پرونده پساب «کانسار خزر» در زمین سازمان انرژی اتمی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- زهرا بهرامی: هفته خبرنگار بود که صنعت و معدن گلستان در اطلاع رسانی های پیاپی اعلام کرد تور رسانه ای برای بازدید از کارخانه ید «کانسار خزر» برگزار می شود اما روز بازدید اعلام شد مسئولان کارخانه نیستند و از یک کارخانه کوچک در بندرگز دیدار خواهیم کرد.

همین مساله، شائبه هایی درباره نگرانی مسئولان کانسارخزر از حضور رسانه ها را مطرح کرد تا این که چندی پیش، احتمال وجود مواد رادیواکتیو در پساب این کارخانه به سوژه یک شبکه های اجتماعی و سایت های خبری تبدیل شد.

این موضوع در حالی است که کانسار خزر درخواست طرح توسعه و افزایش ظرفیت تولید داده است. اما می گویند ورود پسآب صنعتی کارخانه ید در گلستان و ابهام در مدیریت فاضلاب این کارخانه باعث شده اداره کل محیط‌زیست گلستان برای صدور مجوز بهره برداری «شورابه ید» و افزایش ظرفیت کارخانه «کانسار خزر» تعلل کند.

با این حال مدیرکل محیط‌زیست معتقد است؛ «جای نگرانی وجود ندارد و سازمان انرژی اتمی هم نگرانی در خصوص وجود مواد رادیواکتیو در فاضلاب القاء نکرده است».

صدور مجوز استحصال و بهره برداری از ید در حاشیه شرقی دریای خزر، نخستین بار در سال ۱۳۸۳ صادر شد و با بهره برداری از این کارخانه (کانسار خزر) گلستان به تنها استان تولید کننده و صادر کننده ید کشور تبدیل شد.

تبدیل شدن گلستان به تنها استان صادرکننده ید و قرار گرفتن ایران در لیست هفت کشور تولید و صادرکننده ید در جهان هرچند به ظاهر خبر مسرت‌بخشی برای استان کمتر توسعه یافته‌ای مانند گلستان محسوب می‌شد اما در فاصله ای کوتاه پس از بهره برداری از این کارخانه، نگرانی های زیست محیطی موجود در خصوص ورود فاضلاب صنعتی این کارخانه به تالاب اینچه شیرینی این خبر را به تلخی تبدیل کرد.

حالا بیش از یک دهه از آغاز عملیات اکتشاف و بهره‌برداری ید در گلستان می‌گذرد و مسئولان بلند پایه استان امید دارند تا پایان برنامه ششم توسعه تولید ۴۰۰ تن ید سالانه گلستان به دو هزار تن برسد اما فعالان محیط‌زیستی همچنان نگران صدور مجوزهای جدید طرح توسعه و افزایش ورود فاضلاب صنعتی کارخانه ید گلستان به تالاب اینچه هستند.

مجوز جدیدی صادر نشده است

نگرانی که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان در گفتگو با مهر ابعاد مختلف آن را تشریح و اظهار کرد: در یک سال اخیر مجوز طرح توسعه کارخانه ید در گلستان صادر نشده است اما در چند مرحله درخواست پروانه بهره‌برداری برای «شورابه ید» تحویل اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان شده است.

امیر عبدوس افزود: «شورابه ید» کاری مشابه «کانسار خزر» انجام می‌دهد و مالکیت آن هم با مجموعه کانسار خزر است؛ آن‌ها درخواست پروانه بهره‌برداری داشتند که تاکنون به دلیل ابهام‌های موجود در مورد مدیریت پسآب آن مجوزی صادر نشده است.

پسآب کارخانه ید بسیار شور است و رها کردن آن در آب‌های سطحی مجاز نیست و باید به منبع پذیرنده‌ای تخلیه شود وی با بیان این‌که مجوز استقرار کارخانه شورابه ید در زمان مدیریت سابق اداره کل محیط‌زیست گلستان صادر شده و هم اکنون آماده بهره برداری است، به جزییات ابهامات موجود هم اشاره و اضافه کرد: در این واحد تولیدی حجم زیادی آب از دل زمین استخراج می‌شود، ید و احتمالا بُرُم (عنصر شیمیایی) آن در آینده جدا می‌شود؛ این آب یا باید به زمین و همان مخزنی که برداشت شده تزریق و یا روی زمین مدیریت شود.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان ادامه داد: پسآب کارخانه ید بسیار شور است و رها کردن آن در آب‌های سطحی مجاز نیست و باید به منبع پذیرنده‌ای تخلیه شود که آن منبع پذیرنده به لحاظ غلظت نمک با غلظت نمک حاصل از استحصال ید برابری داشته باشد.

