سرطان های شایع زنان، غربالگری رایگان

در روزهای اخیر ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از اجرای طرح غربالگری سرطان های دهانه رحم، پستان و روده بزرگ به صورت آزمایشی در چهار شهر از جمله نجف آباد، مراغه و بافق خبر داد و تصریح کرد که برای غربالگری سرطان در کشور دستورالعملی داریم که به تدریج گسترش می‌یابد؛ این طرح ابتدا در روستاها و حاشیه شهرها، سپس شهرهای کمتر از 50 هزار نفر و بعد شهرهای یکصد هزار نفر گسترش خواهد یافت.

غربالگری راهی برای تشخیص زودهنگام بیماری است که احتمال درمان را بسیار بالا می‌برد؛ در این راستا سال‌هاست که وزارت بهداشت به دنبال غربالگری سازمان‌یافته در خصوص سه سرطان پستان، دهانه رحم و روده بزرگ است که گویا سرانجام، اجرای پایلوت آن به نتیجه رسیده است. شهریور ماه سال جاری دکتر علی قنبری‌مطلق، رییس اداره پیشگیری از سرطان وزارت بهداشت، سرطان پستان را شایع‌ترین سرطان در زنان جهان خواند که میزان بروز آن در حال افزایش است و از تصویب برنامه «تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان سینه» در کارگروه کشوری سرطان سینه خبر داد.

به گفته او در برنامه تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان پستان، هدف شناسایی و ثبت بیماران مشکوک به سرطان سینه و ارایه خدمات مناسب در سطوح مختلف بهداشتی درمانی و ساماندهی درمان و مراقبت بیماران است. این برنامه به‌صورت پایلوت در 4 شهرستان مراغه، شهرضا، بافت و نقده اجرا شده و در حال بررسی برای توسعه به شهرهای دیگر است. مطابق دستورالعمل مصوب کارگروه کشوری، در این برنامه زنان 30 تا 69 سال توسط بهورز یا مراقب سلامت فراخوان شده و به ماما ارجاع می‌شوند. ماما زنان ارجاع‌شده را از نظر سوابق خانوادگی و فردی همچنین علایم مشکوک سرطان پستان، ارزیابی و سپس معاینه می‌کند و در صورت نیاز برای انجام اقدامات تکمیلی از جمله ماموگرافی، به سطح 2 ارجاع می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود 10 درصد افراد نیازمند خدمات تکمیلی در سطح 2 هستند.

در همین راستا و به‌منظور بررسی میزان پیشرفت این طرح، آبان‌ماه دکتر محمداسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس اظهار کرد: 2 سرطان مهم دهانه رحم و پستان در زنان مطرح است که در طرح تحول نظام سلامت و خدمات نوین سلامت برای آن برنامه غربالگری پیش‌بینی شده است. تا به حال غربالگری سازمان‌یافته برای این دو سرطان نداشتیم اما خوشبختانه در خدمات نوین سلامت، غربالگری سازمان‌یافته همراه با تست‌های تکمیلی برای سرطان دهانه رحم پیش‌بینی شده است. درواقع اول تست ویروس HPV انجام می‌شود که اگر مثبت یا منفی باشد، برحسب نتیجه، اقدامات بعدی صورت می‌گیرد؛ مثلاً پاپ‌اسمیر، بیوپسی یا هر اقدام دیگری که لازم است، انجام می‌شود. در برنامه تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم براساس علائمی که فرد پیدا می‌کند، هر پنج سال یک‌بار مورد بررسی قرار می‌گیرد و تست‌های لازم برایش انجام می‌شود. این سرطان در زنان ایرانی در حال افزایش است. در نتیجه، برنامه‌ریزی برای غربالگری سازمان‌یافته از نظر ما اهمیت دارد. البته میزان بروز سرطان دهانه رحم در زنان ایران نسبت به سایر کشورهای دنیا به‌خصوص کشورهای پیشرفته بسیار کم است اما در حال افزایش است.

