زندگی در جامعه بدون در نظر گرفتن اجتماع و مناسبات اجتماعی قابل تصور نیست و به همین دلیل انسان عصر حاضر، بدون ارتباط با دیگران قادر به برآوردن نیازهایش نخواهد شد و برای برقراری ارتباطی معقول و با در نظر گرفتن منافع طرفین، نیازمند داشتن اخلاق است.
از سویی با توجه به اینکه امروزه اخلاق، گمشده جوامع بشری است به تاکید کارشناسان اگر بخواهیم آسیبهای اجتماعی از جامعه رخت بربندند باید اخلاق را در جامعه رواج دهیم زیرا جامعه بدون اخلاق راه به جایی نخواهد برد.
اگر دروغ گویی، ریا، تهمت و هزاران کج اخلاقی در جامعه رواج یابد آن جامعه دچار افول اخلاقی میشود و در مقابل اگر صداقت، شفافیت و احترام و …از دغدغههای جامعه باشد، در این صورت اخلاق، امنیت و اعتماد در جامعه به وجود میآید.
اتفاقات و حوادثی که گاه گاهی در فضای حقیقی و مجازی جامعه ظهور و بروز پیدا میکند نشان از وجود بد اخلاقیها و به نوعی افول و سقوط اخلاق در جامعه دارد که مصداق آن را میتوان در خشونتها، درگیریها، توهین، تهمتها، ریا و دروغ، تجاوز به حریم خصوصی افراد عنوان کرد.
بسیاری از جامعه شناسان و روانشناسان اجتماعی با تاکید بر لزوم جاری سازی ارزشهای اخلاقی در جامعه معتقدند که اخلاق در جامعه با مشکلاتی روبرو شده و تهمت، دروغ و منفعت طلبی جایگزین ارزشهای نیک اخلاقی شده است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اصفهان در همین ارتباط میزگردی با عنوان "آسیب شناسی افول اخلاق در جامعه" را با حضور مرتضی پدریان استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان، کوروش محمدی رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران و حسینعلی مهرابی استادیار گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان برگزار کرد.
در این میزگرد چند تن از استادان مدعو دیگر از دانشگاههای استان اصفهان حضور نیافتند.
این کارشناسان تاکید کردند که جلوی گسترش ناهنجاری های اخلاقی در جامعه را باید با بررسی های علمی و پژوهشی گرفت چرا که بی توجهی به این بیماری، مشکلاتی عدیده ای را برای همه افراد جامعه بوجود خواهد آورد و ساختار و شیرازه زندگی اجتماعی را به هم خواهد ریخت.
بین مفهوم اخلاق، هنجار و آسیب همپوشانی وجود دارد
استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اهمیت پرداختن به مقوله چالشهای اخلاقی در جامعه گفت: بین حوزه اخلاق، آسیب و هنجار یک همپوشانی و همچنین تفاوت هایی وجود دارد که باید شناسایی شود.
مرتضی پدریان در این میزگرد ایرنا افزود: اگر بتوانیم مرز آنها را از یک سو و همچنین نقاط همپوشان و همچنین رابطه آنها را با هم مشخص کنیم شاید بتوانیم به چرایی افول اخلاق در جامعه برسیم.
وی اظهار داشت: یکی از تفاوتها در حوزه اخلاق و آسیب آن است که اخلاق مداری و بی اخلاقی خیلی مجازات رسمی ندارد ممکن است یکسری مجازاتهای غیررسمی برای آن تعریف شده باشد.
این پژوهشگر و جامعه شناس افزود: به عنوان نمونه در مفاهیم اخلاقی که میتوانیم روی آن کار کنیم دروغ گویی، گذشت، تظاهر و ریا، فریب و تقلب، خودخواهی، حرص، قانون گریزی و … است که اینها ویژگیهای اخلاقی جامعه هست که بخشی از آن میتواند هنجارمند هم باشد.
وی با اشاره به نتایج نظرسنجی انجام شده در سال ۹۴ در حوزههای اخلاقی جامعه گفت: به عنوان مثال در سال ۹۴ حدود ۸۰ درصد جامعه معتقد بودند که مردم ما خیلی زیاد دروغ میگویند.
