لزوم به کارگیری پیوست های اخلاقی، حقوقی و معنوی در استفاده از فناوری های جدید

خبرگزاری شبستان – سرویس قرآن و معارف: «در مواجهه با استفاده از تکنولوژی های امروزی چون ابزار ارتباطی و شبکه های اجتماعی یک طرف استفاده از چنین ابزارهایی انسان قرار دارد و چون ما با انسان طرف هستیم نمی توانیم مبانی اخلاق، دینی و معنوی را کنار بگذاریم. تکنولوژی صنعتی هر اندازه هم که جلو برود و مرزهای جدید برای خود تعریف کند در نهایت این تکنولوژی ها برای انسان است و قرار است که انسان از آن استفاده کند بنابراین طبیعی است که ما باز هم با انسان سر و کار داریم و چون پای انسان در میان است نمی توانیم از اخلاق و معرفت سخن به میان نیاوریم. از رانندگی مثال زدید و گفتید که برخی قائل به این هستند که رانندگی صرفا یک مهارت است سوال این است که آیا در همین رانندگی مجموعه ای از اصول و قواعد اخلاقی کاربرد ندارد؟ آیا مهارت است که مقصد رانندگی را تعیین می کند؟ شما به همین بازی ها نگاه کید.

آیا آن ها یک پیوست اخلاقی ندارند؟ امکان ندارد که شما از ابزاری استفاده کنید اما آن فناوری و ابزار بی نیاز از پیوست های اخلاقی باشد. حالا غربی ها ممکن است اسم این پیوست ها را پیوست های اخلاقی نگذارند اما آن ها مجموعه قواعدی برای این کار تدوین کرده اند که جلوی آشفتگی و بی نظمی را بگیرند و به نوعی دست به کنترل این ابزارها می زنند که البته مبانی متفاوتی با ما دارند.آن وقت دغدغه های ما در این زمینه با غربی ها متفاوت است چون مبانی دینی و معنوی و فلسفی متفاوتی داریم. برای ما مهم است که بدانیم یک ابزار دید چقدر به چارچوب های ارتباطی انسان ها آسیب می زند چقدر به آخرت گرایی و سرنوشت انسان در جهان دیگر خدشه وارد می کند. چقدر رابطه انسان با خدا را تحت تاثیر قرار می دهد. ممکن است این پیوست ها مورد توجه غربی ها قرار نگیرد اما ما لازم داریم از دریچه این ابعاد به این فناوری ها نگاه کنیم. »

آنچه در ادامه می آید گفتگوی گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین سالاری فر، عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره ضرورت و شیوه تسویه و اصلاح محتوای شبکه های اجتماعی و ارائه پیوست های اخلاقی در این باره است.

صورت مساله مواجهه ما با شبکه های اجتماعی را که امروز به شکل فزاینده ای در ارتباطات ما نقش بازی می کنند چطور تحلیل می کنید؟

آنچه محرز است این که تکنولوژی تاثیر زیادی روی ارتباطات اجتماعی و میان فردی و همچنین رسانه ها داشته است و امروز همچنان که اشاره کردید ارتباط های مجازی شیوع بسیاری یافته است. در این جا ما نمی توانیم از ماهیت و جنس این رسانه ها و ارتباط ها و شبکه های اجتماعی صرفا به عنوان چالش و نقطه تاریک یاد کنیم چون تردیدی نیست که این رسانه ها و شبکه های اجتماعی واجد مزایایی هستند در کنار این که آثار منفی هم به دنبال خود می آورند. البته شبکه های مذکور از ابعاد مختلفی قابل تحلیل هستند هم از بعد ارتباطات میان اشخاص و هم این که منابعی برای دریافت اطلاعات هستند. گاهی این تصور وجود دارد که ما هر اندازه که به اطلاعات بیشتری دسترسی داشته باشیم سودمند خواهد بود در حالی که ممکن است این حجم از اطلاعات برای بهداشت روان این افراد سودمند نباشد – فیلم هایی خشونت بار و رقت انگیزی که گاه در همین شبکه های اجتماعی پخش می شود و افراد در جریان اطلاعاتی قرار می گیرند که ممکن است مدت ها ذهن آن ها را درگیر کند – و گاهی همین اطلاعات باعث می شود که افراد پردازش درستی در این باره نداشته باشند و دچار سردرگمی های فراوانی شوند. در واقع افراد به مجموعه ای از اطلاعات زیاد اما بدون عمق دسترسی پیدا می کنند و همین فوران اطلاعات به افراد آسیب می زند.

در حوزه خانواده چطور؟

طبیعی است که در این حوزه هم تاثیرات نامطلوب وجود خواهد داشت. شما امروز می بینید که به دلیل سهولت ارتباط میان افراد عملا حوزه های خانوادگی و ارتباط میان همسران تحت تاثیر این شبکه ها قرار گرفته است و گاه آسیب های بسیار زیادی از این ناحیه متحمل می شویم. در آن سو می بینیم که امروز بحث های هویتی به ویژه برای نسل جوان بسیار جدی و مهم است. به خاطر ریزش سیل آسای اطلاعات که گاه جاذبه فراوانی برای مخاطب نوجوان ایجاد می کند نوجوان ما دچار بحران هویت می شود و عملا نمی تواند این حجم از اطلاعات را پردازش کند.

مثال می زنید؟

فرض کید به یک باره پدیده هایی که متعلق به باورها و ریشه های دینی و فرهنگی ما نیستند در نتیجه تعاملاتی که شبکه های اجتماعی فراهم می کنند گسترش پیدا می کنند. نمونه ملموسی که همین روزها در جامعه شاهد بودیم ولنتاین بود که هیچ پشتوانه فرهنگی و اعتقادی ندارد اما تحت تاثیر همین گسترش شبکه های اجتماعی در جامعه ما نفوذ یافته است.

