مدیرعامل صندوق احیاء اماکن تاریخی با اشاره به آنکه تعریفی از نفایس نداریم، گفت: تعریف نفایس براساس خرد جمعی میراث محقق می‌شود. درعین حال درصدد جذب سرمایه‌گذاران اسپانیایی هستیم و قصد داریم فعالیت صندوق را در حوزه فرش دستباف و صنایع دستی گسترش دهیم.

به گزارش خبرنگار ایلنا، ایران یکی از مهمترین کانون‌های تاریخی جهان با میراث غنی از اماکن تاریخی است. تعداد و پراکندگی این آثار که به روایتی تعداد آنها به بیش از یک میلیون اثر می‌رسد، مدیریت و حفاظت از آنها را دچار چالش‌های عمده‌ای کرده است.

صندوق احیاء و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی به استناد ماده ۱۱۴ برنامه چهارم توسعه، در سال ۱۳۸۴ تشکیل شد تا رسالت‌هایی ازجمله شناسایی، حفاظت، پژوهش، مرمت، احیاء، بهره‌برداری و معرفی میراث فرهنگی در کشور و ارتقای توان گردشگری، تولید، ثروت، اشتغالزایی و مبادلات فرهنگی و... را به انجام رساند. با این وجود طی سال‌های گذشته شاهد چالش‌هایی بودیم که بناهای تاریخی واگذار شده از سوی صندوق احیاء با آن دست و پنجه نرم کرد. از این رو برآن شدیم تا با پرهام جانفشان (مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی) به گفتگو بنشینیم. در ادامه گفتگوی ایلنا را می‌خوانید.

چگونه شد که صندوق احیاء بناهای تاریخی وارد عرصه سرمایه‌گذاری و به مزایده گذاشتن بناهای تاریخی شد؟

صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی از سال ۸۴ به صورت رسمی و از سال ۸۶ به صورت عملی فعالیت خود را آغاز کرد و امروز حدود یک دهه از فعالیت آن می‌گذرد. در اوایل، صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی دارای وظایفی بود که در دوره خود نو و بدیع بود چراکه سعی می‌کرد بخشی از بودجه عمرانی دولت را با دخیل کردن بخش خصوصی، ذخیره کند. دولت درحال حاضر دارای ۵۰۰ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی نیمه تمام در کل کشور است و سیاست برآن است که منابع عمرانی که به این پروژه‌ها که از ۱۰ تا ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند، تخصیص پیدا می‌کند از بخش خصوصی تامین شود و بهره‌برداری نیز به بخش خصوصی اختصاص یابد.

درعین حال نباید فراموش کرد که میراث فرهنگی دارای بناهای تاریخی متعددی است که باید توسط پروژه‌های عمرانی مورد مرمت و استفاده قرار گیرد. از آنجا که سازمان میراث فرهنگی بودجه لازم برای مرمت تمام بناهای تاریخی را ندارد و این بناها در حال تخریب هستند، از این رو دولت در اوایل دهه ۸۰ برآن شد که با بکارگیری سرمایه بخش خصوصی، مرمت آثار تاریخی را انجام دهد و آن بنا را به چرخه بهره‌برداری بازگرداند. اینگونه بود که صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی تشکیل شد. تا قبل از سال ۹۲، بیشتر درگیر مبانی ساختاری و اسنادی خود بود و حدود ۱۰ بنا واگذار شد. اما از سال ۹۲ تاکنون ۷۰ بنای تاریخی به سرمایه گذار واگذار شده‌است و ۲۰ بنای تاریخی به بهره برداری رسیده‌ است.

طی این سال‌ها علاوه‌ برآنکه در اعتبارات عمرانی دولت صرفه‌جویی شد و براساس کارهای کارشناسی شده حجم سرمایه‌ای که بخش خصوصی باید در پروژه‌های واگذارشده اعمال کند نیز ۹۰ میلیارد تومان برآورد شد، درعین حال با بهره برداری از این بناها و حضور آن در عرصه گردشگری و صنایع دستی، به صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد کردیم چنانکه به صورت میانگین ۱۴۰۰ نفر به صورت مستقیم مشغول به کار خواهند شد. بنابراین علاوه برآنکه پول از دولت گرفته نمی‌شود و درعین حال اشتغالزایی می‌شود، شاهد رونق گردشگری منطقه نیز خواهیم بود.