او در مورد پیش‌بینی میزان استقبال زنان از تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم گفت: در سال گذشته در قالب خدمات نوین طرح تحول بدون این‌که غربالگری سازمان‌یافته داشته باشیم، حدود 276هزار مورد لام پاپ‌اسمیر در بخش دولتی تهیه شد؛ یعنی زنان از برنامه غربالگری سرطان استقبال می‌کنند. در بخش خصوصی هم مراجعات زنان نسبتاً کامل و کافی است. امیدواریم زنان به اندازه کافی از برنامه سازمان‌یافته غربالگری جدید استقبال کنند. افزایش استقبال نیازمند این است که سواد سلامت آن‌ها در ارتباط با سلامت دهانه رحم افزایش پیدا کند و آموزش‌های لازم را ما به زنان بدهیم که مراجعات به‌موقع برای انجام غربالگری این سرطان داشته باشند؛ به‌خصوص در صورت مشاهده علامت، برای تشخیص زودهنگام به‌موقع مراجعه کنند.

دکتر مطلق درباره خدمات مرتبط با سرطان پستان افزود: در مورد سرطان پستان در قالب خدمات نوین سلامت از امسال غربالگری سازمان‌یافته به صورت معاینه پستان توسط ماما در نظام شبکه فراهم شده است. در کنار آن، آموزش خودآزمایی پستان به زنان داده می‌شود و زنان باید ماهانه خودشان معاینه پستان انجام دهند. برنامه‌ای برای خودارزیابی سلامت در زنان وجود دارد که خودشان را از نظر عوامل خطر سرطان پستان مورد بررسی قرار بدهند و اگر عامل خطر دارند، برنامه‌های غربالگری کامل‌تری برای آن‌ها انجام می‌شود. غربالگری سرطان دهانه رحم و سرطان پستان از 30 سالگی شروع می‌شود.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس از غربالگری سرطان روده بزرگ نیز خبر داد و بیان کرد: قرار است این غربالگری برای زنان و مردان در خدمات نوین سلامت با آزمایش مدفوع و انجام کولونوسکوپی انجام شود. غربالگری سرطان روده بزرگ که جزو سرطان‌های شایع کشور هم در زنان و هم در مردان است، از سن 50 سالگی شروع می‌شود.

او با اشاره به این‌که غربالگری‌ها به صورت فعال است، افزود: 11 میلیون زن و مرد در حاشیه شهر زندگی می‌کنند که پرونده الکترونیک دارند و باید برنامه تحول خدمات نوین سلامت را دریافت کنند. این اقدام در شهرها به زودی در سال‌های 95 و 96 انجام می‌شود و اگر خانواده‌ای مراجعه نکند، مراقبان سلامت با آن‌ها صحبت می‌کنند و اقدامات غربالگری‌ها را انجام می‌دهد. هدف، کاهش 20 درصدی مرگ افراد 30 تا 70 سال است؛ به همین منظور، برنامه‌ها به‌صورت فعال هستند. در روستاها بهورز و در حاشیه شهر و شهرها، مراقبان سلامت غربالگری را انجام خواهند داد.

در روزهای اخیر ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از اجرای طرح غربالگری سرطان های دهانه رحم، پستان و روده بزرگ به صورت آزمایشی در چهار شهر از جمله نجف آباد، مراغه و بافق خبر داد و تصریح کرد که برای غربالگری سرطان در کشور دستورالعملی داریم که به تدریج گسترش می‌یابد؛ این طرح ابتدا در روستاها و حاشیه شهرها، سپس شهرهای کمتر از 50 هزار نفر و بعد شهرهای یکصد هزار نفر گسترش خواهد یافت.

