هر ایرانی سالانه 6/ 7 کیلوگرم زباله الکترونیکی تولید می‌کند

زباله‌های الکترونیکی؛ بلای جان جامعه مدرن

زباله‌های الکترونیک که هم اکنون در کشورهای مختلف تبدیل به نوعی دغدغه شده‌اند علاوه بر تجهیزات از رده خارج الکترونیکی شامل تجهیزات و وسایل حرارتی، نوری، وسایل الکتریکی که در حمل و نقل به کار می‌روند، لامپ‌های برق و همچنین لامپ‌های کم مصرف و LED و وسایلی مانند تلفن همراه، ماشین لباسشویی، اسباب‌بازی‌های الکترونیکی، تلویزیون و ... می‌شوند که با توجه به اینکه در ساختار این گونه وسایل الکترونیکی فلزات سنگینی مانند آهن و قلع، نیکل و حتی طلا به کار رفته پسماند و زباله این وسایل می‌تواند برای خاک، آب و همچنین سلامتی انسان مشکل‌ها و مخاطرهای متعددی را به همراه داشته باشد.

به گفته محققان انهدام یا بازیافت زباله‌های الکترونیکی به صورت نادرست و غیر قانونی، افراد را در معرض مواد شیمیایی بسیار سمی قرار داده که منجر به عواقب بسیار جدی برای سلامتی و محیط زیست می‌شود. اسیدهایی که برای جدا کردن فلزها در محصول های الکترونیکی استفاده می‌شود، یک مشکل و نگرانی بزرگ بوده و استنشاق یا قرار گرفتن در معرض آنها باعث مشکل‌های جدی برای سلامت انسان می‌شود.

سهم هر ایرانی در تولید زباله الکترونیکی؛۶/ ۷کیلوگرم

براساس جدیدترین گزارش منتشرشده از سوی اتحادیه جهانی مخابرات(ITU) از تولید زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۶ حدود ۷/ ۴۴میلیون تن زباله در دنیا تولید شده که معادل ۴۵۰۰برابر ارتفاع برج ایفل است. در این میان، تنها ۲۰درصد از آنها در سال ۲۰۱۶ بازیافت شده است. هر فرد ساکن روی کره زمین در سال گذشته ۱/ ۶کیلوگرم زباله الکترونیکی تولید کرده و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال۲۰۲۱ به ۸/ ۶ کیلوگرم به ازای هر نفر برسد و در مجموع حجم زباله تا چهار سال آینده ۲/ ۵۲میلیون تن شود. سرانه تولید زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۴ حدود ۸/ ۵کیلوگرم بود. این گزارش نشان می‌دهد ایرانی‌ها در سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۶۳۰هزار کیلوگرم زباله الکترونیکی تولید کرده‌اند که سهم هر ایرانی از این مقدار حدود ۶/ ۷کیلوگرم است. به عبارتی ساکنان ایران معادل ۵/ ۱کیلو بیش از سرانه جهانی زباله تولید می‌کنند و این در حالی بوده که تاکنون مقررات ملی مدونی مبنی بر کنترل تولید زباله الکترونیکی وضع نشده است. این گزارش نشان می‌دهد سهم کشورهای با درآمد بالا از تولید زباله‌های الکترونیکی حدود چهار درصد معادل ۷/ ۱میلیون تن است که معمولا سوزانده یا دفن می‌شود. در مجموع، تنها ۲۰درصد زباله‌های الکترونیکی تولید شده بازیافت می‌شود و حدود ۸/ ۳۵میلیون تن آن به همان شکل رها می‌شوند و از این میزان، ۱/ ۳۴میلیون تن سرنوشت نامعلومی دارند.

آسیا؛ بزرگ‌ترین منبع زباله الکترونیکی

سهم آسیا از تولید زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۶ حدود ۴۱درصد معادل ۲/ ۱۸میلیون تن و به دنبال آن اروپا(۳/ ۱۲ میلیون تن)، آمریکا(۳/ ۱۱میلیون تن)، آفریقا(۲/ ۲میلیون تن) و اقیانوسیه(۷/ ۰میلیون تن) بوده است. آمار نشان می‌دهد اگرچه تولید سرانه زباله در اروپا به ازای هر نفر به‌طور میانگین ۶/ ۱۶کیلوگرم است. با این حال، اروپا بالاترین میزان جمع‌آوری زباله معادل ۳۵درصد را دارد. در آمریکا تنها ۱۷درصد زباله‌های الکترونیکی تولید شده جمع‌آوری می‌شود و این رقم در آسیا ۱۵درصد است. آفریقا تنها ۹/ ۱ کیلوگرم در اینچ تولید می‌کند و اطلاعات کمی در مورد میزان جمع‌آوری آن در دسترس است. این گزارش حاکی است که نسبت پایین جمع‌آوری و بازیافت زباله‌های الکترونیکی در مقایسه با میزان کل تولید آن تا حدی ناشی از این واقعیت است که تنها ۴۱کشور آمار رسمی از زباله‌های الکترونیکی دارند. در کشورهایی که قوانین ملی الکترونیکی وجود ندارد، تصمیم درباره آنها مانند سایر زباله‌ها بوده و در سطح زمین پراکنده شده است. این در حالی است که خطر بالای این آلاینده‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. گرچه چالش زباله الکترونیکی در حال گسترش است، با این حال، تعداد بیشتری از کشورها قوانین مربوط به این معضل زیست محیطی را اتخاذ کرده‌اند. هم اکنون ۶۶ درصد از جمعیت جهان تحت پوشش قوانین مدیریت زباله‌های الکترونیکی ملی قرار دارند که حدود ۴۴ درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است. البته این افزایش چشمگیر به پذیرش قوانین ملی مربوط به زباله الکترونیکی در هند برمی‌گردد.

