سلنیوم چیست ؟ سلنیوم در مواد غذایی – قرص سلنیوم ( سلنیوم پلاس )

سلنیوم یکی از ترکیباتی است که مهمترین خاصیت آن آنتی اکسیدان بودن است. در واقع سلنیوم خنثی کننده بسیاری از فلزات موجود در محیط از جمله سرب، جیوه، آرسنیک، کادمیوم، آلومنیوم موجود در غذاها، محیط و کودهای شیمیایی، سموم و آفات می باشد.

همه افراد در طی روز با رادیکال های آزاد به علت آلودگی های محیطی (از جمله نور آفتاب تا دود اگزوز ماشین و کارخانه ها )، در تماس هستند. حتی پرخوری و چاقی و ویروسی های موجود در محیط عامل وجود رادیکال های آزاد هستند. اگر این رادیکال های آزاد خنثی نشوند، فرد دچار استرس اکسیداتیو می شود. که نشان از این است که فرد در معرض رادیکاهی آزاد بوده و مواد آنتی اکسیژن (ویتامین E و ویتامین O ، روی، سلنیوم و …) نتوانسته اند این رادیکال های آزاد را خنثی کنند.

میزان سلنیوم مورد نیاز هر فرد:

می توان گفت هر فرد روزانه ۵۰ میکروگرم (یعنی اگر مقدار برای بیست نفر تخمین زده شود، این گروه در روز یک میلی گرم) نیاز دارد.

قرص سلنیوم ( سلنیوم پلاس ):

آیا قرص سلنیوم در دارو خانه ها موجود است؟

بله – قرص سلنیوم به صورت مختصراً سلنیوم و یا به صورت سلنیوم پلاس می باشد.

قرص سلنیوم با دز ۲۰۰ میکروگرم که اگر فرد در یک ماه دو قرص مصرف کند، دچار عوارض می باشد. لذا در موارد معمول توصیه نمی شود.

قرص سلنیوم پلاس، در ترکیب با ویتامین های دیگر مثل ویتامین E می باشد.

از آن جایی که در خاک ایران سلنیوم کم یافت می شود، و اینکه روش آزمایشگاهی برای سنجش میزان سلنیوم به راحتی وجود ندارد، لذا با توجه به اینکه درمان کمبود سلنیوم تنها استفاده از مکمل نمی باشد، پس توصیه می شود با تنوع غذایی مقدار سلنیوم و موا مغذی مورد نیاز بدن را تامین کند.

-منابع سلنیوم در مواد غذایی :

منابع سلنیوم به خاک وابسته است. این موضوع با جغرافیا و فرهنگ آمیخته است. با توجه به اینکه ایران تاریخ تمدن چند هزار ساله دارد، سلنیوم خاک در طی این هزاران سال برداشت شده و در نهایت می توان گفت خاک ایران فقیر از سلنیوم می باشد، وجود این کمبود در افراد احتمال می رود.

می توان از “سیر” به عنوان یک منبع سلنیوم نام برد اما باید دقت داشت این سیر محصول کدام خاک باشد.سلنیوم و ید از خاک وارد گیاه شده، از گیاه به دام و طیور منتقل می شود. بعد از آن به شیر و گوشت و لبنیات و تخم مرغ منتقل خواهد شد. لذا اگر گفته می شود تخم مرغ سلنیوم دارد، باید دقت داشت تخم مرغ از کدام مرغ و مرغ از کدام گیاه تغذیه شده است.

در کل می توان گفت، در گروه سبزیجات، معمول ترین منابع سلنیوم سیر و کلم و پیاز می باشند. حتی می توان گفت دلیل اینکه این سبزیجات به ضد سرطان معروف هستند به غیر از بحث فیبر، منبع های بسیار خوب برای سلنیوم هستند.

در گروه میوه جات، سیب وانگو منابع سلنیوم یه شمار می آیند. چرا که این میوه ها تمایل بسیار شدید و توانایی زیادی در جذب سلنیوم از خاک دارند. همانطور که گفته می شود برنج از زمین آرسنیک دریافت می کند. برنج برای ساخت غلاف دور خود سلس نیاز دارد.