پدریان ادامه داد: بر اساس این نظرسنجی حدود ۷۰ درصد جامعه بر این باور بودند که گذشت در جامعه ما خیلی کم است و حدود ۷۰ درصد اذعان داشتند که تظاهر، ریا و دورویی در جامعه خیلی زیاد است که اینها کنشهای اخلاقی است.
وی ادامه داد: حدود ۷۰ درصد گفتند فریب و تقلب در جامعه بالاست و ۶۶ درصد حسادت و خودخواهی در جامعه را بالا میدانستند و این در حالی بود که حدود ۷۰ درصد معتقد بودند که وفای به عهد و انصاف در جامعه خیلی کم است.
حوزه اخلاق در سه سطح قابل تبیین است
وی، حوزه اخلاق را در سه سطح اخلاق بین مردم، اخلاق بین مردم و مسؤولان و دیگر اخلاق بین رسانهها و مردم و مسؤولان قابل تبیین دانست.
پدریان افزود: از سال ۵۹ یا ۶۰ میزان اعتماد مردم به مسؤولان از میزان ۷۵ تا ۸۰ درصد به ۱۰ تا ۱۵ درصد در سال ۷۳ رسیده است که بیانگر افول کنشهای اخلاقی در جامعه ما بین مردم و مسؤولان و همچنین بین مردم و خودشان است.
وی یادآور شد: اعتماد و سرمایه اجتماعی در اصفهان رتبه ۳۱ را در کل کشور داریم برغم اینکه در کشور میزان سرمایه اجتماعی بسیار پایین است.
این استاد جامعه شناسی اضافه کرد: اگر بخواهیم به این بحثها به عنوان حوزههای اخلاقی و آیتمها و مصداقهای خاص اخلاقی نگاه کنیم شرایط اجتماعی ما شرایط مناسبی نیست و اینکه مسؤولان جامعه نگران هستند به حق نگرانند ولی اینکه آیا فکری هم برای برای این نگرانی میکنند یا نه جای سوال دارد.
بخش عمده اخلاق اکتسابی و آموزشی است
پژوهشگر و جامعه شناس افزود: نکته مهم این است که اکثر صاحب نظران حوزههای اخلاق چه در گذشته مانند خواجه نصیرالدین طوسی، افلاطون، ارسطو و چه صاحبنظران فعلی معتقدند بخش غالب اخلاق اکتسابی و آموزشی است اگر چه در همین اکتساب هم حوزههای ژنتیکی و زیستی هم تأثیرگذار هستند.
وی، با تاکید بر اینکه شکل غالب در هر دو نوع اخلاق رذیله و فضیله، اکتسابی است، گفت: این همان است که ما یاد میدهیم به جامعه و نسل بعد که چه رفتارهای درست و یا نادرست اخلاقی داشته باشد.
افول اخلاق کنش تاریخی جامعه ماست
استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان گفت: نکته مهم در این ارتباط آن است که افول اخلاقی، کنش تاریخی جامعه ماست و برخی سفرنامههای نوشته شده برای ایران مانند یک سال با ایرانیان، سفر نامه حاجی بابایی اصفهانی و یا عقب تر در قرن هفتم حافظ را بخوانیم به این نتیجه می رسیم که تظاهر، ریا و دورویی جزو کنشهای اجتماعی ماست و چیزی است.
اخلاق بحث فرادینی است
پدریان، اخلاق را بحثی فرادینی و فراگیر دانست و گفت: هیچ مذهب و مکتبی نمیگوید دروغ، تقلب، ریا و … خوب است و آن را تأیید نمیکند.
پدریان با بیان اینکه یک عامل زیستی و اجتماعی با عنوان لقمههای حرام در مقوله افول اخلاقی بسیار تأثیرگذار و مهم است و به عنوان نمونه این لقمه زمانی که استاد دانشگاه، پزشک، کاسب و …هر کدام در حوزه شغلی خود به کم کاری و بی تعهدی بپردازند دچار افول اخلاقی ناشی از لقمه حرام شدهاند.
