اطعام و نذری به سبک هیات‌های پایتخت

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، محرم علی رغم آنکه غذای روح انسان است در وجه دیگر غذای جسمی هم دارد. غذاهایی که بیش از آنکه به طعم و جذابیت آن توجه شود بیشتر به برکت آن نظر می‌کنند.

اطعام و خیرات و پهن کردن سفره که هم برکت دارد و هم ثواب، در این دهه نوعی تقدس دارد که عزاداران را نسبت به آن متعهد می‌کند. جای تعجب دارد که در تمام این سال‌ها قحطی و گرانی نتوانسته تأثیری بر خیرات و نذری‌ها بگذارد و هر ساله پربارتر و مفصل‌تر از گذشته سفره‌های نذری پهن می‌شود.

درواقع سنت خیرات ناشی از برکت آن است که یکی از بزرگ‌ترین آنها در محرم اتفاق می‌افتد. به یاد لب تشنه امام حسین(ع) و کودکان و یارانش خیرات نوشیدنی و سیراب کردن مردم عزادار از پر اهمیت‌ترین سنت‌هاست.

ظهر عاشورا در خیلی از خانه‌ها سفره نذری پهن می‌شود و غذای نذری می‌دهند، خیلی‌ها با قابلمه و ظروف یکبار مصرف در کوچه و خیابان هستند و جالب‌تر اینکه این غذا تمامی ندارد. سنت نذری ناهار عاشورا هرچه باشد باعث می‌شود ولو برای یک بار در سال هم که شده هم محلی‌ها و همسایه‌ها را ببینیم.

در ذیل به چند نمونه از هیات‌هایی که در دادن نذری و خیرات در تهران قدمت دارند اشاره می‌شود:

هیات کاشف الکرب از مردم استان قم هستند. این هیات 20 سال است که در میدان قدس(تجریش) تأسیس شده و هر چهارشنبه اعضایش ذکر کاشف الکرب می‌خوانند.

در دهه اول محرم به صورت متنوع آبگوشت، کباب کوبیده و خورشت قیمه می‌دهند. در طول سال به حسینیه‌ها و مجالس مذهبی دعوت می‌شوند ولی دسته عزاداری ندارند.

میدان تجریش خیابان سعد آباد حسینیه ثارالله بنای وقفی دکتر علی اکبر ولایتی سال‌هاست میزبان عزاداران حسینی است. این حسینیه میزبان عزاداران در شمار بالایی است و حفظ سنت کرده و سفره پهن می‌کند، زرشک پلو و فسنجان تاسوعا و عاشورای این حسینیه از غذاهای اصلی این سفره احسان است.

دو تکیه بالا و پایین تجریش برای اهالی شمال تهران معروف و خاطره انگیز است؛ قورمه سبزی تکیه پایین هم برای خیلی‌ها خاطرات عاشورای سال‌های قبل را زنده می‌کند. تکیه‌های بالا و پایین تجریش یکی از بزرگترین سفره های غذای ظهر عاشورا را برای میهمانان امام حسین(ع) پهن می‌کند.

اما شمال تهران در هیات یازهرا(س) یک شب سبزی پلو با ماهی می‌دهد که در نوع خودش جالب است. انگار این رسم از زمانی که محرم و عید نوروز با هم همزمان شده بود، به یادگار مانده و هر سال تکرار می‌شود.

حسینیه جماران که یادآور نوای دلنشین روضه‌های حاج اکبر کوثری است، همه ساله در همان مکان کوچکش پذیرای عزیزان حسینی است.

در جماران روز عاشورا، همه ساله صبح عاشورا 500 کله برای صبحانه به عزاداران خیرات می‌دهند. جالب است که هر ساله صبح عاشورا یک نماینده از هر هیاتی به این محله می‌آید تا سهم دسته جمعی کل هیات را یکجا تامین کند.

* خیرات یاران مسیح(ع)

خیابان کریمخان، ابتدای ویلا روبه روی همان کلیسای خلیفه‌گری اصلی ارامنه تهران، کلیسای سرکیس مقدس، حسینیه ارامنه همه ساله عزاداران مسیحی و کلیمی‌ای دارد که ارادت خاصی به حضرت ابوالفضل(ع) دارند، خیرات و نذری این هیات به واسطه خیرین و شفا گرفتگانش همه ساله وسیع‌تر می‌شود.

آوریل عیسایی از ارامنه تهران است که به شغل قنادی مشغول است. وی 24 سال است که در روز عاشورا در مقابل دسته‌های عزاداری امام حسین(ع) شیرینی به عنوان نذری پخش می‌کند.