براساس گفته‌های مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس با توجه به پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی باید تا سال 2025، 25 درصد احتمال مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر کاهش پیدا کند. غربالگری‌ها برای این سه سرطان تقریباً هر سه سال یک‌بار در نظر گرفته شده است. بنابراین در عرض سه سال، گروه هدف باید به‌طور کامل تحت پوشش قرار بگیرند. البته به این معنی نیست که بعد از سه سال این غربالگری‌ها ادامه پیدا نمی‌کند زیرا باید هر سه سال غربالگری شوند. بنابراین گروه هدف غربالگری سرطان دهانه رحم که 30 تا 60 سال است، باید در سه سال پوشش داده شوند. گروه غربالگری سرطان پستان که 30 تا 70 سال است، باید در سه سال پوشش کامل داده بشوند و گروه غربالگری سرطان روده بزرگ که 50 تا 70 سال است نیز بایستی تا سه سال پوشش کامل داده شوند. کسی که از 40 سالگی وارد برنامه غربالگری سرطان دهانه رحم می‌شود، تا 60 سالگی هر سه سال یک‌بار برای غربالگری مجدد باید مراجعه کند. البته عوامل خطر سرطان دهانه رحم در سه سال ارزیابی می‌شود اما تست غربالگری برای ویروس HPV هر 10 سال یک‌بار برای زنان (از 30 تا 60 سالگی) و بررسی علائم سرطان دهانه رحم برای تشخیص زودهنگام سرطان از 3 تا 5 سال یک‌بار است. در سرطان پستان هر سه سال یک‌بار برای افراد عادی و برای کسانی که عوامل خطر دارند، فاصله‌ها کوتاه می‌شود. گروه بهداشتی براساس دستورالعمل‌هایی که دریافت می‌کنند و پروتکل‌هایی که خدمات را تعریف کرده‌‌اند، می‌دانند که کدام گروه هدف را با چه فاصله زمانی برای انجام غربالگری دعوت کنند.

خدمات در سطح یک توسط نظام شبکه برای غربالگری رایگان است اما اگر بعد از غربالگری متوجه مشکلی در فرد شوند و برای امکانات تشخیصی ارجاع شود، سایر خدمات رایگان نیست.

البته برنامه‌ریزی غربالگری این سه سرطان به سال‌های قبل بازمی‌گردد. بهمن‌ماه سال 92 دکتر بهزاد دماری، مدیر واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت از برنامه‌ریزی برای انجام این غربالگری‌ها خبر داد. به گفته او وزارت بهداشت با درک وضعیت موجود، برنامه‌هایی را برای پیشگیری از این بیماری در نظر گرفته و به این منظور پنج محور را پیش‌بینی کرده‌ایم. ارتقای آگاهی مردم به شیوه‌های مختلف و ادغام غربالگری سرطان‌ها در نظام شبکه از جمله این برنامه‌هاست. طبق بررسی‌هایی که دنیا نیز آن را تأید می‌کند، غربالگری در مورد سه سرطان کولون (روده بزرگ)، سرطان پستان و دهانه رحم از طریق شبکه‌های بهداشتی شدنی است که ایران نیز در این زمینه برنامه دارد.

همواره شنیده‌ایم پیشگیری بهتر از درمان است. غربالگری نیز به نوعی پیشگیری از شدت گرفتن بیماری است. غربالگری به افراد کمک می‌کند تا بیماری‌شان را در مراحل اولیه تشخیص دهند و در نتیجه احتمال درمان آن نیز بیشتر باشد. سرطان یکی از بیماری‌هایی است که غربالگری در آن بسیار حائز اهمیت است زیرا در صورت عدم مقابله، این بیماری به صورت پیش‌رونده امکان سرایت به سایر قسمت‌های بدن را دارد.