وی تصریح کرد: لقمههای حرام، صرف نظر از منطر دینی منظور لقمهای است که حق من نیست و من می خورم که این حرام به معنای دینی و اجتماعی در همه نظامها رد شده است.
این محقق تصریح کرد: بر این اساس جامعهای که لقمه حرام خورد، دروغگو میشود، تظاهر میکند انصاف ندارد تقلب میکند و قانون گریز میشود و این موضوع بسیار مهمی است که متأسفانه اصلاً روی آن کار نشده است.
نبود عدالت در نظام اجتماعی موجب بی اخلاقی و کج اخلاقی میشود
پدریان یادآور شد: نبود انواع عدالت در نظام اجتماعی موجب بی اخلاقی و به نوعی کج اخلاقی میشود زیرا اصل عدالت به معنای فرصت های برابر است است و عدالت توزیعی بمنظور چرخش این فرصت هاست.
وی ثمره نظام اجتماعی که در آن عدالت حاکم باشد را این چنین بیان کرد که در این نظام مردم هرگز دروغ نمیگویند، زیرا میدانند که هدر نمیروند.
این جامعه شناس تاکید کرد: در مجموع سه مورد مهم در شکل گیری افول اخلاق در نظام اجتماعی نقش دارد که آن عوامل شامل لقمههای حرام، نبود عدالت و آزادی و احساس امنیت است.
این محقق، یکی از مهمترین دلایل دروغگویی به عنوان یک بی اخلاقی در جامعه را نبود احساس امنیت عنوان کرد و گفت: تظاهر، ریا، دورویی و دروغ یکی از مهمترین موارد آن این است که باید برای پذیرفته شدن در هر مکانی و پیش هر شخصی نقاب خاصی بزنی زیرا در غیر این صورت پذیرفته نمیشود.
افول اخلاق با تغییر حوزههای ارزشی جامعه همراه شده است
استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان گفت: ما در بحث افول اخلاق با تغییر حوزههای ارزشی جامعه روبرو شدیم یعنی کلمه زرنگ را به کسی میگوییم که نقابش را به راحتی جابجا کند، موقعیتها را خوب بشناسد و به راحتی هر کاری میتواند بکند.
وی تصریح کرد: این تغییر ارزشها در نظام اجتماعی به شدت در حوزهها و اصول اخلاقی جامعه ما نقش تعیین کنننده دارد.
پدریان یادآور شد: در این راستا با تغییر ارزشها به راحتی آدمهای ساده پذیرفته نمیشوند و کلماتی مانند ساده لوح برای آنهایی که صادق و پاک هستند بکار میبرند.
اخلاق، آموزشی است
استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه مقوله اخلاق، آموزشی است گفت: بنا به نظر یکی از صاحب نظران امر، همانطور که بدن نیاز به فربه و ورزیده شدن دارد به حوزه اخلاق نیز باید یادگیری عملی داده شود.
وی تاکید کرد: باید در مدارس و مراکز آموزشی به بچهها بصورت عملی مفاهیمی همچون قانون شناسی و وقت شناسی آموزش داده شود.
پدریان، رسالت رسانهها را نیز در حوزه اخلاق آموزش و انتشار برنامههای آموزشی عنوان کرد و گفت: باید به جامعه فهمانده شود که اندیشمندان بشرینت به دور از حوزههای جغرافیایی، دینی و تاریخی معتقد بودند که باید حوزههای اخلاق وارد عمل شود.
ساختار عدالت گستر مهمترین راهکار برای اصلاح بی اخلاقیهای جامعه است
استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان، مهمترین راهکار برای اصلاح بی اخلاقیها و به نوعی کج اخلاقیها را برقراری ساختار عدالت گستر در عرصههای مختلف جامعه از جمله فرصتهای آموزشی ذکر کرد.
وی خاطرنشان کرد: همچنین اگر بخواهیم مشکلات اصول اخلاقی را حل کنیم باید ساختارهای اجتماعی به سمت دادن آزادی به مردم حرکت کند.