چه باید کرد؟

ببینید آنچه مشخص است این که شما نمی توانید جلوی تکنولوژی را بگیرید. ما چندین دهه روش های تدافعی و سلبی را در پیش گرفتیم وبه نتیجه ای نرسیدیم بنابراین نمی توانیم یک سره این شبکه ها را کنار بگذاریم بلکه باید به سمت انتخاب های هوشندانه و منطبق بر فرهنگ و آموزه های دینی و اخلاقی مان در این شبکه ها برویم و سعی کنیم فواید استفاده از آن ها را بالا ببریم وگرنه حالت های سردرگم و تدافعی همچنان در مواجهه با این شبکه ها برجسته خواهد بود. ما راهی نداریم جز این که بر روی معایب این شبکه ها که از عدم انطباق محتوا و شکل ارائه این شبکه ها با آموزه های دینی و فرهنگی مان می آید متمرکز شویم.

پرسش من از شما این است که خاستگاه این فناوری ها غرب است که نوع نگاهش به انسان و قابلیت های او و تعریفی که از انسان دارد با آنچه که در باورها و محتوای دینی و اعتقادی ما وجود دارد بسیار متفاوت است. حال چگونه می توان در این زمینه دست به پالایش زد و معایب و مزایا را از هم جدا ساخت؟

آنچه که واقعیت دارد این است که بین تکنولوژی و یک فرهنگ، تناسب ها و هماهنگی هایی وجود دارد. از طرفی ما متوجهیم که حتی اگر بین این شبکه ها و باورهای دینی و فرهنگی جامعه ما ناهماهنگی هایی وجود داشته باشد که دارد ما نمی توانیم این فناوری ها را از زندگی افراد حذف کنیم بنابراین راهی نمی ماند جز این که درباره سالم سازی این فناوری ها تدبیر کنیم. مثال ساده ای در این باره می زنم. فرض کنید که یک زمانی خودرو در مناسبات اجتماعی ما نقشی نداشته است و مردم بدون خودرو می توانستند ارتباط اجتماعی داشته باشند. حال انواع و اقسام خودروها در زندگی مردم حضور دارد اما مسایل و چالش های خود را هم پدید آورده است. مثلا این که آیا ماشین حریم خصوصی است یا نه این جاست که یک سری بحث ها پدید می آید بنابراین ما ناچاریم برای فناوری هایی که به جامعه ما وارد می شوند پیوست فرهگی تهیه کنیم. این پیوستهای فرهنگی سرچشمه هایش را از حوزه اخلاق و حقوق و معنویت می گیرد به عبارت دیگر ما راهی نداریم جز این که از توانمندی های معنوی – اخلاقی، حقوقی و ... در جهت تصفیه محتوای شبکه های اجتماعی بهره ببریم.

برخی معتقدند که این حوزه ها ربطی به دین و آموزه های اخلاقی و دینی ندارند. مثال می زنند که رانندگی یک مهارت است و هر کسی فارغ از این که چه اعتقادات و باورهایی دارد می تواند مهارت رانندگی و کار با این وسیله را یاد بگیرد. آیا ما می توانیم قائل به چنین دیدگاهی به ویژه در بهره گیری از شبکه های اجتماعی باشیم؟

آن هایی که قائل به چنین دیدگاهی هستند فراموش کرده اند که یک طرف استفاده از چنین ابزارهایی انسان قرار دارد و چون ما با انسان طرف هستیم نمی توانیم مبانی اخلاق، دینی و معنوی را کنار بگذاریم. تکنولوژی صنعتی هر اندازه هم که جلو برود و مرزهای جدید برای خود تعریف کند در نهایت این تکنولوژی ها برای انسان است و قرار است که انسان از آن استفاده کند بنابراین طبیعی است که ما باز هم با انسان سر و کار داریم و چون پای انسان در میان است نمی توانیم از اخلاق و معرفت سخن به میان نیاوریم. از رانندگی مثال زدید و گفتید که برخی قائل به این هستند که رانندگی صرفا یک مهارت است سوال این است که آیا در همین رانندگی مجموعه ای از اصول و قواعد اخلاقی کاربرد ندارد؟ آیا مهارت است که مقصد رانندگی را تعیین می کند؟ شما به همین بازی ها نگاه کید. آیا آن ها یک پیوست اخلاقی ندارند؟ امکان ندارد که شما از ابزاری استفاده کنید اما آن فناوری و ابزار بی نیاز از پیوست های اخلاقی باشد. حالا غربی ها ممکن است اسم این پیوست ها را پیوست های اخلاقی نگذارند اما آن ها مجموعه قوعدی برای این کار تدوین کرده اند که جلوی آشفتگی و بی نظمی را بگیرند و به نوعی دست به کنترل این ابزارها می زنند که البته مبانی متفاوتی با ما دارند.

آن وقت دغدغه های ما در این زمینه با غربی ها متفاوت است چون مبانی دینی و معنوی و فلسفی متفاوتی داریم. برای ما مهم است که بدانیم یک ابزار دید چقدر به چارچوب های ارتباطی انسان ها آسیب می زند چقدر به آخرت گرایی و سرنوشت انسان در جهان دیگر خدشه وارد می کند. چقدر رابطه انسان با خدا را تحت تاثیر قرار می دهد. ممکن است این پیوست ها مورد توجه غربی ها قرار نگیرد اما ما لازم داریم از دریچه این ابعاد به این فناوری ها نگاه کنیم.

پایان پیام/187