تاروپودی که نقش شکوفایی می‌زند/ فرش قرمز برای هنر ایرانی

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: «فرش» از مهم‌ترین صادرات غیرنفتی ایران محسوب می‌شود که با اشتغال بالغ‌بر ۲.۵ میلیون نفر در این صنعت به ظرفیتی عظیم برای ارزآوری و پویایی اقتصاد کشور تبدیل‌شده است.

فرش اصیل ایران به‌عنوان هویت و نشانی از فرهنگی غنی مردمان این مرزوبوم به سراسر دنیا راه‌یافته و جایگاه خود را پیداکرده است. اما جای‌جای ایران بافرهنگ و آداب‌ورسوم غنی خود بافته‌های ویژه خود را دارد؛ به‌گونه‌ای که نقشه‌های فرش ایران بیانگر اصالت و سنت‌های یک قوم از اقوام ایرانی است.

فعالیت ۲.۵ میلیون ایرانی در صنعت فرش دستباف

رئیس مرکز ملی فرش ایران می‌گوید: ۲.۵ میلیون نفر در سراسر کشور در صنعت فرش دستباف ایران که پرچم دوم و نماد هویت و تمدن ایران است؛ کار می‌کنند.

فرشته دست‌پاک بابیان اینکه تحریم یک‌جانبه آمریکا و عدم همراهی دیگر قدرت‌های جهان فرصتی است برای صادرات غیرنفتی ایران و به‌ویژه فرش ایران است تا تولید و اشتغال این صنعت را افزایش دهیم؛ ادامه داد: باید از مناطق آزاد و مزیت‌های رقابتی آن‌ها برای توسعه صادرات و واردات مواد اولیه تولید فرش استفاده کنیم و امیدواریم منطقه آزاد چابهار در این زمینه پیشتاز باشد.

وی تصریح کرد: نگاه ما متمرکز بر توسعه صادرات است که این هدف را در قالب نمایشگاه‌ها و همایش‌ها دنبال خواهیم کرد، ضمن اینکه به دنبال این هستیم که منطقه آزاد کیش، مرکز دپوی فرش دستباف کشورهای مختلف دنیا و ایران شود.

تهیه نقشه فرش لری امروز شرایطی را مهیا کرده تا ایران با توسعه طرح‌ها و نقشه‌های فرش اصیل ایرانی در بازارهای جهانی بیش از گذشته عرض‌اندام کند و هنر خود را به رخ جهانیان بکشد.

نگاهی به تاریخچه بافته‌های لری

سنت‌های موجود در بین لرها، یادآور تاریخ بافته‌های این قوم است، مثلاً آنان ابزار کوچک چوبی (سک) را برای بافت فرش به کار می‌برند که درواقع مادر ابزار فلزی در عهد مفرغ و متعلق به دوره‌ای است که همه ابزارها چوبی بود، یعنی پیش از کشف فلز، که این امر خود نشان از کهنگی بافته‌های لری دارد و می‌تواند به شناختن سنت‌های کهن و مستقل ایشان درزمینهٔ فنون، مواد اولیه، ابزارها و حتی طرح‌ها کمک کند.

از سوی دیگر بایستی در نظر داشت هنگامی‌که از بافته‌های لری سخن به میان می‌آید منظور تنها جغرافیای امروزی لرستان نیست زیرا بسیاری از تیره‌های گوناگون این قوم در مناطق مختلف ازجمله چهارمحال و بختیاری، بخشی از استان فارس، بخشی از ایلام، بخشی از همدان و خوزستان همچنین استان کهگیلویه و بویراحمد را دربرمی گیرد.

لرهایی که در چهارمحال و بختیاری زندگی می‌کنند و در قالی‌بافی معروف‌اند؛ قالی، گلیم و انواع دیگری از بافته‌های عشایری را تولید می‌کرده‌اند که وریس (مالبند) معروف‌ترین آن‌ها است.

مردمی که در لرستان و ایلام زندگی می‌کنند و قالی، گلیم و جاجیم و... می‌بافتند، اما اکنون تنها در بخش شمالی آن، اطراف بروجرد، الشتر و روستاهای شمال آن‌ها قالی می‌بافند. با توجه به اینکه آن‌ها همسایه نهاوند، ملایر و سرابند هستند، قالی آنان به هم شبیه است و در قسمت جنوبی لرستان نیز تنها نوعی جاجیم تولید می‌شود که باشته نام دارد.

