فیلم اولی ها را دست‌ کم نگیرید!

سینمای دهه۶۰ یک پدیده بود، پدیده‌ای که در دهه۷۰ پوست‌اندازی کرد و طی یک دیالکتیک منصفانه با خودش، به لحن و صداوسیمایی جدید رسید؛ اما دهه۸۰ را می‌شود بستری دانست که هر پدیده‌ای در آن ظهور کرد، خروجی و نتیجه سینمای پس از انقلاب محسوب می‌شد؛ پس با شمارش ستاره‌های فیلمسازی دهه۸۰ و پیگیری فرجامی که برای هر کدام از آن‌ها رقم خورد، می‌شود سیستم سینمایی جدید ایران را بررسی کرد. دهه۸۰ دهه بروز فیلم‌اولی‌‌ها به جدی‌ترین شکل ممکن بود سال۱۳۸۱ بود که به همت محمدمهدی عسگرپور بخش فیلم‌های اول به فجر باز گردانده شد و با وجود گله‌گذاری‌‌های اهل فن تا سال۱۳۹۵ این روند ادامه داشت. اما فجر۳۶ اتفاق بد و غیرعقلانی را رقم زد و به سبب آن این بخش حذف شد. حالا در حالی که چند ماه به شروع فجر۳۷ مانده است داروغه‌‌زاده با اعلام خبری کام خیلی از سینمایی‌‌ها را شیرین کرد. خبر این است: فیلم‌اولی‌‌ها به فجر بازگشتند! به بهانه این اتفاق، نگاهی داشتیم به کارگردانانی که از دهه۸۰ به این طرف با فیلم‌اولشان حجت را تمام کردند گرچه برخی از آن‌ها درخششان مقطعی بود.

۱۳۸۱

بیست‌‌ویکمین فستیوال فیلم فجر از سوت‌وکورترین دوره‌های آن بود و نه‌تنها هیچ کدام از کارگردانان نسل اول سینمای ایران در رقابت حضور نداشتند، بلکه نسل‌دومی‌ها هم تقریباً با بی‌رمق‌ترین آثارشان به جشنواره آمده بودند. در این دوره بود که محمدمهدی عسگرپور بخش فیلم‌های اول و دوم را به رقابت فجر بازگرداند و البته انتقادات زیادی را علیه خودش برانگیخت. جایزه بهترین کارگردانی آن سال به ضعیف‌ترین فیلم کارنامه میرکریمی «اینجا چراغی روشن است» رسید اما در زیر خاکستر همین جشنواره سوت و کور، بارقه‌هایی در حال تنوره گرفتن بود.

آن سال، محمد رسول‌اف با فیلم «گوگان» جایزه بهترین فیلم‌اولی جشنواره را به خانه برد و شهرام شاه‌حسینی با «به طعم خاک» در بخش فیلم‌کوتاه برگزیده شد. البته محمد رسول‌اف در ادامه راه، نه از لاک سینمای به‌شدت خاص و جشنواره‌ای‌اش بیرون آمد و نه توانست در همان فاز جشنواره‌ای به موفقیت چندانی دست پیدا کند. شهرام شاه‌حسینی هم بعدها به سمت فیلمسازی تجاری رفت؛ اما در بخش بین‌الملل جشنواره آن سال، سیمرغ بلورین بهترین فیلم به جوانی رسید که او هم با فیلم اولش به فستیوال آمده بود و بعدها به یکی از دوران‌سازترین کارگردانان سینمای ایران تبدیل شد. داوران بخش بین‌الملل که تنها داریوش مهرجویی در میانشان تبار ایرانی داشت، سیمرغ ویژه خود را به فیلم تلخ «رقص در غبار» به کارگردانی اصغر فرهادی دادند.

۱۳۸۲

سال۸۲ دوباره خیلی از قدیمی‌های سینما به کارزار برگشتند و سیف‌اله داد هم مجدداً دبیر جشنواره شد. جشنواره بیست‌ودوم فیلم فجر در بخش مسابقه‌اش یکی از مهم‌ترین فیلم‌های معاصر اجتماعی را به رقابت راه نداد تا میزان علاقه و توجه متصدیان فرهنگی کشور به فیلم‌اولی‌ها را مشخص کند. «بوتیک» حمید نعمت‌اله البته در بخش فیلم‌های اول جشنواره سیمرغ بلورین گرفت و به پرونده تناقضات جشنواره اضافه کرد.

