بررسی دیدگاه دین اسلام نسبت به شادی و شادمانی
گروه معارف - عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی به تشریح دیدگاه اسلام در خصوص شادی و چارچوب های آن پرداخت.
ناهید مشایی در گفتوگو با ایکنا از خراسان رضوی در مورد ارتباط اسلام با شادی در جامعه اظهار کرد: برخی افراد تلاش در بد جلوه دادن دین اسلام دارند و دین اسلام را یک دین عبوس نشان میدهند. از سویی دیگر عملکرد اشتباه برخی از دینداران افراطی نیز باعث گسترش این تفکر میشود که اسلام، دینی تکبعدی و دارای حزن و اندوهی پیوسته است اما براساس اصل اسلام، این دیدگاه اشتباه است چراکه پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) در مورد اینکه چگونه ساعات زندگی خود را به شادی بگذرانیم، سفارشاتی کردهاند.
وی افزود: پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) بهصورت مستقیم به جزئیات شادمانی در زندگی پرداختند؛ برای نمونه پیامبر اکرم(ص) میفرماید «اوقات زندگی خود را به سه بخش تقسیم کنید و یک بخش آن، پرداختن به تفریح و شادی باشد». همچنین امام رضا(ع) نیز در احادیث خود به سبک زندگی توجه زیادی داشته و نکات ارزندهای را مطرح کردند. در کتاب فقهالرضا(ع) حدیثی از ایشان بیان شده مبنی بر اینکه «تلاش کنید اوقاتتان 4 بخش باشد؛ بخشی برای مناجات با خدا؛ بخشی برای کار و زندگانی؛ بخشی برای دوستان و افراد معتمد که عیبهایتان را به شما گوشزد کنند (وقت گذراندن با دوستان، نوعی تفریح محسوب میشود) و بخش آخر ساعتی برای لذتهای غیر حرام در نظر بگیرید».
تأکید پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) بر داشتن تفریح و شادی در زندگی
مشایی ادامه داد: امام رضا(ع) تفریح و لذت بردن از زندگی را لازمه و مقدمه سه کار دیگر میدانستند؛ بدین معناکه اگر تفریح داشته باشی، میتوانی کار کنی و با دیگران ارتباط داشته باشی. درواقع ائمه اطهار(ع) در سبک زندگی دینی تأکید بر تفریح به دور از ناپاکی کردند. در حدیثی از امام رضا(ع) چنین بیان شده است «از لذایذ دنیوی، نصیبی برای کامیابی خود قرار دهید و آرزوهای دل را از راههای مشروع برآورید؛ تفریح و سرگرمیهای لذت بخش شما را در اداره زندگی یاری میکند و با کمک آن در امور زندگی موفق خواهید شد». در حدیث دیگری از امام رضا(ع) نقل شده «مراقب باشید که در تفریح به مردانگی و شرافتتان آسیبی نرسد و دچار اسراف و تندروی نشوید».
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «احادیث موجود درباره شادمانی، کمک بسیاری برای آگاهی از اینکه چه نوع تفریحاتی داشته باشیم، میکند» گفت: متاسفانه امروز بهدلیل گسترش جریان فکری اومانیسم در جهان، بحث لذتطلبی مطلق انسانها مطرح شده است و بیان میشود که حق چارچوب گذاشتن بر هر چیزی که انسان دوست دارد و لذت میبرد را نداریم. بنا بر اعتقاد اومانیستها اگر انسانی از مشروبات الکلی یا قماربازی لذت میبرد، اجازه دارد از آن بهرهمند شود.
دین اسلام مخالفتی با شادی ندارد
مشایی تشریح کرد: این درحالی است که بازیهای قمار، مشروبات الکلی و... در دین اسلام حرام است به دلیل اینکه بر بهداشت روانی افراد و سلولهای مغزی آنها اثر منفی میگذارد. امامرضا(ع) نیز بر این نکته تأکید کردند؛ «خداوند از آن رو شراب را حرام کرده که موجب تباهی و تغییر خِردهای نوشندگان آن میشود». بنابراین شراب بر خرد افراد تأثیر منفی میگذارد؛ به همین دلیل خداوند نوشیدن آن را حرام کرده است. مخالفت اسلام با نوشیدن مشروب و حرام دانستن آن به معنای بدی دین و مخالفت با شادی نیست.
این استاد دانشگاه با اشاره به قماربازی و علت منع شدن آن در قرآن گفت: در آیه 90 سوره مائده بیان شده که خداوند، بندگانش را از همه قمارها نهی کرده است. همچنین در این آیه، خداوند قماربازی را پلیدی و گرایش به آن را از وسوسههای شیطان نامیده است. بایستی توجه داشت که منع شدن انسانها از این فعالیتها به معنای محزون بودن دین اسلام نیست.