جمعیت سرزمینی که کهگیلویه و بویراحمد نامیده می‌شود و بیش از همه گبه و انواع دیگر فرش می‌بافته‌اند، اما اکنون تنها به بافت گبه می‌پردازند و مردمی که در غرب فارس و همسایگی بویراحمد زندگی می‌کنند، قالی، گبه، گلیم، وریس و انواع دیگر می‌بافته‌اند که اکنون با قشقایی‌ها و مردم بومی منطقه درآمیخته‌اند.

بنابراین فرش لری مفهوم عام دارد که به‌طور عمده در غرب و مرکز ایران تولید می‌شده و با تحولات جدید جمعیتی و روال زندگی بخشی متحول و بخشی متروک‌شده است. همین امر به پیچیدگی وضع بافته‌های لری کمک کرده است به‌طوری‌که بخشی از فرهنگ فرش لری را باید در میان عشایر همسایه و ازجمله قشقایی‌ها یافت.

قالی‌های دست‌بافت لری نه‌تنها در مرکز استان لرستان بلکه در بازارهای مناطق هم‌جوار همچون همدان، اراک، اصفهان و کرمانشاه نیز عرضه می‌شود. این قالی‌ها باوجود طرح‌های ساده و بی‌بدیل زمخت‌تر و ابتدائی تر از طرح‌های قالی‌های دیگر مناطق هستند ولی در عوض با طرح‌های ساده و اکثراً زیبایی که اغلب در سبک‌های هندسی و شاخه شکسته مجسم می‌شوند طرفداران پر و پا قرصی در میان معماران و دکوراتیوهای اروپائی برای خود پیداکرده‌اند.

طرح‌های لری از تنوع زیادی برخوردارند که بافنده‌ها آن‌ها را با کمک ذهن خلاق خود می‌آفریدند و بارنگ‌های متنوع و مناسبی که انتخاب می‌کردند، دنیایی از زیبایی را خلق می‌کردند.

و اما در مورد رنگ بافته‌های لری باید گفت که پشم‌ها در مناطق ذکرشده بیشتر بهرنگ‌هایی مانند قرمز روناسی، آبی نیلی، سرمه‌ای، بژ، سفید نخودی، زرد ارغوانی و سبز دیده می‌شوند.

خرم‌آباد مرکز استان لرستان واقع بر مسیر تهران به اهواز یک مرکز مهم برای دادوستد بافته‌های ایلات مستقر در این منطقه بوده است. از مشخصات ویژه فرش‌های خرم‌آباد بافت ضخیم و پشمالو و رنگ‌های تیره آن‌ها در مایه‌های آبی، قهوه‌ای، قرمز، ارغوانی و خاکستری است و بافندگان لرستان در بافت فرش‌های خود به طرح بته‌ای سرتاسری تمایل زیادی نشان می‌دهند.

با تمام توصیفی که از فرش لری ارائه شد، امروزه فرش‌هایی که در لرستان بافته می‌شود، از نوع فرش‌های رایج در سراسر کشور است و اکثراً نقشه، مواد و ابزار آن از شهرستان‌های هم‌جوار تهیه می‌شود.

اما در این میان با تهیه نقشه فرش لری از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان، امیدها برای عرضه فرش لری در بازارهای جهانی قوت گرفته است.

ثبت جهانی فرش لری

محمدرضا صفی خانی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان در این رابطه اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در حوزه اقتصادی لرستان تهیه نقشه فرش لری در سامانه کشور بوده، که با توجه به ظرفیت‌هایی که در حوزه فرش لری داشتیم و پیشینه این فرش در استان مردم انتظار داشتند که لرستان دارای نقشه خاص و منحصربه‌فردی منسوب به خود باشد تا بتوان این محصول را برند لرستان به بازارهای داخلی و خارجی عرضه کرد.

وی ادامه داد: در همین راستا پس‌ازآنکه توانستیم که فرش لری را ثبت جهانی کنیم؛ سازمان صنعت، معدن و تجارت گروهی را برای تهیه نقشه فرش لری انتخاب کرد و با انتخاب یک مشاور مقرر شد این نقشه در کوتاه‌ترین زمان ممکن تهیه شود.