در میوه ها سیب وانگور سرآمد هستند.

در گروه غلات، سیب زمینی کامل منابع سلنیوم به شمار می آیند. در نتیجه بدون سبوس، سلنیوم به شمار می آید.

در گروه گوشت ها، سر آمد منابع سلنیوم ماهی است که ماهی در رژیم غذایی ها متاسفانه درصد کمی دارد.

بهترین منبع سلنیوم در طبیعت ماهی به شمار می آید. این بحث که ماهی ها حاوی جیوه هستند اشتباه است. چرا که ماهی منبع سرشار سلنیوم می باشد و سلنیوم جیوه را دفع می کند پس نگرانی از بین بابت وجود ندارد و مصرف سه وعده ماهی در هفته توصیه می شود.

تخم مرغ، شیر مادر و در گروه آجیل، پسته و گردو و بادام منابع سلنیوم به شمار می آیند.

در ادویه جات، خردل، زردچوبه و فلفل و مارچو به از منابع خوب سلنیوم می باشند.

برای جمع بندی می توان گفت که بهترین منبع سلنیوم ماهی، بعد از آن دانه ها و مغز ها و بعد از آن غلات کامل و حبوبات می باشد.

دقت شود که غلات در ایران به صورت سفید، برنج سفید، آرد سفید ، نان و گندم و شیرینی از آرد سفید تولید می شوند و عدم حضور سبوس در این ها باعث می شود احتمال سلنیوم بسیار کاهش یابد.

به صورت جمع بندی می توان بیان کرد در گروه میوه جات، سیب و انگور و در گروه گوشت ها، ماهی ، ادویه جات، زردچوبه و فلفل از بهترین منابع سلنیوم هستند.

می توان گفت فرد اگر در هفته سه وعده ماهی مصرف کند از هر نظر سلامتی بدن را از نظر ید، امگا ۳، سلنیوم و … بیمه کرده است.

تاثیر نوع پخت در سلنیوم :

خوشبختانه در پخت مواد غذایی معمولاً املاح (همانند سلنیوم) پایدار هستند و ویتامین ها معمولاً آسیب می بینند.

در علم تغذیه تاکید می شود که هر روش طبخی مورد قبول است ولی با شرط پنج نکته :

دما زمان فشار آب مصرفی روغن

این ۵ عامل می بایست در نقطه بهینه باشند (نه خیلی زیاد و نه خیلی کم) چرا که خیلی از مواد مغذی موجود در غذاها وارد آب و روغن می شوند.

لذا این آب و روغن نیز می بایست خورده شود. به طور مثال اگر مرغ در آب فراوان طبخ شود بخش اعظمی از مواد مغذی وارد آب و روغن شده و متاسفانه حتی ممکن است دور ریخته شود.

تعدا زیادی از املاح از جمله سلنیوم، کلسیم، آهن، منیزیوم وارد آب و روغن می شوند. نکته مهم دیگر اینکه سلنیوم جزء عناصر پایدار است.

آیا زمان مصرف سلنیوم تاثیری دارد؟

خیر. می توان گفت سلنیوم اگر به شکل مکمل باشد جذب خوبی دارد.

نکته مهم اینکه خاک اهمیت زیادی دارد و باید توجه داشت که محصول در خاک غنی کشت شده باشد.

کمبود ریز مغذی ها و درشت مغذی ها از جمله سلنیوم در چکاپ آزمایشی خون مشاهده می شود؟علائم کمبود سلنیوم را ذکر کنید؟ شوره سر از اثرات این عنصر خواهد بود؟

سلنیوم سطح خاصی ندارد. آنزیم های خاصی در مراکز تحقیقاتی اندازه گیری می کنند. لذا اندازه گیری سطح سلنیوم در آزمایشات روتین وجود ندارد.

سلنیوم در بدن آن قدر حیاتی است که بدن سطح آن در خون را در حد لازم نگه می دارد ولی اثرات منفی روی سلول های بدن وجود دارد.