همچنین هرساله در میدان هفت تیر، خیابان مفتح، کوچه جار( بعد از مانتو آناهیتا) هر سال ظهر عاشورا آبگوشت نذری نیز می‌دهد.

* پنیر تبریز با طعم نان سنگگ داغ

هیات صنف لباس‌فروش‌ها از قدیمی‌ترین هیات‌های مذهبی است که با نام مداحش مشهور شد و همچنان در صدر مجالس مذهبی فعالیت می‌کند.این هیات واقع در خیابان سعدی چهارراه مخبرالدوله بعد از نماز صبح و زیارت عاشورا صبحانه مفصلی خیرات می‌دهد.

حسینیه دلریش واقع در خیابان سعدی انتهای کوچه ممتاز، پایه گذارانی آذری دارد. 30_40 سال است که هر دهه محرم بعد از نماز صبح و زیارت عاشورا، عزاداران را به پنیر تبریز و نان سنگک میهمان می‌کند.

* آش شله قلمکار در ظهر عاشورا

کسانی که طرفدارش هستند می‌دانند پیروزی خیابان شکوفه محله دروازه دولاب کوچه خوش‌رو ظهر عاشورا آش شله‌قلمکار نذری می‌دهد.

هیات بیت‌الرقیه انتهای خیابان پنجم نیروی هوایی مکانی که هر ساله به خاطر میزبانی از عزادارانش 10 روز مسدود است. این هیأت قدمت زیادی دارد و معتقد است تا روز عاشورا نباید پذیرایی غیر از چای در میان باشد.

حسینیه صاحب الزمان(عج) چهارراه کوکاکولا هم از هیات‌های نامدار محله پیروزی است که سخنوران ویژه و صاحب نامی دارد. هر سال دهه اول محرم هر شب را با قیمه از عزادارانش پذیرایی می کند.

همچنین ابتدای شکوفه هیات مهدیون قورمه سبزی‌هایش درمحرم تعریف بسیار دارد.

* شله زرد شام غریبان

قدیمی‌ترین مسجد نظام آباد مسجد امام رضا(ع) است که در سال 1325 تأسیس شد و از سال 59 تا کنون مکان ثابت هیات شهدای بسیج مسجد شد. نکته اینجاست که این مسجد قدیمی مساحت بسیار کوچکی دارد ولی مراسم و نوع خاص پذیرایی اش برکت و تقدسی به این هیات بخشیده که تمام خیابان‌های اطراف آن مملو از عزادار می شود.

همه ساله غذای ثابت ظهر تاسوعای این مسجد زرشک پلو با مرغ است و غذای ثابت ظهر عاشورایش قیمه. این هیأت معروف است به شله زرد پر بادام شام غربیانش.

روبه روی مسجد کمی بالاتر از خیابان وحیدیه نظام آباد محل اسکان یکی از قدیمی‌ترین هیات‌های این محله است. نزدیک به 30 سال است که عزاداران را با شربت آبلیموی زعفرانی‌اش سیراب می‌کند.

این ناحیه از پهن‌ترین و اصلی‌ترین بخش‌های خیابان نظام آباد است که روز عاشورا تمام دسته‌های عزاداری سر ساعت مشخص در این مکان جمع شده و نماز ظهر عاشورا را هم همین جا برگزار می‌کنند.

خیابان دماوند ایستگاه فرودگاه هیات جوادالائمه لاهیجانی‌ها در سال 42 تأسیس شد که پذیرایی اش خاص شمالی‌ها؛ تکمیل و بی‌نقص است. از سفره‌اش بگیر تا ماست و سبزی خوردن و میوه و غذای شمالی‌اش.

* بادمجان ورزشکاری

هیات اول مظلوم در بهارستان هیاتی 50 ساله است که جایگاه پهلوانان و قهرمانان ورزشی است مثل عباس جدیدی و ...؛ مکانش منزل قدیمی 1000 متری است. این هیات مشهور است به غذایش، به قیمه بادمجانی مخصوص، بادنجان 25 سانتی‌متری‌اش معروف است که ظاهری سرخ شده و خوش رنگ دارد.

خانقاه صفی علی‌شاه واقع در میدان بهارستان همه ساله محرم آبگوشتی نذری می‌دهد که زبانزد خاص و عام است.