تهیه نقشه فرش لری با توجه به نقشه‌ها و بافته‌های قدیمی

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان عنوان کرد: در همین راستا مشاور با توجه به وجود نقشه‌های قدیمی در استان و تفکر فرهنگی در حوزه فرش اقدامات لازم را برای تهیه نقشه فرش لری انجام داد و خوشبختانه اکنون این نقشه‌ها در سامانه وزارت صمت به ثبت رسیده، همچنین شاهد ثبت آن‌ها در سامانه آثار ادبی و مالکیت معنوی وزارت ارشاد هستیم.

صفی خانی اظهار داشت: خوشبختانه با این اقدام لرستان صاحب نقشه فرش لری شده که این امر می‌تواند کمک زیادی به تشکیل زنجیره فرش استان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زنجیره‌های کشور کند.

زنجیره‌ای که به صادرات فرش لری به بازارهای جهانی ختم می‌شود

وی با اشاره به اهمیت تهیه نقشه فرش لری، افزود: با تحقق این هدف و برنامه‌ریزی صورت گرفته مطمئناً تولیدات لرستان بانام و برند این استان به کشورهای دیگر صادر خواهد شد؛ این در حالی است که درگذشته شرایط به‌گونه‌ای بود که فرش‌بافان این استان مجبور بودند که از نقشه‌های سایر استان‌ها برای بافتن فرش استفاده کنند درنتیجه این امر باعث می‌شد که شاهد صادرات فرش لرستان به نام دیگر استان‌ها باشیم.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان اظهار داشت: بیش از ۱۲ هزار بافنده در استان لرستان وجود دارند که این افراد مهارت‌های لازم را برای تولید فرش باکیفیت دارا هستند و با تهیه نقشه فرش لری می‌توان شاهد تولید فرش با نقشه‌های اصیل و صادرات آن به سایر کشورها به نام لرستان و با برند این استان بود.

صفی خانی گفت: مطمئناً با تحقق این هدف می‌توان شاهد حضور هرچه بیشتر محصولات دیار لرستان در بازارهای مختلف بود و تولیدکنندگان می‌توانند محصولات خود را باکیفیت بیشتری و با نقشه‌های اصیل که دارای ماهیت کاملاً فرهنگی و بومی هستند در اختیار فروشندگان قرار دهند.

۲۱ هزار نفر در لرستان از مهارت فرش‌بافی برخوردارند

گودرز امیری معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری لرستان نیز در این رابطه اظهار داشت: در حال حاضر ۲۱ هزار نفر از مهارت فرش‌بافی برخوردارند که حدود ۴۵۶۰ نفر تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند.

وی ادامه داد: آمادگی داریم از محل تسهیلات ارزان مشاغل خانگی و اشتغال روستایی به فرش‌بافانی که تمایل به فعالیت دارند، تسهیلات پرداخت کنیم.

معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری لرستان گفت: تشکل‌هایی که می‌توانند برای تأمین مواد اولیه و بازار فروش محصولات اقدام کنند توسط اتحادیه فرش، سازمان صمت و شرکت شهرک‌های صنعتی شناسایی شوند.

امیری افزود: درصورتی‌که فرش‌بافان در پرداخت اقساط وام مشکل‌دارند، تسهیلات در اختیار این تشکل‌ها قرار داده می‌شود و فرش‌باف دستمزد خواهد گرفت.

وی تأکید کرد: اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی؛ تعاونی فرش‌بافی را با ۲۱ هزار عضو تشکیل دهد.

اختصاص اعتبار برای تکمیل پروژه بازارچه فرش لرستان

معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری لرستان با اشاره به روند ساخت پروژه بازارچه فرش گفت: استاندار لرستان یک میلیارد تومان اعتبار برای تکمیل این پروژه تخصیص داده است.

امیری همچنین از راه‌اندازی نمایشگاه فرش دست‌باف لرستان در نمایشگاه بین‌المللی طی بهمن‌ماه سال جاری خبر داد.

به‌هرحال به‌رغم اینکه امروز فرش لری در بازارهای جهانی از اقبال موردنظر برخوردار نیست ولی با تهیه نقشه فرش لری باید احیا و تقویت این فرش به‌عنوان یکی از میراث‌های ماندگار مردمان لر زبان در دستور کار قرار گیرد تا روزی تنها شاهد دیدن نقوش منحصربه‌فرد این بافته مردمان لر در تاریخ بجا مانده از این سرزمین نباشیم.