وسوسه آب و همهمه خاک در بیابان های خراسان شمالی

به گزارش ایرنا، گویا در اینجا، کویر ترحم باران را از یاد برده و لطافت باران اثری بر دل خاک آلوده این شوره زار ندارد. اینجا باد، سراسیمه و آشفته تر از هرجا غوغا می کند.
اینجا، ابرها که می بارند، باران رویا و وسوسه زندگی و حیات دارد اما گویا خواب تمام این شوره زار را فرا گرفته است و خاک نمک زده مردد از پاسخ به لطافت باران مانده است.
خشکسالی ها و کاهش بارندگی ها از مناطق بیابانی، محیطی خشک و شکننده ساخته است و البته بارندگی ها در نیمه جنوبی استان به مراتب کمتر و اقلیم شکننده تر است و بخش قابل توجهی از این منطقه یعنی حوزه آبخیز کال شور را بیابان و زمین های بیابانی تشکیل می دهند.

* بیابان چیست؟
بیابان به اکوسیستم هایی اطلاق می شود که مهم ترین ویژگی آن کمبود و پراکنش نامناسب بارندگی ها است. شدت زیاد بارش ها و وجود رگبارهای شدید، گرمی هوا و اختلاف زیاد درجه حرارت شب و روز، شدت زیاد تبخیر و تعرق، فقر پوشش گیاهی و منابع آب، افزایش درجه شوری آب و خاک، وجود پهنه های وسیع رسی و تبخیری (گچی و نمکی)، شدت زیاد بادها و اشکال فرسایش بادی مانند شن های روان و تپه های شنی از ویژگی های بیابان است.
محدودیت های اقلیمی، اکولوژیکی و زمین شناختی از مؤثرترین عوامل در توسعه مناطق بیابانی محسوب می شوند و در طول تاریخ سازگاری و تطبیق با این محیط های خشن و محدودیت های آن مهم ترین ابزار غلبه انسان بر بیابان ها بوده است و اما با پیشرفت علم وتکنولوژی انسان ها سعی کرده اند تا با کاستن از این محدودیت ها، بهره برداری بهتری را از اینگونه محیط ها به عمل آورند.
از گستره 2 میلیون و 800 هزار هکتاری خراسان شمالی، 2 میلیون و 33 هزار هکتار یعنی حدود 72 درصد آن را منابع طبیعی تشکیل می دهد. در این میان گستره بیابان ها و زمین های بیابانی بیش از 183 هزار هکتار، معادل 9 درصد از کل مساحت منابع طبیعی استان است.
این بیابان ها در نیمه جنوبی استان یعنی محدوده حوزه آبخیز کال شور در شهرستان های اسفراین، جاجرم و گرمه گسترش دارند که خود بخشی از حوزه کویر مرکزی ایران است.
بیابان های خراسان شمالی عمدتاً در مناطقی چون منطقه میاندشت اسفراین و دشت های بیابانی گرمه و جاجرم و در مجاورت و طرفین رودخانه کال شور مشاهده می شوند.

* عوامل توسعه بیابان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این باره گفت: عوامل توسعه بیایان شامل عوامل طبیعی و یا عوامل انسانی است و عوامل طبیعی شامل محدودیت های اقلیمی و زمین شناختی و عوامل انسانی شامل عواملی چون بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و منابع آب، خاک است.
حسن وحید درباره پدیده بیابان زایی و توسعه بیابان های حوزه کال شور خراسان شمالی اظهار داشت: در این مناطق شهرهایی با سابقه تاریخی مانند اسفراین، جاجرم و گرمه قرار دارند حدود 175 هزار نفر در این مناطق بیابانی و حواشی و ارتفاعات مجاور رندگی می کنند.
وی افزود: بررسی ها و مطالعات انجام شده از وجود پوشش جنگلی انبوه و مراتع خوب در این مناطق بیابانی و ارتفاعات حاشیه آن در قرون گذشته حکایت دارد اما متأسفانه در اثر حضور بیش از حد دام و چرای بی رویه مراتع و قطع اشجار جنگلی و یا شخم و شیار مراتع توسط جوامع انسانی، عمده این پوشش های طبیعی به مرور از بین رفته اند و این تخریب ها به نوبه خود نقش مؤثری در ایجاد تغییرات اقلیمی، افزایش فرسایش های آبی و بادی داشته و در نتیجه زمینه های پدیده بیابان زایی و افزایش سطح بیابان ها را فراهم آورده اند.
وی خاطر نشان کرد: بهره برداری غیر اصولی از آب وخاک و سیستم آبیاری سنتی و نیاز به افزایش مصرف آب و برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی موجب کاهش شدید سطح این سفره ها شده و در برخی از مناطق با هجوم آب های شور سفره های زیر زمینی شور و یا لب شور شده اند و بدیهی است کاهش کیفیت آب و افزایش درجه شوری آن نقش مهمی در شور شدن خاک و زمین های زراعی دارد و تمامی این فاکتورها ازجمله عوامل تشدید کننده پدیده بیابان زایی هستند.