وی با بیان اینکه «واژه فرح 25 بار در قرآن تکرار شده که نشان از تأکید بر شادمانی افراد است»، خاطرنشان کرد: خداوند در اشاره خود به نعمتهای بهشتی در قرآن، پیوسته به لذتها و شادیهایی برای بهشتیان اشاره میکند که در زندگی دنیایی نیز برای ما لذتبخش است. لذتهایی چون پوشیدن لباسهای زیبا، غذاهای متنوع و... ؛ بنابراین تمام مواردی که در دنیا برای انسان مطلوب است، در بهشت نیز وجود دارد با این تفاوت که در دنیا انسانها، از تفریحات زیانرسان منع شدهاند.
این استاد دانشگاه بیان کرد: برخی افراد با توضیح اینکه اسلام دارای ممنوعیتهایی چون لذات جنسی است، این دین را مخالف شادمانی و بهرهبردن از لذت معرفی میکنند. این درحالی است که به صورت متعدد توسط ائمه(ع) و پیامبر(ص) تأکیده شده که اسلام به لذتهای جنسی ارزش مینهد اما این بهرهمندی از لذت بایستی از راه حلال و با همسر باشد؛ بنابراین اسلام بر بهرهمندی از لذات جنسی خط بطلان نکشیده بلکه بهرهمندی از آن را به صورت شرعی سفارش کرده است.
مشایی با بیان اینکه «اسلام بر شوخی و لطیفه گفتن تأکید کرده است» تصریح کرد: پیامبر(ص) میفرماید «خوشا به حال کسی که در دنیا شما را خنداند چراکه در آخرت نیز خندان محشور میشود». درواقع حضرت محمد(ص) بر لطیفه گفتن و خنداندن دیگران صحه گذاشته اند؛ بدین معنا فردی که شادی را به قلب مومنی وارد کند، در آخرت پاداش دریافت میکند. این درحالی است که پیامبر اسلام(ص) تأکید بر غیبت نکردن و تهمت نزدن داشته و بیان کردند «زبان خود را بر چیزی حرام نکنید».
در اسلام تنها موسیقیهای مطرب حرام است
این استاد دانشگاه اظهار کرد: از دیگر مسائلی که برخی منتقدان دین اسلام بر آن تأکید میکنند، حرام بودن موسیقی از نظر دین اسلام است و آن را دلیل بر محزون بودن اسلام میدانند؛ در حالی که موسیقی بهعنوان یک دانش، مورد توجه برخی از علمای دین قرار دارد. در واقع علما موسیقیهای مطربی که انسان را از حالت عادی خارج میکند و منجر به ایجاد شادیهایی برای او میشود که قدرت تفکر صحیح را از انسان میگیرد، حرام میدانند.
وی بیان کرد: براساس دیدگاه علما، موسیقی مفید، عرفانی یا موسیقی که به انسان آرامش میبخشد و شادی زودگذری را به او منتقل نمیکند، حرام نیست. همچنین مطابق با فتواهای برخی علمای دین، کارکردن با آلات موسیقی به عنوان یک دانش حلال شمرده شده است. در واقع اگر در این موارد افراط وجود داشته باشد، مشکلدار خواهد بود. هر اقدامی که در آن افراط وجود داشته باشد، انسان را دچار مشکل میکند مانند کار بیش از اندازه و... . افراط در استفاده و کاربرد آلات موسیقی در برخی دست آوردهای پزشکی مطرح شده که منجر به مشکلاتی چون ضعف اعصاب و... میشود.
مشایی افزود: ملاک شادی در اسلام دارای چارچوبهایی است که اگر این چارچوبها رعایت شود، مشکلی به وجود نخواهد آمد؛ در واقع هیچکدام از این موارد به معنای گسترش غم و از بین بردن شادی توسط دین نیست. حتی غمهایی که در اسلام بر آن تأکید شده، حزنهایی هستند که انسان را به عالم متعالیتری هدایت میکنند؛ برای نمونه اگر برای عاشورا اشک میریزیم، به دلیل این است که به ما شجاعت میدهد تا برای مبارزه با ستم تصمیم بگیریم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «غمهای افراطی چون قمهزدن و... که در توسط برخی مسلمانان صورت میگیرد، حرام است و باید برای اینگونه اقدامات دیه پرداخت شود»، گفت: دایره تفریحات حلال بسیار زیاد است چون دوستی، سفر، خوردنیهای متنوع و... . اسلام در زمینه شادی دارای چارچوبهای وسعتداری است؛ بنابراین تنها شادیهایی که منجر به فحشا میشود و موسیقیهایی که محتوای نادرستی دارند، مورد قبول اسلام نیست. بسیاری از علما برخی از موسیقیها را به دلیل محتوای نامناسبشان حرام میدانند؛ در واقع موسیقی که انسان را به سمت روابط نامشروع سوق دهد، حرام است.