علاوه بر «بوتیک»، در آن سال جوان بااستعدادی در جشنواره حضور داشت و از بخش فیلم‌کوتاه آن جایزه گرفت که در ادامه درخشش‌های بیشتری را از خودش نشان داد. «طوفان سنجاقک» ساخته شهرام مکری هنوز هم یکی از مهم‌ترین فیلم‌های کوتاه در سینمای ایران است.

۱۳۸۳

این سال به‌شکل حیرت انگیزی هیچ فیلم اولی شاخصی نداشت و اساساً یکی از سال‌های بد سینمای ایران محسوب می‌شد.

۱۳۸۴

سال۸۴ سال سامان سالور بود. او در این سال یک فیلم رسمی‌تر اما همچنان تجربه‌گرا نسبت به فیلم قبلی خود ساخت با نام «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین».

این فیلم سالور یوزپلنگ نقره‌ای جشنواره لوکارنو را برنده شد و هنوز یکی از شاخص‌ترین آثار سینمای هنری ایران محسوب می‌شود اما سالور که روزی چنین اثری را خلق کرده بود، با گذشت سال‌ها هنوز نتوانسته است موفقیت پیشین خودش را تکرار کند.

۱۳۸۵

در سال۸۵ سر و کله عبدالرضا کاهانی با فیلم «آدم» پیدا شد. کاهانیِ که قبل از آن فیلم نیمه‌تمامی به نام «رقص با ماه» را جلوی دوربین برده بود، با «آدم» آمد تا یکی از بهترین‌های نسل سوم سینمای ایران باشد.

همان سال بهرام توکلی هم آمد و با «پابرهنه در بهشت» خوش درخشید. سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول از بیست‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر به این فیلم رسید و اثر غافلگیرکننده توکلی توانست در هفت رشته اصلی جشنواره هم نامزد شود و سه سیمرغ بلورین را شکار کند.

۱۳۸۶

روح‌اله حجازی در سال۱۳۸۶ با «در میان ابرها» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی فجر بیست‌وششم را از هیات‌داوران بخش نگاه اول جشنواره دریافت کرد و بعدها جشن خانه سینمای ایران هم او را بسیار ستود.

حجازی که آن روزها ۲۸ساله بود و بعد از «در میان ابرها» به فهرست کارگردانان شاخص سینمای ایران اضافه شد.

۱۳۸۷

اما سال۸۷ دو فیلم‌اولی قابل توجه داشت که البته هیچ کدامشان چندان جوان نبودند.

علی رویین‌تن در چهل‌سالگی‌اش «دل شکسته» را ساخت که خیلی مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. شالیزه عارف‌پور هم بعد از حدود بیست سال دستیاری، برنامه‌ریزی و منشی‌گری صحنه برای کارگردانان بزرگی مثل داریوش مهرجویی، رخشان بنی‌اعتماد، کیانوش عیاری، محمدرضا هنرمند، ابراهیم حاتمی‌کیا و مهدی فخیم‌زاده، بالاخره پشت دوربین رفت تا «حیران» را بسازد. «حیران» در فجر دیده نشد اما جوایز خارجی فراوانی گرفت.

۸۹ و ۱۳۸۸

راسته فیلم‌اولی‌ها در ۱۳۸۸ از سال قبل آن هم خلوت‌تر بود درخشش خاصی در آن دیده نشد اما در ۱۳۸۹ هومن سیدی که چهره‌ای آشنا در بازیگری بود، با «آفریقا» امیدهای تازه‌ای را زنده کرد. این فیلم در بخش آثار ویدئویی جشنواره فجر جایزه بهترین فیلم را گرفت.

همان سال امیرحسین ثقفی هم با «مرگ کسب و کار من است» پدیده شد و با وجود محرومیت کامل از داوری‌های فجر، در جشنواره فیلم پلیس جایزه بهترین کارگردانی را گرفت.

۱۳۹۰

در ۱۳۹۰ «بغض» بود که تکانی به پوسته سینمای ایران داد. دستیار قدیمی داریوش مهرجویی این بار خودش پشت دوربین رفته بود تا همان سال و در یک جشنواره به‌طور هم‌زمان با استادش شرکت کند.

فیلم اول رضا درمیشیان نه‌تنها ساخته یک کارگردان جوان، بلکه اثری از زبان و ضمیر نسل جوان هم بود و تلخی بی‌پایان آن هنوز در کام تماشاگرانش مزه‌ای بغض‌آلود می‌دهد.

۱۳۹۱

سال۹۱ رسماً سال فیلم‌اولی‌ها بود اما در میان تمام آن‌ها یک پسر بندری سرحال با فیلمی که از تله‌فیلمی معمولی هم کم‌خرج‌تر ساخته شده بود، بیشتر به چشم آمد. داور‌های فجر پدیده دوست‌داشتنی آن سال را ندیدند اما احسان عبدی‌‌پور با «تنهای تنهای تنها» کاری کرد که سال بعد حتی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ هم در مناظراتشان از فیلم او اسم ببرند.