زمان صدور مجوز استقرار تالاب اینچه خشک بود

وی با یادآوری این‌که کارخانه ید در گلستان در سال ۱۳۸۴ مجوز استقرار و در سال ۱۳۸۷ مجوز بهره‌برداری دریافت کرده است، بیان کرد: زمانی که این واحد تولیدی مجوز بهره‌برداری را از محیط‌زیست گلستان دریافت کرده است تالاب اینچه خشک بوده و مطابق نمونه‌های آنالیز تالاب اینچه، چون آب آن شور بوده، به واحد بهره‌بردار اجازه دادند این آب شور را به محیط پذیرنده‌ای که دارای آب شور بود، تخلیه کند.

عبدوس توضیح داد: استاندارد فاضلاب را بر اساس آب‌های سطحی ندیده‌اند بلکه بر اساس محیط‌پذیرنده مقایسه کردند و اجازه تخلیه پسآب را به گودی دادند که قبلا اسمش «تالاب اینچه» بودهاست.

وی در پاسخ به این سوال که آیا اساسا چنین کاری با استانداردهای محیط‌زیستی مطابقت داشته است، گفت: چاره‌ای جز این نبوده؛ اینجا تالاب آب شوری بوده که خشک شده شاید با این کار می‌خواستند با یک تیر دو نشان بزنند؛ هم تالاب را زنده کنند و آب شوری به تالاب بیاید و یک سیستم آب شوری که قبلا وجود داشته به وجود بیاورند و هم توسعه‌ای در منطقه اتفاق بیفتد و سرمایه‌گذار به نتیجه برسد.

وی تصریح کرد: اما به هرحال هر اقدام و دستکاری در طبیعت تبعات مثبت و منفی به همراه دارد و این اقدام هم تبعاتی داشته است؛ در طول این ۱۰ سال چون محیط پذیرنده یک محیط آب شور بوده به مرور به واحد گفته می‌شود فقط چهار پارامتر را اندازه‌گیری کند و سایر پارامترهایی همچون نمک‌ها، سولفات، نیترات و فسفات مغفول ماند.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان یادآور شد: از سال ۸۷ تا نیمه دوم سال گذشته فقط چهار پارامتر رنگ، کدورت، مواد جامد معلق و ph (این معرف علاوه بر نشان دادن محیط اسیدی یا خنثی و یا بازی، میزان بازی و اسیدی شدن محیط را هم نشان می‌دهد) پسآب کارخانه ید اندازه گیری می شد.

در طول این ۱۰ سال به واحد گفته می‌شود فقط چهار پارامتر را اندازه‌گیری کند و پارامترهایی همچون نمک‌ها، سولفات، نیترات و فسفات مغفول ماندوی افزود: قبل از ورود من حواشی در خصوص این واحد (کارخانه ید) در برخی رسانه‌ها مطرح شده بود و همین امر باعث شد حساس شوم؛ متوجه شدم فقط چهار پارامتر اندازه گیری می‌شود و اعلام کردم بررسی این پارامترها کافی نیست.

عبدوس ادامه داد: مسئولان واحد ادعا می‌کردند کارشناسان محیط‌زیست با ما غرض دارند و سختگیری می‌کنند و از روش‌های اندازه‌گیری استفاده می‌کنند که پارامترها بالاتر نشان داده شود.

وی اضافه کرد: این اختلاف‌ها باعث شد به مسئولان واحد اعلام کنم که شما به آزمایشگاه ما اعتماد ندارید از همکاران سایر استان‌ها دعوت می‌کنم تا کار اندازه‌گیری را انجام دهند اما همه پارامترها را اندازه‌گیری می‌کنند.

۲ پارامتر از حد استاندارد خارج بود

وی تصریح کرد: کارشناسان استان دیگری به گلستان دعوت شدند و بی‌خبر و شبانه از پسآب کارخانه ید نمونه‌برداری انجام شد؛ خوشبختانه این کار اطلاعات خوبی داد و ما متوجه شدیم دو پارامتر آمونیوم و باریوم از حد استاندارد خارج هستند.

وی با این توضیح که آمونیوم خطر پرتوزایی ندارد، گفت: باریوم موجود، کمی از استانداردها بالاتر بود و وقتی که واحد تولیدی اعلام شد آن‌ها اعلام کردند کنترل آن برای ما خیلی دشوار است و هنوز روشی برای کنترل آن پیدا نکرده‌ایم.