* بیابان و فرصت های گردشگری
وحید گفت: پدیده های اکوتوریستی همچون پناهگاه حیات وحش میاندشت و پارک های ملی و مناطق حفاظت شده ساریگل و سالوک با تنوع گیاهی و جانوری کم نظیر واقع در ارتفاعات و حاشیه این مناطق بیابانی، مکمل یکدیگر بوده و بصورت یک مجموعه دارای اهمیت و ارزش بیشتری خواهند بود و از سوی دیگر وقوع آثار باستانی و تاریخی متعدد و وجود سکونتگاه هایی با تنوع قومی کم نظیر در مجاورت این عوارض ژئوتوریستی و اکوتوریستی اهمیت آنها را مضاعف کرده است.
وی افزود: با توجه به وجود مجموعه ای از جنبه ها و پدیده های مختلف زمین شناختی، اکولوژیکی و باستانی و در صورت تهیه طرح های جامع گردشگری و ایجاد زیرساخت ها می توانیم شاهد تبدیل شدن این مناطق به یک کانون و قطب گردشگری باشیم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی درباره پتانسیل های مناطق بیابانی حوزه کال شور خراسان شمالی گفت: این مناطق بیابانی و ارتفاعات بالادست آن مناسب ترین مکان ها در استان برای مطالعه و اجرای پروژه های آبخیزداری، آبخوانداری و پخش سیلاب است.
وی تصریح کرد: شرایط اقلیمی و زمین شناختی این مناطق به نحوی است که رواناب های مناسبی از کوهستان های پر بارش شمالی با میزان بارش بیش از 400 میلی متر در سال سرچشمه گرفته و به مناطق بیابانی پایین دست سرازیر می شوند.
وحید گفت: عملیات بیولوژیک و بیومکانیک مثل کپه کاری نباتات علوفه ای، کشت یونجه دیم، غرس درختان دیم مانند بادام و ساخت فارو (جوی و پشته ) توام با بذر پاشی نباتات مرتعی و قرق مراتع وجود دارد و بدیهی است اجرای این نوع پروژه ها زمینه و بستر مناسبی را جهت توسعه کشاورزی، صنعتی و ایجاد اشتغال و افزایش درآمد اهالی و ساکنین منطقه فراهم خواهد کرد.
وی گفت: از اقدامات مهم و ضروری برای احیای بیابان ها که در اولویت قرار دارد، شتاب در تهیه و یا تکمیل طرح های مدیریت و احیای مناطق بیابانی است و در قالب این طرح ها می توان با اقداماتی چون؛ بوته کاری و بذرپاشی نباتات مقاوم و سازگار با اقلیم بیابان (مانند تاغ و گز) و قرق عرصه های بیابانی با مشارکت اهالی و بهره برداران نسبت به بهبود پوشش گیاهی طبیعی، کاهش اثرات مخرب فرسایش آبی و بادی و کاهش خسارات ناشی از جاری شدن سیلاب ها اقدام و زمینه لازم را برای اجرای سایر طرح های زیر بنایی و توسعه منطقه فراهم کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی اظهار داشت: به منظور توسعه پایدار دشت های بیابانی اجرای طرح های مکانیزاسیون کشاورزی مانند آبیاری بارانی و استفاده بهینه ازمنابع پایه یعنی منابع آب و خاک نیز ضروری است.
وی خاطرنشان کرد: با این نوع اقدامات می توان راندمان آبیاری و بهره برداری از زمین های زراعی را افزایش داده و ضمن صرفه جویی در مصرف آب از شور شدن سفره های زیر زمینی و مخازن آب شیرین ممانعت کرده و به محصولات و درآمد بیشتری دست یافت.
وی گفت: از اقدامات مهم دیگر عملیات اکتشاف و بهره برداری اصولی و علمی از معادن و همچنین ایجاد و توسعه صنایع و بویژه صنایع تبدیلی و معدنی برای فراوری محصولات زراعی، دامی و مواد معدنی است و البته تمام طرح ها و اقدامات مزبور مکمل یکدیگر بوده و نتیجه نهایی اجرای این قبیل طرح ها ممانعت از پیشروی بیابان، احیای مناطق بیابانی و بهره برداری بهینه و اصولی از آن و در نهایت رسیدن به توسعه پایدار و متوازن در اینگونه مناطق خواهد بود.