در بهمن ماه سال گذشته بود که مجلس شورای اسلامی مصوبه‌ای را درنظر گرفت که عنوان صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی را تغییر داد و فعالیت‌های آن را گسترده‌تر کرد چنانکه در قانون جدید، دولت موظف شده‌است که اساسنامه‌ای تنظیم کند و نام این صندوق از مهرماه سال جاری به عنوان صندوق توسعه صنایع دستی، فرش دستبافت و صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی تغییر خواهد کرد.

از زمانی که به عنوان مدیرعامل صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی مشغول به کار شدم چند هدف را در نظر گرفتم. نخست آنکه مردم باید بیشتر با صندوق آشنا شوند چراکه هدف ما صرفا واگذاری اماکن تاریخی و جذب سرمایه‌گذار نیست بلکه ما درصدد آن هستیم که فرهنگ استفاده از بناهای تاریخی و احیاء آن را در سطح جامعه گسترش دهیم. چراکه چند صد هزار خانه تاریخی داریم که در دستان بخش خصوصی است و دولت برای تملک آن ورود نکرده. از دیگر سو مردم در سطح جامعه نسبت به بهره‌بردار از بناهای تاریخی ذهنیتی دارند که به نوعی از حفظ و احیاء آن ممانعت می‌کند چراکه براین باورند که اگر اثری در میراث ثبت شود دیگر نمی‌توانند از آن بهره‌برداری کنند و ما باید این ذهنیت را اصلاح کنیم.

برای آنکه ذهنیت عموم جامعه را نسبت به خانه‌های تاریخی و ثبت در فهرست میراث ملی تغییر دهید چه کارهایی انجام داده‌اید؟

پیشنهاد می‌دهیم، مالکان خانه‌های تاریخی درصدد مرمت و احیاء بنا برآیند و از آن برای کسب درآمد بهره جویند. درواقع می‌توانند با درنظر گرفتن برنامه ریزی تجاری، بنای تاریخی را تبدیل به اداره و دفتر کار و حتا مطب پزشک بکنند.

چند روز پیش خبری درخصوص خانه پدری فروغ فرخزاد دریافت کردیم که مالک از تمایلش برای ساخت و ساز خبر داده‌بود. قطعا ساخت پاساژ یا برج‌های چند طبقه در محل خانه‌های تاریخی، برای مالکان به صرفه‌تر و با سود اقتصادی کلان همراه خواهد بود. صندوق چه برنامه‌ای برای جلب نظر مالکان برای احیاء بناهای تاریخی دارد؟

ما این امر را قبول نداریم. معتقد هستیم با طرح گذاری که انجام می‌دهیم، خانه‌ای که دارای مالک خصوصی است، با کاربری که از سوی صندوق ارائه می‌شود و معافیت‌های مالیاتی و تسهیلاتی که از سوی صندوق توسعه ملی ارائه می‌شود می‌تواند. پروژه‌های گردشگری تا ۵ سال شامل معافیت‌های مالیاتی می‌شود و بعد از آن نسبت به درآمدی که کسب می‌کند مالیات می‌دهد. البته مصوبه‌ای در دست بررسی و تصویب است که معافیت مالیاتی تا ۱۰ سال افزایش یابد. درعین حال، کاربری‌ها را بدون اخذ عوارض به بنا اهدا می‌کنیم و معتقدم هستم، ماهیگری را یاد می‌دهیم. می‌توانیم حافظه تاریخی شهر را از این طریق تقویت کنیم.