عبدوس با بیان این‌که سازمان محیط‌زیست در مورد پرتوزایی صاحب مسئولیت و تخصص نیست، اظهار کرد: قانونگذار مسئولیت این موضوع را به سازمان انرژی اتمی محول کرده است از اینرو در مورد آمونیوم خودمان مسئولیت را بر عهده گرفتیم و اخطاریه صادر کردیم اما در ارتباط با باریوم و سایر پسماندهایی که می‌توانند خاصیت پرتوزایی داشته باشند با سازمان انرژی اتمی مکاتبه کردیم.

وی ادامه داد: در ابتدا سازمان انرژی اتمی اعلام می‌کرد شما مسئولیتی در این حوزه ندارید همه نظارت‌ها در حال انجام است و ضرورتی به ورود شما به این موضوع وجود ندارد.

وی به جزییات بیشتری از این مکاتبات اشاره و بیان کرد: بعد از این‌که ما به قانون هوای پاک و ماموریت‌هایی که قانون هوای پاک به سازمان محیط‌زیست محول کرده، اشاره کردیم و مکاتباتی در خصوص استانداردهای پرتوزایی و تشعشعات آن انجام دادیم، عزیزان در سازمان انرژی اتمی نتایج اندازه‌گیری ها، توصیه‌ها و الزامات را برای ما ارسال کردند. اشاره کردیم و مکاتباتی در خصوص استانداردهای پرتوزایی و تشعشعات آن انجام دادیم، عزیزان در سازمان انرژی اتمی نتایج اندازه‌گیری ها، توصیه‌ها و الزامات را برای ما ارسال کردند.

به گفته عبدوس کارشناسان سازمان انرژی اتمی تاکنون نگرانی را القاء نکرده‌اند و در خصوص پرتوزایی خارج از استاندارد پسآب کارخانه ید در گلستان اطلاع‌رسانی نداشته‌اند اما توصیه ها و الزاماتی را اعلام کرده‌اند که ما به دقت بر انجام این توصیه‌ها و الزامات نظارت می ‌کنیم.

وی به آخرین مکاتبه سازمان انرژی اتمی در ۱۷ مردادماه امسال اشاره و بیان کرد: در این نامه به صراحت اعلام شده «از حیث ایجاد واحدهای جدید و یا افزایش ظرفیت تولید احتمالی، مشمول نظارت‌های قانونی و اصول دورریز پسماندهای پرتوزا خواهد بود و در خصوص نوع اسید استفاده شده نیز توجه به این نکته ضروری است که الزام اصلی این دفتر به کاهش رادیوم در پسآب خروجی است و استفاده از اسید سولفوریک جهت ته‌نشینی بیشتر رادیوم در رسوبات به عنوان یکی از راهکارها پیشنهاد شده و در این راستا شرکت پسماندداری صنعت هسته ای در حال مطالعه، مشاوره و بررسی برای انتخاب روش بهینه است.»

ضرورت نمی‌بینیم جامعه را نگران کنیم

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان با تاکید بر این‌که سازمان انرژی اتمی تاکنون نگرانی را القاء نکرده و در خصوص پرتوزایی خارج از استاندارد پسآب کارخانه ید در گلستان اطلاع‌رسانی نداشته است، گفت: ماهم ضرورتی نمی‌بینیم جامعه را نگران کنیم اما بر اساس اعلام سازمان انرژی اتمی از این پس پایش‌های مشترک (سازمان انرژی اتمی و اداره کل محیط‌زیست گلستان) از کانسار خزر انجام می‌شود.

وی افزود: تاکنون سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان به وظایف خودش عمل کرده و سازمان انرژی اتمی نظارت ‌ای لازم در خصوص کارخانه ید گلستان را داشته است اما اداره کل محیط‌زیست گلستان تا قبل از نیمه دوم سال گذشته در صدور هیچ یک از مجوزهای کارخانه ید به دریافت مجوزهای لازم از سازمان انرژی اتمی اشاره‌ای نکرده است.

عبدوس ادامه داد: هم اکنون تمام درخواست‌های رسیده به اداره کل محیط‌زیست گلستان نه تنها برای طرح افزایش ظرفیت کارخانه کانسار خزر و شورابه ید بلکه برای سایر اکتشافات و بهره‌برداری ید در گلستان همه را به اخذ نظر از سازمان انرژی اتمی موکول کرده‌ایم و هیچ مجوزی نداده‌ایم.