به طور مثال برای عنصر “روی”، سطح روی را در بدن در حد معین لازم نگه می دارد اما اندازه ی قد فرد را تحت الشعاع قرار می دهد تا به جای ۱۹۰ سانتی متر، با قد ۱۶۰ سانتی متر دانسیته سطح روی لازم را پیدا کند.

نکته مهم و قابل توجه اینکه همه افراد از دوران جنینی تا دوران سالمندی به سلنیوم نیاز دارند.

با مصرف اسید فولیک و غذاهای سلنیوم دار، خلق و خوی مورد نیاز فرد تامین می شود.

این مورد با افسردگی ارتباط دارد. چرا که در ناحیه مربوط با اعصاب مرکزی و محیطی اثز گذار می باشد.

فقر سلنیوم در تمام افراد دیده می شود چرا که منبع اصلی سلنیوم یعنی ماهی به مقدار کافی یعنی سه وعده در هفته مصرف نمی شود. خاک کشور ایران به علت قدرت بالا از سلنیوم تقریباً خالی می باشد. غنی سازی نیز خیلی مرسوم نمی باشد.

نکته اینکه زیاد روی در مصرف سلنیوم باعث می شود مزه و بوی دهان، بوی سیر باشد. نشانه مسمومیت با سلنیوم بوی بدن سیر از دهان می باشد.

همچنین می توان اشاره کرد یکی از منابع خوب سلنیوم سیر می باشد.

سوال

آیا مصرف چای زیاد موجب دفع سلنیوم می گردد؟

پاسخ

خیر – چای به عنوان منبع تانل می باشد و مانع جذب آهن می شود.

منبع اگزالات می باشد که مانع جذب کلسیم می شود.

در کل توصیه می شود که چای با تمام خواصی که دارد با فاصله از غذا میل شود.

در کل غذاهای گیاهی که مهار کننده هایی از جمله اگزالات، فیتات و تانل در آن ها زیاد وجود دارد، جذاب املاح را کم می کنند.

مواد مضر از جمله اگزالات و فیتات ها را چگونه می توان از تغذیه حذف کرد؟

در کل سه مهار کننده اصلی در بحث تغذیه داریم. اگزالات که در بحث کلسیم مطرح می شود، اگزالات کلسیم. فیتات ها که برای روی مطرح می شوند، اسید فیتیک مانع جذب املاح می شود و تانلکه مانع جذب آهن می شود. لذا جذب املاح غذای حیوانی بالاتر است، چرا که مهار کننده ندارد.

برای فیتات ها پیشنهاد می شود مواد قبل از مصرف خیسانده شوند.

یعنی اگر زیست دسترسی، یعنی دسترسی به املاح بالا رود لازمه ی آن خیس کردن و جوانه زدن است.

به طور مثال برای کودک عدس را خیس کنیم تا جوانه بزند، دانه و جوانه را آرد کنیم. آرد جوانه گندم، آرد جوانه عدس، را به سوپ یا آش کودک اضافه کنیم و در نهایتشاهد رشد بهتر و سریع تر کودک خواهیم بود. چرا که زیست دسترسی به مواد مغذی بالاتر می رود.

گیاهانی مثل کرفس، کنگر و ریواس از منابع اگزالات به حساب می آیند. اگزالات می تواند در بعضی افراد موجب سنگ های اگزالاتی شود.

زمانی که میوه ای مثل گوجه فرنگی، گوجه سبز، انگور، غوره و … کال باشد.

اگزالات بیشتری دارد. لذا توصیه می شود از میوه های رسیده مصرف شود.

در کل توصیه می شود افرادی که مشکلات اگزالات از جمله رژیم های سرشار از اگزلات B6 می تواند کمک کننده باشد.

ویتامین C در شکل دارویی (در مقدار دوز بالا در حدود ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی گرم روزانه) می تواند شانس احتمال تشکیل اگزلات را در بدن بالا ببرد.