قیمت‌گذاری قراردادهایی که برای مزایده گذاشته می‌شوند بر چه اساس و چگونه مشخص می‌شود؟

کارشناس مرمت صندوق با تجربه‌ای که دارد و با در نظر گرفتن تزیینات و دوره تاریخی بنا، هزینه‌ای را درنظر می‌گیرد که این هزینه به علاوه هزینه تجهیز و به‌روزرسانی تاسیسات به عنوان قیمت پایه در نظر گرفته می‌شود. شعار ما این است "کالبد قدیم، زندگی جدید" تا بتوانیم فضایی دلنشین برای مخاطب ایجاد کنیم. انجام کارهای اداری و دریافت نظرات کارشناسان مرمت، دادگستری و ... حداکثر دو ماه زمان می‌برد. درعین حال به سرمایه‌گذار اعلام می‌کنیم که چند سال طول می‌کشد تا سرمایه او بازگردد.

سیاست صندوق در قبال واگذاری بناهای نفیس چگونه است؟ آیا تعریف مشخصی درخصوص نفایس ارائه شده‌است؟

حق واگذاری بناهای نفیس مانند کاخ‌ها و بناهای خاص را نداریم. در این میان کمیته‌ای در معاونت میراث فرهنگی وجود دارد که به ریاست محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی ) و با حضور جمعی از بزرگان علمی و تجربی حوزه میراث فعالیت می‌کند و یک کمیته دولتی نیست بلکه مجموعه‌ای‌ست که براساس عقل جمعی میراث فرهنگی کشور فعالیت می‌کند و پروژه‌های نفایس مورد تصویب قرار می‌گیرد. درحال حاضر فهرست نفایس برخی از شهرستان‌ها مشخص است و ضوابط آن نیز مشخص است.

درواقع تعریف خاصی از نفایس وجود ندارد که با جزییات از نفایس سخن بگوییم. ممکن است امروز یک بنا از نظر خرد جمعی میراث نفیس نباشد اما مدتی بعد بر اساس خرد جمعی، همان اثر در زمره نفایس قرار گیرد.

پس از واگذاری بنای تاریخی به بخش خصوصی، چه روندی درخصوص مرمت بنا وجود دارد؟ آیا مرمتگر ازسوی صنوق یا سازمان میراث و گردشگری معرفی می‌شود یا توسط بخش خصوصی؟

اجباری برای بخش خصوصی درخصوص انتخاب مرمتگران سازمان میراث فرهنگی وجود ندارد اما اگر از ما مشورت بگیرند فهرستی از اسامی ۵۰۰ استاد کار که در سایت موجود است را در اختیارشان قرار می‌دهیم. با این وجود مرمتگرانی که توسط بخش خصوصی معرفی می‌شوند باید حداقل‌های مدنظر کارشناسان صندوق احیاء را داشته باشد. فهرست پیمانکارها، مشاورها و استادکارها در سایت صندوق احیاء موجود است.

وضعیت کنونی عمارت مسعودیه پس از باز پس‌گیری این عمارت از شرکت عظام چگونه است؟ آیا درهای این عمارت به روی عموم جامعه باز می‌شود؟

پس از بازپس‌گیری عمارت مسعودیه از سرمایه‌گذار که به تعهدات خود عمل نکرده‌بود، در انتظار رای دادگاه هستیم و تاکنون دراین خصوص رای صادر نشده‌است. بخش حقوقی صندوق احیاء پیگیر این پرونده است. با این وجود مالکیت آن در اختیار دولت و صندوق احیاء است و درصدد آن هستیم تا بتوانیم از فضای آن استفاده کنیم و درها را به روی مردم نبسته‌ایم. اما باید حداقل‌هایی در حد آب خوردن در اختیار بازدیدکنندگان قرار گیرد. از این رو در ذهن دارم که با ایجاد حداقل امکانات، شرایط را برای بازدید موقت ایجاد کنیم. درعین حال باید تکلیف قرارداد شرکت عظام مشخص شود تا بتوانیم عمارت مسعودیه را به سرمایه‌گذار بعدی بدهیم.