برای وجود مواد رادیواکتیو در تالاب حد و مرزی نمی‌شناسیم و هیچ گاه نمی‌گوییم اگر میزان آن از این حد بیشتر باشد مضر است بلکه وجود حداقلی آن هم مشکل زاستوی تاکید کرد: تا نتوانیم با اطمینان به مردم بگوییم که هیچ خطری برای طبیعت و محیط‌زیست وجود ندارد، هیچ مجوزی نخواهیم داد اما این موضوع نباید باعث نگرانی سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در استان سرمایه گذاری کنند، شود.

عبدوس با اشاره به این‌که کانسار خزر تاکنون توصیه‌ها و الزامات را انجام داده و یا در حال انجام آن است، خاطرنشان کرد: هم اکنون این کارخانه در حال انجام مطالعات برای تزریق آب به همان مخزنی که برداشت کرده است؛ زمین درخواست کرده و با واگذاری آن موافقت شده و با اجرای آن هم می‌توان مجوز شورابه ید و هم مجوز افزایش ظرفیت کانسار خزر را صادر کرد.

وجود مواد رادیواکتیو مشکل زاست و برای آن حد و مرز تعیین نمی‌کنیم

هرچند مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان اعلام می‌کند که تاکنون سازمان انرژی اتمی در خصوص وجود مواد رادیواکتیوی در پسآب کارخانه نگرانی را القاء نکرده است و ما هم دلیلی نمی‌بینیم مردم را نگران کنیم اما مدیر گروه محیط‌زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان معتقد است؛ برای وجود مواد رادیو اکتیو درپسآب حد و مرز نمی‌شناسیم و در صورت تایید وجود آن حتی به مقدار کم مشکل زا خواهد بود.

حسن رضایی به خبرنگار مهر اظهار کرد: مسئولیت مستقیم و پایش فاضلاب کارخانه ید از لحاظ وجود مواد رادیو اکتیو با سازمان انرژی اتمی است.

وی افزود: در خصوص وجود مواد رادیواکتیو در پسآب کارخانه ید گلستان نه محیط‌زیست، نه منابع طبیعی و نه حتی اساتید دانشگاهی نمی‌توانند اظهار نظر کنند چرا که در استان گلستان دستگاه‌های سنجش یا پیدا نمی‌شود و یا اگر هم وجود داشته باشد به‌روز نیستند و نمی‌توان به صحت آن‌ها اطمینان کرد.

این دکترای محیط‌زیست با گرایش آلودگیها اضافه کرد: اداره کل محیط‌زیست گلستان از حیث ورود پسآب کارخانه ید به تالاب اینچه می‌تواند نمونه گیری انجام داده و برای سازمان انرژی اتمی ارسال کند تا از نبود مواد رادیواکتیو در آن مطمئن شود.

وی متذکر شد: در علم شیمی برای وجود مواد رادیواکتیو و آلوده زا در تالاب حد و مرزی نمی‌شناسیم و هیچ گاه نمی‌گوییم اگر میزان مواد رادیواکتیو از این حد بیشتر باشد مضر است بلکه وجود حداقلی آن هم مشکل زاست.

رضایی تاکید کرد: اگر وجود مواد رادیواکتیو در پسآب کارخانه و تالاب اینچه تایید شود با توجه به این‌که پرندگان مهاجر به تالاب می‌آیند و فصل زمستان گذرانی را در آن جا می‌گذرانند و همچنین به دلیل نزدیکی شهرها و روستاها و تردد افراد و دام در اطراف تالاب جای نگرانی وجود دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان پاسخگویی در خصوص این‌که آیا وجود باریوم و آمونیوم در پسآب تهدیدی برای محیط‌زیست محسوب می‌شود و تاکید سازمان انرژی اتمی برای استفاده از اسید سولفوریک جهت ته‌نشینی بیشتر رادیوم در رسوبات می‌تواند وجود مواد رادیو اکتیو در پسآب کارخانه ید گلستان را تایید کند یا خیر، را به زمان دیگری موکول کرد.

با وجود تماس‌های مکرر خبرنگار مهر، وی به دلایل نامعلوم از بیان توضیحات تکمیلی و ارائه مطالب خودداری کرد و این سوال همچنان بی‌پاسخ ماند که با توجه به مکاتبات انجام شده از سوی سازمان انرژی اتمی با اداره کل محیط‌زیست گلستان بازهم در خصوص ورود پسآب کارخانه ید گلستان به تالاب اینچه نگرانی وجود ندارد؟