۱۳۹۲

سال۹۲ برای سینمای ایران سال غوغا بود. خیلی از فیلمسازان قدیمی سینمای ایران که در دوره مدیریت سینمایی قبل، به‌طور کل از فعالیت محروم شده بودند، در این سال یا فیلم ساختند و آمدند و یا فیلم‌هایشان از کمد درآمد و روی پرده جشنواره رفت. جنجالی‌هایی مثل «رستاخیز» و «عصبانی نیستم» هم مربوط به همان سال هستند و همان سال بود که حاتمی‌کیا سریال سخنرانی‌هایش را شروع کرد. اما در میان تمام این غوغاها یک جوان افغانی بااستعداد به نام جمشید محمودی، عاشقانه آرام و غم‌انگیزی ساخت به نام «چند متر مکعب عشق» و به پدیده دوست‌داشتنی سال۹۲ تبدیل شد.

۱۳۹۳

اما سال۹۳ با این‌که دو پدیده شگفت‌‌انگیز داشت، هیچ فیلمساز تازه سالی را به سینمای ایران معرفی نکرد وحید جلیلوند با «چهارشنبه ۱۹اردیبهشت‌ماه» هم در ایران و هم در مراسم‌ بین‌المللی درخشید اما او در دهه پنجم زندگی‌اش اولین فیلم خود را می‌ساخت و صفی یزدانیان که با «در دنیای تو ساعت چند است؟» دل مردم و منتقدان و داوران را یکجا ربود، در دهه ششم عمر روی صندلی کارگردانی نشسته بود.

۱۳۹۴

اما از آن‌جا که سینما همیشه بنابر اصل غافلگیری بوده که توانسته جذابیت خلق کند، درست وقتی همه فکر می‌کنند یک فرمول (مثلاً فیلمسازهای پیر، اما کار اولی خوبند!) در حال جا افتادن و باورپذیر شدن است، ناگهان مدعایی بر نقیض آن ظهور می‌کند؛ سال۹۴ سال ظهور پدیده‌های جوانی مثل محمدحسین مهدویان و سعید روستایی با دو فیلم مهم «ایستاده در غبار» و «ابد و یک روز» بود.

۱۳۹۵

از میان کارگردانان جوان راه‌یافته به فجر۳۵ یک کارگردان زن پیش‌قراول بود. منیر قیدی که با روایتی زنانه از جنگ به این دوره از جشنواره آمده بود، توانست با «ویلایی‌ها» جایزه استعداد درخشان را که مختص فیلم‌اولی‌‌ها بود از آن خود کند. قیدی که سال‌ها سابقه دستیاری در سینما داشته و در کنار کارگردان‌‌های نامی و صاحب سبکی چون حاتمی‌کیا، تبریزی، مجیدی و... در مسیر سینما جلو رفته بود در پی اعتراض به داوری‌های سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر از کاندیداتوری خود در بخش فیلمنامه انصراف داد. محمدحسین مهدویان که در فجر۳۴ با فیلم اولش خوش درخشید در فجر۳۵ با فیلم دوم خود یعنی «ماجرای نیمروز» ظاهر شد و مهر تاییدی به نبوغش در فیلمسازی زد. البته از دیگر استعداد‌‌های سینما در این دوره مرتضی‌علی عباس‌میرزایی بود که با «انزوا» به جشنواره آمد و همه را در کاخ رسانه مجاب کرد که بعد از اتمام نمایش فیلمش برای او چند ثانیه بی‌وقفه کف بزنند.


۱۳۹۶

سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر یک اتفاق بد را رقم زد و به‌رغم نظرات مخالف بخش فیلم‌های اول را حذف کرد.


۱۳۹۷

هنوز چند ماهی به شروع فجر۳۷ مانده است اما ابراهیم داروغه‌‌زاده؛ دبیر سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر اعلام کرد که شورای سیاست‌گذاری این رویداد سینمایی، ایجاد بخش مستقل فیلم‌اولی‌ها را به تصویب رسانده است و جزییات آن در فراخوان جشنواره سی‌و‌هفتم که تا چند روز آینده منتشر می‌شود، اعلام خواهد شد و باید منتظر ماند و دید فیلم‌اولی‌‌ها امسال چه گلی به سر این سینما خواهند زد.

منبع: روزنامه صبا/ملیکا مومنی‌راد