چه برنامه‌هایی برای همکاری با سایر کشورها و جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در صندوق احیاء دارید؟

یکی از حوزه‌هایی که روی آن تاکید داریم، ارتباط با کشورهای اروپایی و کشورهای منطقه و غیرمتخاصم با جمهوری اسلامی مانند عمان، افغانسان، ترکیه و... است که آن‌را در برنامه کاری خود قرار داده‌ایم. درعین حال، تفاهم نامه‌ای با اسپانیا منعقد کرده‌ایم. اسپانیا یک شرکت دولتی به نام "پارادورز" با سابقه‌ای ۸۰ساله در زمینه طرح، احیا و مرمت آثار تاریخی در اروپا دارد و همتای صندوق احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی در ایران است. این شرکت پیگیر اجرایی شدن تفاهمنامه است و علاقه دارد که در حوزه سرمایه‌گذاری و حفظ و احیای بناهای تاریخی ورود کند. این تفاهمنامه در دو بعد فنی و سرمایه‌گذاری منعقد شد. از آنجا که در حوزه سرمایه‌گذاری، مالکیت واگذار نمی‌شود و قرارداد به صورت BOT (Build, operate, Transfer؛ ساخت- بهره‌برداری- واگذاری) است منعی برای حضور سرمایه‌گذار خارجی نخواهیم داشت. در این راستا طی یک ماه آینده با سفر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ایران به اسپانیا، این تفاهمنامه وارد بعد اجرایی خواهد شد. به زودی نیز شاهد سفر سرمایه‌گذاران اسپانیایی به ایران خواهیم بود. وزیر گردشگری عمان نیز که به ایران سفر کرده بود از علاقه و آمادگی خود برای تبادل تجربیات خبر داد. ما نیز درصدد توسعه روابط بین‌الملل هستیم.

آیا تبادل سرمایه‌گذار بین ایران و اسپانیا دو سویه خواهد بود؟

اسپانیا بسیار علاقه‌مند است که در حوزه اماکن تاریخی ایران سرمایه‌گذاری کند. حتا سفر سرمایه‌گذاران ایرانی به اسپانیا برای کسب تجربیات آنها در حوزه ارزآوری و الگوبرداری از چگونگی بهره‌برداری است. چراکه شرکت پارادورز، سالیانه ۴۰ میلیون دلار سود خالص کسب می‌کند و آن‌را به چرخه سرمایه‌گذاری وارد می‌کند. ما نیز درصدد کسب تجربه هستیم.

باتوجه به آنکه طی سال‌های گذشته شاهد حضور کارشناسان ایتالیایی در ایران و مرمت آثار توسط آنها بودیم، شرایط همکاری با ایتالیا و حضور سرمایه‌گذاران ایتالیایی چگونه است؟

کشور ایتالیا نیز طی سال‌های گذشته درحوزه مرمت آثار تاریخی کارهای خوب و غیرخوب انجام داده است. اما آنها علاقه‌ای برای حضور در بخش سرمایه‌گذاری ندارند چراکه ایتالیا کشوری است که مملو از آثار تاریخی است و حتا بسیاری از اماکن را مرمت کرده‌اند اما کاربری خاصی ندارند. این درحالی است که اسپانیا با مرمت و احیاء قلعه‌های تاریخی درصدد استفاده و بهره‌برداری از آن برآمده و سیاست آن‌ها نیز در جهت هم‌افزایی و استفاده بهینه از آثار تاریخی است.

از حوزه نظارت و روندی که برای نظارت چگونگی انجام مرمت و احیاء بنا دارید برایمان بگویید. این نظارت‌ها چگونه انجام می‌شود؟

در هر استان و برای هر بخش از فنی گرفته تا بهره‌برداری، ناظر داریم. همه کارشناسان ما، ناظر ۵ تا ۶ پروژه هستند و به صورت ماهانه یا هر ۴۵ روز یکبار از پروژه‌ها دیدن می‌کنند و روند کار را با نقشه‌ها و دستور کار مطابقت می‌دهند. سرعت پروژه را ارزیابی می‌کنند. تاکنون هیچ مشکلی بابت نظارت بهره‌برداری از آثاری که توسط صندوق احیاء واگذار شده‌ نداشتیم و اگر مشکلی بوده، در خصوص پروژه‌هایی است که در حوزه معاونت میراث فرهنگی در حال مرمت و احیاء هستند. بیشترین مشکلاتی که در حوزه صندوق احیاء وجود دارد، ارائه تسهیلات و وام است و مشکل فنی نداشتیم.