برای حذف اگزالات باید مصرف غذاهای گیاهی را از رژیم غذایی حذف کنیم. چرا که غذاهای گیاهی اگزلات، تانل و فیتات دارند.

اما این ها قابل حذف نیستند.

مانند رنگ سبز سیب زمینی که سولانین می باشد و بسیار خطرناک است. اما با پخت در آب (هیدرولیزکردن) سولانین هیدرولیز می شود.

نکته اینکه سولانین برای انسان ماده سم به حساب می آید اما برای خود سیب زمینی یک ماده دفاعی است تا قارچ ها به سیب زمینی حمله نکنند.

در نهایت می توان گفت برای اگزالات، فیتات و تانل بهترین راهکار خیساندن و جوانه زدن (فرآوری سالم) در منزل است.

بدین ترتیب می توان گفت خانم ها قبل از بارداری برای ذخایر سلنیوم اهمیت ویژه ای تامل شوند. سعی کنند مکمل های سلنیوم دار استفاده کنند و غذاهای متنوع به ویژه غذاهای دریایی میل کنند. تنوع در انتخاب نوع ماهی اهمیت زیادی دارد.

سوال

ماهی های پرورشی که در مکمل های تغذیه ای برایشان سلنیوم استفاده می شود، نیز منبع سلنیوم به حساب می آید.

پاسخ

تفاوت ماهی های دریا پرورشی در مقدار ید می باشد.

ید در ماهی های پرورشی بسیار کمتر خواهد بود.

مقدارسلنیوم به تغذیه ی ماهی ارتباط دارد. هر چند چون برای ماهی های پرورشی رژیم و نظارت تغذیه ای وجود دارد. مواد مغذی از جمله سلنیوم معمولاً به قدر کافی یافت می شود.

ارزش کنسرو ماهی برای جذب سلنیوم را شرح دهید؟

پاسخ

مصرف غذای کنسروی مربوط به جنگ و شرایط خاص می باشد و برای زندگی عادی توصیه نمی شود.

سوال

آلرژی به خوردن ماهی و مشکلات حذف منبع اصلی سلنیوم.

پاسخ

قانون کلی در آلرژی این می باشد که اگر فرد به ماده ای آلرژی دارد حتماً می بایست این ماده حذف گردد. لذا این فرد می بایست مکمل های امگا۳ استفاده کند. برای جذب سلنیوم از دیگر منابع از جمله گوشت دیگر ماکیان از جمله غاز، اردک، و… یا تخم مرغ و لبنیات، آجیل ها، مغز ها و دانه ها و جوانه ی حبوبات یا حتی میوه هایی از جمله سیب و انگور یا سبزیجاتی از جمله سیر و پیاز و کلم استفاده کند.

سوال

انجماد ماهی باعث از بین رفتن سلنیوم می شود؟

پاسخ

اساس استفاده از مواد غذایی تازه استفاده شدن آن هاست.

کیفیت پروتیئن ماهی در اثر انجماد کاهش می یابد. از ان جایی که سلنیوم در بخش پروتیئن ماهی وجود دارد، لذا ترجیحاً از ماهی تازه استفاده شود.

سوال

هزینه های مصرف ماهی برای هفته ای سه بار قابل توجیح می باشد؟

پاسخ

نیاز و اصرای به مصرف ماهی های گران قیمت نمی باشد ماهی های کلیکا ارزان قیمت توصیه می شود.

آیا میزان املاح موجود در ماهی از دریاهای مختلف، متفاوت است؟

معمولاً در پایان نامه ها این موضوع بررسی شده و نشان می دهد که آن چنان تفاوتی ندارد.

اما در بین ماهی های آب ها شیرین، ماهی های پرورشی و ماهیان دریا تفاوت وجود دارد.

میزان ید در ماهیان رودخانه ای و پرورشی فوق العاده کم است.

لذا اگر ید بالا مطلوب باشد باید از ماهیان دریا استفاده شود.