زباله الکترونیک؛ معدن طلای جدید

پژوهشگران استدلال کرده‌اند که استخراج و بازیابی مواد از وسایل الکترونیک قدیمی می‌تواند توجیه مالی زیادی در مقایسه با استخراج مواد جدید از زمین داشته باشد به همین دلیل است که نام این روند جدید را «معدن‌کاری شهری» گذاشته‌اند.

اکثر موادی که از زباله‌های الکترونیک به دست می‌آیند، فلزهایی مانند آهن، مس و آلومینیوم و نیز پلاستیک هستند و ممکن است در موارد کمیاب‌تری موادی مثل طلا، نقره، پالادیوم و ایریدیوم نیز به دست بیاید. حتی مواد خاص‌تری که در صنعت وسایل الکترونیک به کار می‌روند - مانند لیتیوم و کبالت- نیز ممکن است از طریق بازیافت زباله‌های الکترونیک به دست بیایند. البته باید در نظر گرفت در یک مورد گوشی تلفن میزان قابل توجهی از طلا یافت نخواهد شد اما در یک تن گوشی موبایل می‌توان حدود 350 گرم طلا استخراج کرد.

ایجاد فرصت های شغلی زیاد با بازیافت صنعتی

بازیافت صنعتی متعلق به آینده است و مزایای اجتماعی و اقتصادی زیادی دارد. این صنعت می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی تولید کند و در عین حال به محافظت از محیط زیست و نیز عدم نابودی منابع کمک می‌کند. در عین حال برای آنکه قادر به انجام کار بازیافت به صورت دستی باشید، نیازی به مدرک مهندسی نیست و فقط لازم است که برای این کار آموزش مناسب را دیده باشید. مثلا در بازیافت لپ‌تاپ، باید احتیاط زیادی در باب مانیتور به خرج داد چون در مانیتور چراغ‌های پشتی وجود دارند که نباید بشکنند و به جیوه آلوده شوند. اما وسایل الکترونیک دیگر مثل کیبورد، مودم و پرینتر را می‌توان به خوبی جدا کرد. معمولا شرکت‌های مختلفی بخش‌های مختلف زباله‌های الکترونیک را به منظور بازیافت تحویل می‌گیرند. روندی که در این راستا برای بازیابی فلزات ارزشمند دنبال می‌شود، از قبل توسط تیم مهندسی پیش‌بینی و طراحی شده است. حتی مثلا در اروپا، بازیابی فلزات ارزشمند در صفحات ال‌سی‌دی به شکل خودکار انجام می‌شود و دائما تکنولوژی‌های پیشرفته جدیدی برای استفاده در روند بازیافت طراحی می‌شود.

بازیافت زباله‌های الکترونیکی در ایران و جهان

محمدمصطفی خیرپرست، فعال حوزه بازیافت پسماند قطعات الکتریکی با اشاره به روند فعالیت کشورهای پیشرفته در حوزه تفکیک پسماندهای قطعات الکتریکی و الکترونیک گفت: تمامی شرکت‌های بهره‌بردار از قطعات الکتریکی و الکترونیک در کشورهای توسعه یافته موظف به بازیافت قطعات مورد استفاده خود می‌شوند اما کشور ایران در حوزه قطعات الکتریکی و الکترونیک بیش از تولید دست به مصرف می‌زند.

وی اظهار کرد: متاسفانه تفکیک پسماندهای قطعات الکتریکی و الکترونیک در داخل کشور هیچ گاه از مبدا انجام نمی‌شود. روند تفکیک پسماندهای مختلف از مبدا باید از طریق آموزش‌های گوناگون در بطن زندگی خانواده‌های ایرانی نهادینه شود. همچنین متاسفانه آموزشگرهای شهرداری در حوزه تفکیک پسماندهای خانگی اطلاع دقیقی از روند تفکیک قطعات الکتریکی و الکترونیکی ندارند.

این فعال در بازیافت پسماند قطعات الکتریکی با اشاره به اینکه شهرداری‌ها موضوع پسماندهای قطعات الکتریکی و الکترونیک آن طور که باید مورد توجه قرار نمی‌دهند، اظهار کرد: هم اکنون مهمترین و بزرگترین مشکل صنعت بازیافت کشور به تفکیک پسماندهای قطعات الکتریکی و الکترونیک مربوط می‌شود البته موضوع پسماند و اقدام ها در این حوزه بخشی از وظایف شهرداری‌ها است. مدیریت کلی پسماندهای کشور در حوزه‌های مختلف زیر نظر شهرداری بر عهده سازمان مدیریت پسماند است، بر همین اساس توجه به موضوع تفکیک پسماندهای قطعات الکتریکی و الکترونیک از مبدا بخشی از وظایف این سازمان شهری به شمار می‌آید.

وی با اشاره به لزوم وجود آموزش‌های دقیق در خصوص موضوع پسماند به شهروندان خاطرنشان کرد: موضوع پسماند در کشور فقط به پسماندهای تر و خشک مربوط نمی‌شود.

گزارش: فرزانه صدقی