* 96 هزار هکتار مناطق تحت فرسایش بادی در استان
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: 112 هزار هکتار بیابان در شهرستان جاجرم، حدود 40 هزار هکتار در شهرستان اسفراین و بیش از 31 هزار هکتار در شهرستان گرمه است.
احمد یزدانی تصریح کرد: 39 هکتار شامل اراضی شور و نمکزار، دق های رسی و بیرون زدکی سنگی است.
وی افزود: کل مناطق تحت فرسایش بادی (کانون های بحرانی) در استان خراسان شمالی برابر 96 هزار و 861 هکتار است.
یزدانی اظهار داشت: از این میزان 92 هزار 642 هکتار آن در منطقه برداشت و چهار هزار 219 هکتار در منطقه رسوب قراردارد.
وی گفت: عوامل ایجاد کننده در این استان شامل عوامل طبیعی و محدودیت های اقلیمی است زیرا که سازنده های زمین شناسی حوضه کال شور نقش عمده ای درشور شدن آبهای سطحی و زیرزمینی و شور و قلیا شدن خاک ها دارد.
یزدانی افزود: همچنین بافت سنگین و عمیق، زهکش نامناسب، نفوذپذیری کم و ساختمان توده ای خاک های دشت های منتهی به کال شور در جاجرم و اسفراین که در واقع به عنوان پلایا شناخته می شوند.
وی درباره اقدامات انجام شده برای بیابان زدایی در استان گفت: از زمان تشکیل استان، بیش از 92 میلیارد ریال اعتبار ملی مصوب شده که از این میزان بیش از 45 میلیار ریال تخصیص یافته است.
یزدانی افزود: در این مدت، تهیه طرح مدیریت جنگل های دست کاشت در سطح 26 هزار و 103 هکتار، طرح مدیریت جنگل های دست کاشت در سطح چهار هزار و 300 هکتار، تهیه طرح مدیریت مناطق بیابانی به وسعت 150 هزار و 500 هکتار، تهیه طرح اجرای کنترل کانون های بحرانی فرسایش بادی در سطح سه هزار و 750 هکتار، ساخت بادشکن در سطح 70 هکتارانجام شده است.
وی افزود: نهالکاری در سطح 2 هزار و 601 هکتار و مدیریت هرز آب در سطح 735 هکتار از محل اعتبارات ملی انجام شده است.
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با بیان اینکه در این مدت 58 میلیارد ریال اعتبار استانی مصوب که 23 میلیارد و 789 میلیون ریال تخصیص یافته است اظهار داشت: حفاظت و قرق بیش از 409 هزار هکتار، ساخت بادشکن در سطح 71 هکتار، بذرکاری و بذر پاشی در سطح یک هزار و 450 هکتار از طرح هایی است که با اعتبارات استانی اجرایی شده است.

* ترسیم اقتصاد و اشتغال در ترسیب کربن
فرماندار اسفراین نیز با اشاره به اینکه اجرای طرح های بیابان زدایی کمک شایانی به توسعه روستاها می کند، اجرای طرح ترسیب کربن را از طرح های مهم بیابان زدایی عنوان کرد و گفت: طرح ترسیب کربن می تواند با ایجاد بسترهای مناسب اشتغال و اقتصاد از مهاجرت به شهرها جلوگیری کند.
جواد نوروزی اظهار داشت: تلاش داریم تا در اجرای طرح ترسیب کربن، مشارکت های مردم در اولویت باشد و باید بتوانیم زمینه اعتماد و مشارکت اجتماعی در بین مردم فراهم کنیم.
فرماندار اسفراین گفت: برخی از مناطق اسفراین مستعد کانون ریزگردها هستند که برای مهار این کانون ها با مشارکت مردمی و برخی سازمان ها بخصوص ان.جی.او ها می توان به دولت کمک کرد تا اقدامات عمرانی و آموزشی و ایجاد مشارکت اجتماعی و اعتماد سازی بین مردم محقق شود.
7185/ 6042
انتهای پیام

گوناگون

وسوسه آب و همهمه خاک در بیابان های خراسان شمالی

بیشترین بازدید یک ساعت گذشته