از آن جایی که ید فرار است، در اثر منجمد شدن و در اثر حرارت بالای آب پز کردن به مقدار فوق العاده زیاد را ازت دست می دهد.

در نتیجه برای طبخ ماهی آب پز کردن روش خوبی نیست و توصیه می شود با روشی بین سرخ کردن و آب پز کردن طبخ شود.

ماهی به صورت خام، کبابی، سرخ کرده یا آب پز حتی توصیه نمی شود.

چرا که هیچ کدام روش درستی نیست. ماهی همراه مقدار کمی آب و روغن درون ظرف در بسته تا کاملاً مغز پخت شود بهترین روش طبخ برای ماهی است.

نکته اینکه سلنیوم در تمامانواع ماهی ها یافت می شود و به عنوان بهترین منبع سلنیومبه شمار می آید. در سایر مواد غذایی حاوی سلنیوم، این میزان کاملاً وابسته به خاک می باشد و در کشوری همچون ایران خاک فقیر نسبت سلنیوم است.

آیا جایگزینی برای ماهی در جهت تامین سلنیوم لازم بدن وجود دارد؟

انتخاب نوع غذا و طبخ فرزندان وابسته به والیدن می باشد. به طوریکه مواد غذایی مثل ماهی استفاده نکنند، فرزندان الگوبردای می کنند.

به مرور می توان با اتنخاب یک غذایی کمکی در کنار ماهی برای میز ناهار یا شام کم کم فرزندان را با ماهی آشنا کنند. روش های پخت مختلقف ماهی را نیز می توانند امتحان کنند.

در رابطه با سایر منابع سلنیوم می توان گفت که تمام این مواد وابسه به خاک هستند.

بهترین منبع های سلنیوم را می توان سیر و خانواده کلم نام برد. در میوه ها به سیب وانگور اشاره کرد و در ادویه جات از زردچوبه و مارچوبه و فلفل نام برد.

سایر گوشت ها نیز منبع سلنیوم به حساب می آیند اما به میزانی که در ماهی یافت می شود در آن وجود ندارد. تخم مرغ، آجیل ها و مغز ها و دانه ها نیز از منابع سلنیوم به شمار می آیند.

باتوجه به اینکه انگوراز منابع سلنیوم به شمار می آید، آیا کشمش و مویز هم از منابع سلنیوم می باشند؟

سلنیوم ماده ای پایدار است. لذا در تبدیل انگور به کشمش، انگور تنها آب خود را از دست می دهد و در نتیجه غلظت سلنیوم در واحد وزن حتی بالاتر می رود.

تاکید می شود که در بین میوه ها انگور حاوی سلنیوم می باشد، اما سلنیوم موجود در ماهی قابل مقایسه با سلنیوم موجود در ماهی، آجیل یا زردچوبه نیست. منبع اصلی سلنیوم گوشت ماهی ها، پروتئین حیوانی و آجیل ها و راز دانه ها و مغز ها هستند.

آیا در جوانه گندم سلنیوم یافت می شود؟

کلاً دانه های کامل یعنی گندم، جو، ذرت یا حبوبات که سبوس داشته باشند، می توانند منبع سلنیوم به شمار آیند.

متاسفانه در این غلات به غلات بدون سبوس مثل آرد سفید، برنج سفید، نان سفید اطلاق می شود. که این ها به علت نداشتن فیبر میزان سلنیوم کمتری دارند.

برای تامین امگا ۳، مصرف قرص کفایت می کند؟

سویا، فولیک اسید و ماهی از منابع امگا ۳ به شمار می آیند. مصرف قرص امگا۳ تنها تامین امگا۳ را انجام می دهد و خواص دیگری که در این منابع طبیعی یافت می شود را ندارد. بذرک یا بذرکان از منابع خوب امگا ۳ می باشد.

میزان مصرف ماهی در هفته به چه صورت می بایست باشد؟

نکته این که همه چیز مهم است به به مقدارش حتی مصرف زیاد شیر باعث می شود باعث می شود معده فضایی برای میوه، غلات،لبنیات دیگر و … نداشته باشد.