* مجموعه‌ای از تمام سلیقه‌ها

ایران در دوران صفویه و قاجاریه به دلیل موقعیت ویژه‌ای که در میانه راه تاجران جاده ابریشم داشت مورد توجه بود. دو مکانی که در زمان قاجاریه اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد بازار و مسجد بود.

شاید کسی در زمان فتحعلی شاه فکرش را هم نمی‌کرد بازار چهار سوقی که ساخته شد تا امروز کاربرد داشته باشد. جالب اینجاست که امتزاج دو منظوره این مکان 200 سال است که حفظ شده؛ هم بزرگترین بازار است و هم بزرگترین مسجد و مکان برگزاری مجالس مذهبی.

بازار بزرگ تهران بی‌شباهت به ایران کوچک شده نیست. به این جهت که هر کدام از قومیت‌های ایرانی به یک صنف مشغول شده و اصالت خود را در همان کسب و کار حفظ کرده‌اند. به خصوص که در عزاداری‌های‌شان پایبند به همان اصالت قومی مانده‌اند و به همان سبک و سیاق محلی مراسم مذهبی و عزاداری خود را برگزار می‌کنند.

نظم و ترتیبی که در برگزاری دسته‌ها و هیات‌های قومی بازار وجود دارد بی‌نظیر است و سال‌هاست با نام صنف و قومیت خود نام گرفته و اسمی شده‌اند. مثل دسته اردبیلی‌ها، دسته تبریزی‌ها، دسته همدانی‌ها یا صنف بزازان، صنف کفاشان، صنف آهنگران و .... .

در فصل سرما سبزه میدان محل ورودی بازار، با شیر و شیر کاکائوی داغ تمام روز میزبان عزاداران حسینی است. عجیب است که دسته‌های عزاداری و رهگذران هر چه بنوشند این برکت تمامی ندارد.

از راسته کفاش‌ها که وارد می‌شوید قبل از اینکه چیزی ببینی اولین عطری که به مشامت می‌رسد بوی عطر آبلیموی تازه و گلاب است که سال‌های سال خیراتش به راه است.

چیزی که نظر هر بیننده را جلب می‌کند عکس‌های شجرنامه خانوادگی صاحب احسان است که نسل به نسل این اعتقاد میان‌شان گشته و تا امروز ادامه داشته است.

ابتدای راسته زرگرها تشت‌های استیل و آلومینیومی بزرگی است که محتوی سیب زمینی پخته با نان است که انگار تمامی ندارد و وصل به دریاست. یک هفته تمام از صبح تا غروب به دسته عزاداران خیرات می‌دهد و با این کارش معتقد است برکت یک سال کاسبی و روزی‌اش را تضمین کرده است.

آبان 1360 هجری همزمان با تاسیس بازار چهار سوق اولین مسجد و هیاتی که شکل گرفت متعلق به هیات بزازان بود که جزو پولدارترین صنوف زمان خود محسوب می‌شد. در این هیات چیزی که مهم و جالب است انجام وظایفی است که نسل به نسل گذشته است.

اگر صد سال پیش آشپز از یک خانواده‌ای عهده‌دار آشپزی بوده است همچنان نسل به نسل این وظیفه برعهده آن خانواده خواهد بود و موارد دیگر نیز در این هیات موروثی است، چیزی که جالب است شهرت قیمه‌‌های پررنگ و لعاب این آشپزخانه وسیع و پررونق است که در تمام طول سال عزادارانش مقداری از آن را به خاطر برکت و یمن آن در فریزرها نگهداری می‌کنند.

درون مسجد بازار بزرگ مراسم بسیار منظم و عجیبی و خاص خودش است و سال‌های سال است هیچ خللی در نوع برگزاری‌اش به وجود نیامده است. با وجود وسعت زیاد صحن این مسجد دو در بسیار کوچک دارد که دسته‌های غالباً ترک زبان از در سمت چپ مسجد وارد شده سخنرانی و عزاداری می‌کنند و از سمت راست خارج می‎شوند. از روز هفتم محرم تا سوم امام حسین(ع) هر ظهر در سینی‌های مخصوص سه نفره از عزادارانش پذیرایی می‌کند که عطر نذری‌هایش عجیب و بی‌بدیل است.

مسجد ملک از دیگر مساجد مهم بازاری‌هاست که به سخنورانش شهرت دارد. عزاداران این مسجد فارس زبان هستند. اغلب پامنبری‌های این مسجد از دولتی‌های قدیمی و سازمانی‌های خارج از کسبه بازار هستند. پذیرایی این مسجد هم در سینی‌های سه نفره صورت می‌گیرد. گفتنی است شیوه این پذیرایی چنان تمیز و دلپذیر است که حتی وسواسی‌ترین افراد هم از آن استقبال می‌کنند، همچنین فسنجان تاسوعای این مسجد نامی و مشهور است.