از دست دادن جان حدود 70 درصد زنان مبتلا به سرطان پستان به‌دلیل تشخیص دیرهنگام

سمیرا طراوت‌منش، یک کارشناس گروه بهداشت عمومی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز معتقد است که یکی از مشکلات مهم بهداشتی در زنان، سرطان پستان است و مطالعات ثابت کرده که مبتلایان به این بیماری در ایران 10 سال جوان‌تر از مبتلایان خارجی هستند. شیوع ابتلا به این بیماری در زنان ایرانی بین سنین 40 تا 50 سالگی است، پس تشخیص زودرس بیماری در کاهش مرگ و میر ناشی از این سرطان اهمیت دارد. در ایران حدود 70 درصد زنان مبتلا به این بیماری به‌دلیل تشخیص دیرهنگام بیماری، جان خود را از دست می‌دهند. بنابراین حساس‌سازی گروه هدف در این زمینه بسیار ضروری است.

زینب کنعان نژاد، متخصص زنان و زایمان نیز سرطان دهانه رحم را تنها سرطان قابل‌پیشگیری معرفی کرد و به گفته او ازاین‌رو انجام تست پاپ‌اسمیر بسیار مهم است. تست پاپ‌اسمیر ویروس‌ها و عوامل ایجاد سرطان دهانه رحم را شناسایی می‌کند. پاپ‌اسمیر تستی است که برای غربالگری سرطان دهانه رحم در زنان انجام‌شده و جنبه تشخیصی و پیشگیرانه دارد.

یکی از سرطان‌های زنان، سرطان تخمدان است که در برنامه غربالگری وزارت بهداشت جایی ندارد. علت آن را می‌توان از صحبت‌های دکتر فرح فرزانه، فلوشیپ سرطان‌شناسی زنان دریافت. به گفته او عمده‌ترین و بدرفتارترین سرطان‌های زنان، سرطان تخمدان است. متأسفانه سرطان تخمدان چون معمولاً علائم اولیه ندارد، دیر تشخیص داده شده و فقط حدود 40 درصد از آن‌ها درمان می‌شود و بقیه ممکن است مجدد عود شده و نتوانند عمر طبیعی داشته باشند. برای پیشگیری بایستی زنان توجه کنند که اگر در خانواده‌ای هستند که از نظر سرطان جزو گروه‌های پرخطر محسوب می‌شوند؛ یعنی در خانواده چند مورد سرطان پستان یا یک مورد سرطان تخمدان دارند یا در مردها و زنان فامیل‌شان سرطان به کرات دیده شده است، باید با پزشک هماهنگ باشند و کنترل و چکاپ‌های مرتب انجام دهند؛ به‌طوری‌که بتوان در مراحل اولیه بیماری، آن را تشخیص داد.

غربالگری سازمان‌یافته سرطان‌های پستان، دهانه رحم و روده بزرگ در شرایطی اتفاق می‌افتد که وزارت بهداشت پیش از این برنامه‌های مختلفی در زمینه غربالگری سرطان‌ها داشت اما این برنامه‌ها عموماً در سطح گسترده و به شکل سازمان‌یافته نبود. وزارت بهداشت از سال 88 بودجه‌ای را در خصوص اجرای طرح غربالگری سرطان پستان در استان‌های مختلف دریافت می‌کرد و این برنامه، در مرحله پایلوت در هشت استان اجرا شده بود. مهرماه 91 دکتر مرضیه وحیددستجردی، وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصریح کرد که شناسایی سرطان پستان، مهم ترین رسالت وزارت بهداشت در مقابله با این بیماری است. در همین راستا، این وزارتخانه برنامه غربالگری سرطان پستان را در سراسر کشور دارد و در خصوص این سرطان قرار است در هشت استان به صورت پایلوت برنامه غربالگری را اجرا کند. اجرای این برنامه، منتظر تأمین و تخصیص بودجه است. تیم اجرایی که باید عملیات غربالگری را انجام داده و آموزش‌های لازم را به زنان ارائه دهد، آماده است اما احداث ایستگاه‌های سیار ماموگرافی، تهیه دستگاه‌های لازم، ایجاد مراکز پشتیبان برای عمل‌های جراحی، تامین داروهای بعد از عمل و رادیوتراپی، همه نیازمند تخصیص بودجه است.