمانی را پایه‌گذاری کردند که می‌توان آن را اولین شکل بیمه دانست. آنها در کافه‌ای در لندن به نام «لویدز» گرد هم آمدند و با یکدیگر قرار گذاشتند تا در سود و زیان سفرهای دریایی با یکدیگر سهیم باشند. در حقیقت آنها شرکت بیمه لویدز را پایه‌گذاری کردند که امروز نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در صنعت بیمه شناخته می‌شود. در سال ۱۶۶۶ میلادی پس از آتش‌سوزی بزرگ لندن، مسئولان و سرمایه‌داران شهر لندن در کافه لویدز گرد هم جمع شدند تا علت وقوع چنین حادثه‌ای را ریشه‌یابی کنند و مانع از تکرار آن در آینده شوند. یکی از راه‌هایی که مورد تصویب آنها قرار گرفت، تقسیم خسارت‌های سنگین بین تعداد زیادی از مردم بود. بدین ترتیب، بیمه آتش‌سوزی بعد از بیمه حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان دومین رشته بیمه در جهان مدرن متولد شد. نخستین رشته بیمه که وارد ایالات متحده آمریکا شد، بیمه آتش‌سوزی بود. شهرهای کوچک در این کشور خانه‌هایی از جنس چوب داشتند و تجهیزات اطفای حریق در این شهرها به اندازه کافی وجود نداشت. نخستین شرکت بیمه در آمریکا، یک انجمن تعاونی بود که در سال ۱۷۳۵ میلادی در شهر چارلستون در ایالت فلوریدای جنوبی تاسیس شد، اما این شرکت ۶ سال بعد، در سال ۱۷۴۱ به‌دلیل بروز آتش‌سوزی بزرگ در چارلستون، ورشکسته شد. در سال ۱۷۵۲ نیز شرکت بیمه دیگری با نام P.C.I.H.L.F با اقتباس از شرکت‌های بیمه اروپایی توسط بنجامین فرانکلین تاسیس شد که این شرکت نیز به‌دلیل فعالیت شرکت‌های رقیبی که پس از آن در آمریکا شروع به کار کردند، در سال ۱۷۷۰ به فعالیت خود خاتمه داد.

بیمه نیز مانند بانکداری مدرن با وقفه‌ای نزدیک به ۳ قرن وارد ایران شد؛ ۱۱ سال دیرتر از بانکداری. فعالیت بیمه‌ای در ایران از سال ۱۲۸۹ شروع شد. اگر در بانکداری انگلیسی‌ها نسبت به روس‌ها در ایران پیش افتادند، این بار این روس‌ها بودند که ابتکار عمل را به دست گرفتند. در این سال دو موسسه روسی با نام‌های نادژدا و قفقازمرکوری شروع به کار کردند. پس از شروع به کار این دو موسسه، تا سال ۱۳۱۴ خورشیدی، در حدود ۱۳ شرکت خارجی در بازار بیمه کشور فعالیت خود را شروع کردند که از آن جمله می‌توان به شرکت‌های آلیانس انگلیس، یورکشایر انگلیس و اینگستراخ روسیه اشاره کرد. مانند بانکداری که برخی به‌دنبال ایجاد بانک‌های ملی و ایرانی بودند، در بیمه هم همین مسیر طی شد. ایده تشکیل یک شرکت بیمه ایرانی در سال ۱۳۱۰ توسط فردی ایرانی به نام دکتر الکساندر آقایان (که سابقه فعالیت در شرکت بیمه روسی نادژدا را داشت) با علی‌اکبر داور، وزیر مالیه وقت مطرح شد و در ۱۵ آبان ۱۳۱۴، شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه ۲ میلیون تومان به‌عنوان اولین شرکت ایرانی بیمه تاسیس شد. ۱۰ سال قبل از این تاریخ اولین بانک ایرانی تشکیل شده بود. داور در این روز، پس از سخنرانی کوتاهی که در افتتاحیه این شرکت داشت، منزل مسکونی خود را تحت پوشش بیمه آتش‌سوزی درآورد و اولین بیمه‌نامه صادره ایرانی، در همین روز به نام وی ثبت شد. شرکت بیمه ایران در بدو تاسیس با مشکلات متعددی روبه‌رو بود که از آن جمله می‌توان به نداشتن قرارداد اتکایی برای بسیاری از رشته‌های بیمه اشاره کرد. به همین دلیل، این شرکت در بدو فعالیت خود تنها به فروش بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی و حمل‌ونقل می‌پرداخت. این شرکت توانست به‌تدریج سایر محصولات بیمه را نیز به سبد خود اضافه کند. علاوه بر رشته‌های مختلف، بیمه‌های بازرگانی این شرکت توانست انواع بیمه‌های اجتماعی از قبیل بیمه کارگران را نیز در ایران پایه‌گذاری کند. با وجود این تاخیر، بیمه در ایران از منظر قانون پیشروتر از بانکداری بود. نخستین قانون بیمه در ایران، در سال ۱۳۱۶ (یعنی ۲ سال پس از تاسیس اولین شرکت بیمه) به تصویب مجلس شورای ملی رسید. این قانون در ۳۶ ماده تهیه شده‌ و در حال حاضر نیز معتبر است؛ در حالی که اولین قانون بانکداری در ایران در سال ۱۳۳۹؛ یعنی ۷۰ سال بعد از ورود بانکداری به ایران تصویب شد.
تا قبل از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، یک شرکت دولتی، ۱۲ شرکت خصوصی و ۲ موسسه بیمه خارجی در کشور فعالیت می‌کردند. در ۴ تیر ۱۳۵۸، بنا به مصوبه شورای انقلاب، ۱۲ شرکت خصوصی مذکور، ملی اعلام شدند و اداره این شرکت‌ها به دولت واگذار شد. همچنین پروانه فعالیت ۲ شرکت خارجی نیز لغو شد. به موجب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در آبان ۱۳۵۸ به تصویب رسید، صنعت بیمه در جوار شماری از صنایع بزرگ دیگر، به‌صورت مالکیت عمومی در اختیار دولت قرار گرفت.
در حال حاضر ۳۰ شرکت بیمه در ایران فعالیت می‌کنند که تنها شرکت بیمه ایران یک شرکت دولتی است. آسیا، البرز و دانا جزو شرکت‌هایی هستند که قبلا دولتی بودند و اکنون خصوصی شده‌اند. باقی شرکت‌های بیمه در ایران خصوصی هستند یا در مناطق آزاد فعالیت می‌کنند. نکته مهم در بین ۱۹ شرکت بیمه خصوصی هم این است که بیشتر این بیمه‌ها یا متعلق به بانک‌های کشور هستند، یا یکی از بانک‌ها، سهامدار عمده این شرکت‌هاست.