افراطیها دیندار محسوب نمیشوند
مشایی با اشاره به افراطگریهای برخی از مسلمانان گفت: افراط گرایان در همه فرقهها وجود دارند؛ برای نمونه مسیحیان کاتولیک، اعتقادات متفاوتی با مسیحیان پروتستان دارند. نکته اینجاست که افراطگرایی در هیچ دینی پسندیده نیست و افراطیها دیندار محسوب نمیشوند. دینداران حقیقی افرادی هستند که دین را به همان صورت که هست، سنجیده و فهمیده باشند. شهید مطهری در این باره گفته است «اسلام به مثابه یک مینیاتور است؛ زمانی که هر قسمت از این مینیاتور اضافه کشیده شود، تبدیل به کاریکاتور میشود».
وی توضیح داد: مناسک و آیین دین بسیار متعادل است و کسانی که افراطی عمل میکنند، دیندار محسوب نمیشوند. بنابراین عملکردهایی که ناشی از بدفهمی مناسک است، دینی نمیدانیم. باید توجه داشت متدین، برخورد سلبی ندارد و کسی که اینگونه باشد متدین نیست بلکه افراطگر است.
این استاد دانشگاه در رابطه با مظاهر جدید لذت در دنیای معاصر گفت: زمانی که لذتهای جدید پا به عرصه ظهور میگذارد، باید این مظاهر با اصول اسلام سنجیده شود؛ برای نمونه زمانی که سینما روی کار آمد، بسیاری از علما به دلیل اینکه نمیدانستند سینما، چگونه میتواند به بشر کمک کند و از سویی دیگر به دلیل پخش فیلمهایی که محتوای مطلوب و مناسبی نداشت، اجازه بهرمندی از آن را ندادند. در دوران پهلوی، فیلمهای سینمایی محتوایی جنسی داشت و چون در مظاهر دینی چنین محتوایی حرام است، بنابراین چنین سینمایی مورد قبول نبود.
مشایی با اشاره به عملکرد برخی کشورهای اسلامی در مواجهه با مظاهر جدید تفریح تصریح کرد: هنگامی که تلفن همراه در عربستان رواج یافت، مفتی عربستان استفاده از بلوتوث را حرام اعلام کرد که این فتوا، مورد انتقاد علمای شیعه قرار گرفت. به اعتقاد علمای شیعه، صرف بلوتوث حرام نیست بلکه آنچه که از طریق بلوتوث منتقل میشود، اگر مطابق با عرف شرعی نباشد، مورد قبول نیست؛ بنابراین ما نمیتوانیم براساس این مستندات بگوییم ماهواره، موبایل، بلوتوث، سینما و... حرام است.
شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی منجر به کاهش شادی در جامعه شده است
وی در پاسخ به اینکه حظ معنوی و بهرهمندی از تفریحات سالم در جامعه کاهش داشته است یا خیر، بیان کرد: کاهش حظ و بهرهوری معنوی و تفریحات سالم در جامعه دلایل گوناگونی دارد. در واقع شرایط اجتماعی جامعه ما آنچنان دشوار و سخت شده که شادی نمیتواند عمق و ژرفایی برای افراد به همراه داشته باشد. ما در شرایط سخت اقتصادی هستیم و از دیدگاه دین، این شرایط جهاد و نوعی مبارزه محسوب میشود؛ در واقع تحریمها و مشکلات اقتصادی منجر به وارد شدن فشارهایی بر عموم مردم شده است.
وی افزود: غم در چهره مردم مشهود است؛ بنابراین در چنین شرایطی به طور کلی حظ معنوی کمتر شده اما اگر از این بحران عبور و همراه این شرایط، جهاد کنیم تا بر سر آرمان خود بمانیم، این ماندگاری بر سر آرمانهایمان شادی را در جامعه به بار خواهد آورد. ما به عملکرد صحیح خود امید داریم و از مسئولان میخواهیم عملکرد درستی داشته باشند تا حظ معنوی و مادی دوباره به جامعه بازگردد.
انتهای پیام