بهره‌برداران بخش خصوصی، از چه نوع تسهیلاتی می‌توانند برای احیاء بناهای تاریخی استفاده کنند؟

صندوق توسعه ملی در این حوزه ورود پیدا کرده‌است. در استان‌ها حدود یک میلیارد تومان وام داده می‌شود و در کشور محدودیت نداریم.

هرچند به این مهم اشاره دارید که به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی که تمایل دارند در حوزه حفظ و احیاء بناهای تاریخی ورود پیدا کنند، وام داده می‌شود اما طی سال‌های گذشته شاهد آن بودیم که در ارائه این وام‌ها نیز با مشکلات زیادی روبه رو هستیم. آیا آماری از وام‌هایی که تعلق گرفته‌، در اختیار دارید؟

صندوق توسعه ملی وام با سود ۱۴ درصد ارائه می‌دهد و در پروژه‌های غیرتوسعه ملی، اگر سود ۱۸ درصد باشد، ۸ درصد آن توسط میراث فرهنگی به صورت یارانه پرداخت می‌شود و ۱۰ درصد توسط سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود. از آنجا که سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صندوق احیاء زیاد نیست و از ۳۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد تومان را شامل می‌شود، در بیشتر مواقع سرمایه‌گذار با هزینه شخصی این کار را انجام می‌دهد و درخواست وام نمی‌کند.

درحال حاضر تعداد زیادی از خانه‌ها و مکان‌های تاریخی در دست بخش خصوصی است و مالک خصوصی دارد. البته در بسیاری از موارد وضعیت و شرایط این خانه‌ها بسیار بد است. صندوق احیاء چه برنامه‌ای برای ساماندهی این بناها دارد؟

وظیفه صندوق احیاء این نیست که تمام مشکلات میراث فرهنگی کشور را حل کند. در ابتدای امر، وظیفه این است که بناهای دولتی که در اختیار دارد، احیاء کند اما درصدد تعریف بخشی هستیم که بناها با مالکیت خصوصی را تعریف کنیم که باید متولی خود را داشته باشد و پیشنهاداتی برای ترغیب مالکان جهت مرمت و احیاء بنا درنظر داریم. هرچند به دلیل موانع ذهنی که در آغاز به آن اشاره داشتم، مالکان خصوصی بناها تمایلی برای ثبت اثر ندارند و نگرانی‌هایی بابت بروز مشکلات از سوی میراث فرهنگی و جلوگیری از فعالیت‌های مالک وجود دارد. این درحالی است که در شهرهایی مانند کاشان و یزد، ارزش بناهای تاریخی بیش از سایر بناهاست و عموم جامعه تمایل دارند تا ملک آنها در زمره آثار تاریخی به ثبت برسد چراکه از یکسو می‌توانند با قیمت بالاتر بفروشند و از دیگر سو می‌توانند آن‌را به چرخه اقتصادی وارد کنند. این امر نشان از فرهنگسازی دارد که در منطقه انجام شده و باید این فرهنگسازی در تمام شهرهای ایران انجام شود.

در حوزه وزارت مسکن نیز واحدی برای بهسازی و نوسازی بناها وجود دارد. صندوق احیاء بناهای تاریخی چه تعاملی با این بخش دارد؟

آن بخش در حوزه تسهیلات بهسازی و نوسازی فعال است و بیشتر درخصوص بافت‌های فرسوده کار می‌کند. این درحالی است که در میراث فرهنگی؛ به بافت فرسوده اعتقاد نداریم. هرچند نام بافت فرسوده به نام بافت ناکارآمد شهری تغییر یافته اما آنها در حوزه بافت تاریخی و بناهای تاریخی وارد نمی‌شوند. در حوزه جداره‌سازی، کف‌سازی و باززنده‌سازی بافت ناکارآمد شهری فعال هستند.

گفتگو: معصومه دیودار