* هیأت متوسلین حضرت علی اصغر(ع)

یکی از هیات‌های موجود در صادقیه صبح‌های تاسوعا نذری می‌دهد، آن‌هایی که از متروی صادقیه بالا می‌آیند می‌توانند سراغ حلیم داغ این هیات بروند. مخصوصاً در سرما که بسیار می‌چسبد.!

* باقالاپلو در طرشت

مسجد امام حسن مجتبی(ع) که از مساجد قدیمی تهران است که با نام مداحش معروف شده و پذیرایی خاصی غیر از ناهار عاشورا ندارد.

در همان حوالی هیات عاشقان ثارالله واقع در محله طرشت سال 69 تاسیس شده است. بنا را بر پخت غذاهای پرمایه و مشکل گذاشته است. باقالاپلو با گوشت، جوجه کباب، فسنجان، آش، کباب کوبیده و قیمه.

از تقاطع آذربایجان تا کمیل در خیابان رودکی، چند هیات این خیابان در ظرف یکبار مصرف به عزادارها لوبیاپلو می‌دهند. یکی از معدود غذاهای غیر خورشی ظهر عاشورا.

میدان آزادی، خیابان آزادی قبل از پل یادگار امام(ره) مهدیه امام حسن مجتبی(ع) مجلس قدیمی صاحب نامی است که با قیمه پذیرایی می‌کند.

* از زرشک پلو تا کوبیده

مهدیه تهران از سال 47 تاکنون چراغش خاموش نشده است. مکانی است که محله از آن اسم گرفت. غیر از برگزاری مراسم عزاداری و شادی مذهبی، محرم‌های پررونقی دارد. به دلیل وسعت مراسمش از پذیرایی غیر از چای معذور است و تنها روز عاشورا با قیمه از عزادارانش پذیرایی می‌کند.

هیات پنج تن آل عبا(ع) چهارراه امیریه کوچه میر کاظمیان در سال 1330 تاسیس شده است. هر سال سه روز اول محرم را آبگوشت نذری می‌دهد. شب علی اصغر(ع) هر ساله نذری ثابت‌شان زرشک پلو با مرغ است و سوم امام حسین(ع) هم کباب کوبیده می‌دهند.

* چهار نفر یک سینی

مسجد ارگ تهران با مساحتی نزدیک به 45 هکتار واقع در چهار راه گلوبندک از بزرگترین و قدیمی‌ترین مساجد تهران است با قدمتی 200 ساله. یکی از مراکز مهم برگزاری مجالس ترحیم و به خصوص عزاداری امام حسین(ع) است. یکی از تلخ‌ترین وقایع این حادثه آتش سوزی شب پنجم محرم 1383 و عزادارانی است که در این مکان جان باختند.

این مسجد در کل دهه محرم پذیرایی غیر از چای ندارد تنها در ظهر تاسوعا و عاشورا قیمه و قورمه سبزی نذری می‌دهد. منتهی به سبک سنتی خاصی که فقط شامل عزاداران است. غذای چهارنفر در یک سینی بزرگ ریخته می‌شود که باید عزاداران همان جا غذایشان را میل کنند و قادر به بردن غذا به بیرون از مسجد نیستند.

حسینیه کربلایی‌ها که مؤسسانش شیعیان عرب و عراقی جنگ زده دهه 60 هستند هر ساله ظهر عاشورا قیمه خیرات می‌دهند.

حسینیه سادات عراقی(عرب) واقع در چهارراه گلوبندک همجوار همان حسینیه کربلایی‌هاست که فقط به بانوان خیرات می‌دهد. این حسینیه صبح عاشورا حلوا خیرات می‌کند.

اما یک اتفاق ویژه هم در یکی از هیات‌ها در خیابان 15 خرداد می‌افتد. عزاداران و سینه‌زن‌های هیات بعد از مراسم شام، پیتزا میل می‌کنند. گرچه تهیه این پیتزا کار ساده ای نیست و بعید است که این هم کار آشپزهای هیات باشد ولی نوع‌آوری جوان‎ها در این هیات پای فست‌فود را‌ هم به مجالس عزاداری باز کرده است. پیش از این پذیرایی با پیتزا در شهر اصفهان دیده شده که الان دیگر خبری از آن نیست.

پایان پیام/49