ساز کوزک

ساز کوزک سازی است خود صدا و عموما از جنس سفال که با ضربه مستقیم انگشتان دست نواخته می شود. ساز کوزک با شکل‌ها و شیوه‌های نواختن گوناگون در استان‌های جنوبی و جنوب شرقی ایران دیده می شود. در هرمزگان کوزه را با نام جله می‌شناسند و نحوه نواختن آن با کوزه سیستان متفاوت است. کوزه سیستانی دارای روش ساخت، پخت و همچنین خاک متفاوتی است و معمولاً آن را در کنار سینی گذاشته و می نوازند. بر خلاف تصور، کوزه با وجود سادگی ساختمان دارای صدادهی و توانایی‌های بسیار بالایی در اجرای قطعات و ریتم‌های مختلف است. نمونه هایی دیگری از این ساز در فرهنگ آفریقا به خصوص کشور نیجریه موجود است که با نام اودو شناخته می شود . اودو در لغت به معنای ظرف سفالین است و همانند کوزه ایرانی در گذشته کاربرد غیر موسیقیایی داشته است و به مرور زمان وارد مناسک خاص موسیقیایی شده است.این ساز که در فرهنگ آفریقایی دارای بار معنوی و اعتقادی نیز هست ، شکل ظاهری آن با همتای ایرانی اش کمی متفاوت است و عموما حفره ای در کنار بدنه دارد. امروزه اودو های دارای پوست نیز به تولید رسیده اند و در موسیقی استفاده از آنها بسیار رایج است. نوع دیگری از کوزه با نام گاتام در جنوب هندوستان موجود است . گاتام که سازی باستانی در هند به حساب می آید ، از اودو و جله بزرگتر است و عموما بدون پوست یا حفره ای در بدنه می باشد. این ساز دارای تکنیک های پیچیده و زیباست که سورنوریته ی آنرا متفاوت می نماید.ساز های دیگری از این خانواده با اسامی گوناگون موجود است ولی به طور گسترده این سه نوع کوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند.از نوازندگان مطرح این ساز می توان به استاد فربد یدالهی و استاد بهنام سامانی اشاره کرد.مناطق شناسایی شده این ساز، دهستان های نزدیک فهرج و نرماشیر است. کوزک در این مناطق با دو اندازه کوچک و بزرگ استفاده می شود که کوزک بزرگ را با دست و کوبه ای قابل انعطاف (در حال حاضر دمپایی ابری) می نوازند. شکل و تکنیک نوازندگی کوزک خصوصاً کوزک کوچک، بسیار جالب است و با سایر کوزه هایی که در مناطق جنوبی ایران نواخته می شود متفاوت است.

نوازندگان برای تولید صدا، هم از بدنه سفال کوزک و هم دهنه آن (به صورت متراکم کردن هوای داخلی آن) استفاده می کنند. جالب اینکه این کوزک شنوندگان را به یاد صدای طبلای هندی می اندازد.