در مورد ماهی نیز همین بحث مطرح است.

در رابطه با برنج نیز آرسنیک مطرح است که اگر برنج به صورت مداوم در تمام وعده های غذایی وجود داشته باشد.

اما در کشورهایی که یک وعده برنج همراه غذا و نه اصل غذا باشد آرسنیک برنج خطر ساز نخواهد بود.

در رابطه با ماهی ممکن است چون در دریا رشد می کند آلودگی های در یا را نیز در خود داشته باشد، در نتیجه توصیه جهانی این است که ماهی هفته ای سه وعده مصرف شود.

هر چند در ایران مخصوصاً در تابستان که به علت هوای گرم تابستانی میل به ماهی کمتر است، باید در ماه های دیگر سال این مقدار مصرف جبران شود.

حداقل ۳ وعده در هفته از ماهی استفاده شود.

سیر به عنوان یکی از منابع سلنیوم می باشد پخت سیر تاثیری در میزان سلنیوم خواهد داشت؟

سیر و خانواده کلم از منابع خوب سلنیوم در گروه سبزیجات به شمار می آیند. مقدار سلنیوم وابسته به خاک می باشد. لذا سلنیوم سیر تهران، همدان و سایر نقاط ایران یکسان نمی باشد.

اما در بین سبزیجات یقیقاً سیر سلنیوم بیشتری از خاک دریافت می کند. درنتیجه برای سلامتی بدن مفید است و مصرف سیر بسیار توصیه می شود.

اگر کودک استهایی برای مصرف گوشت نداشته باشد، جایگزینی برای گوشت می توان استفاده کرد؟

معمولاً در بحث نغذیه پروتئین و گوشت ها با هم مطرح می شوند. منظور از گوشت ها انواع گوشت ها خواهد بود از جمله ماهی، ماکیان (غاز، اردک، بوقلمون)، گوشت سفید، گوشت قرمز، تخم مرغ، پنیر (به علت پروتئین بالا در گروه گوشت ها به حساب می آید)، حبوبات و آجیل ها (که منابع خوب پروتئین و ریز مغزی ها به شمار می آیندبه خصوص اینکه توصیه می شود حبوبات به صورت خیس کرده و جوانه زد مصرف شوند).

به هر حال برای کودکان در حال رشد گوشت ها اهمیت ویژه ای دارند. لذا توصیه می شودکودکان را در غذا مشارکت دهیم و انتخاب نوع طبخ و مصرف را از خود آن ها بخواهیم همچنین کودکان را در تهیه غذا مشارکت دهیم.

مهمترین نکته القاء حس نیز به کودک در رابطه با مواد غذایی است. به طور مثال کودک بداند که علت درد پای ماردش نخوردن بعضی مواد غذایی مثل لبنیات در کودکی است و کودک می بایبست شاهد اظهار پیشمانی مادر باشد.

در مورد گوشت می توان اشاره کرد که نخوردن گوشت می تواند موجب ریزش مو باشد.

آیا تفت دادن زردچوبه اثر سلنیوم در آن خواهد داشت؟

خوشبختانه سلنیوم به حرارت مقاوم است. البته به شرطی که تفت داده شود که سرخ شدن در دمای بالا را شامل نمی شود.

معمولاً ادویه جات بهتر است در آخرغذا اضافه شوند. خوشبختانه املاح نسبت به ویتامین ها در برابر حرارت مقاوم تر هستند.

لذا می توان گفت سلنیوم پایدار است اما ویتامین ها از جمله گروه B آسیب می بیند.

زردچوبه در اکثر بیماری ها در مرحله های پیشگیری و درمان موثر خواهد بود.

بیماری هایی از جمله آلزایمر، آرتیموتودوئید و التهاب ها، دردها، سرطان ها و … اگر روزی مردم خواص زردچوبه را بدانند مانند زعفران کمیاب و ارزشمند خواهد بودالبته در خانم های باردار می بایست میزان مصرف کنترل شود چرا که مصرف بالای آن جایز نیست.