وی با بیان اینکه نظارت بیرونی تنها میتواند ۱۰ درصد مشکلات ناشی از بداخلاقیهای جامعه را حل کند، گفت: اشکال کار اینجاست که رویکرد ما در بحث افول اخلاق رویکرد مبارزه بوده است و هیچ وقت هم به نتیجه نرسیدهایم و این در حالی است که این رویکرد آخرین است و بهترین نیست.
وی یادآور شد: اگر عدالت، محور اصلی جامعه باشد دیگر نیاز به رویکرد مبارزه نیست.
وی با انتقاد از اینکه وقتی اتفاقی در جامعه میافتد همیشه نگاهها به سمت نیروی انتظامی است، گفت: این در حالی است که باید نگاه ما به آموزش و پرورش، حوزه علمیه و دیگر نهادهای فرهنگی و متولی اصلی باشد.
پروندههای قضایی و آمارهای نیروی انتظامی بیانگر افول اخلاق در جامعه است
استادیار روانشناسی دانشگاه اصفهان گفت: پروندههای قضایی و آمارهای نیروی انتظامی و بهزیستی و سایر دستگاه های درگیر با آسیب های اجتماعی بیانگر افول اخلاق و وجود بی اخلاقی در جامعه است که این مهم نیازمند ریشه یابی و بازشناسی علل و عوامل آن و ارائه راهکارهای لازم است.
حسینعلی مهرابی در میزگرد ایرنا با برشمردن عواملی که موجب افول اخلاق در جامعه میشود، گفت: این عوامل شامل چهار دسته عامل زیستی، روانشناختی، اجتماعی و معنوی است.
وی اظهار داشت: از منطر روانشناختی و با توجه به نظریه اخلاقی "کلبرگ" روانشناس برجسته جهان، ً آدمها همچنان که از لحاظ جسمی و فکری رشد میکنند از لحاظ اخلاقی رشد و تحول مییابند.
استاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه انسانها سه سطح اخلاقی را از بدو تولد تا دوران پیری طی میکنند، تصریح کرد: این سطوح شامل سطح اخلاق پیش قراردادی، قراردادی و پس قراردادی است.
وی سطح اخلاق پیش قراردادی را زمانی عنوان کرد که بچهها در دوره کودکی یاد میگیرند که که کاری انجام بدهند چون به آنها گفته میشود که اگر آن کار را انجام بدهند تشویق و اگر انجام ندهند تنبیه میشوند و ابزاری به نام تشویق و تنبیه و هنجاری به نام اطاعت باعث میشود که افراد به آن قوانین، خواستهها و هنجاریهای اجتماعی تن بدهند..
این استاد روانشناسی افزود: افراد وقتی بزرگ میشوند در دوره جوانی و بزرگسالی به مرحله قراردادی می رسند, یعنی اصول و قوانینی که اجتماع تدوین و قرارداد کرده رعایت میکنند و وقتی بزرگتر و پختهتر میشوند از اصول و قواعد اجتماعی هم میگذرند و براساس اصول اخلاق انسانی که همه گیر و همه جا هست عمل و رفتار میکنند.
ابزارهای اجتماعی، افراد را به رعایت قوانین و هنجارها وادار میکند
این استاد دانشگاه اصفهان گفت: در جامعه امروزی یکی از عواملی که موجب رعایت قوانین و هنجارها میشود وجود ابزارهای اجتماعی است.
وی به مصادیق ابزارهای اجتماعی در جامعه اشاره و اضافه کرد: به عنوان نمونه اگر در سر چهار راهها پلیس حضور داشته باشد رانندگان به طور حتم قبل از خط عابر پیاده میایستند، چراغ قرمز را رد نمیکنند، سبقت نمی گیرند و یا در ادارات وجود عامل بازدارنده نظارتی موجب می شود که کج کاری و کج رفتاری کمتری صورت گیرد.
رشد اخلاقی جامعه در مرحله مقدماتی است
استاد روانشناسی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه رشد اخلاقی جامعه در مرحله مقدماتی است، گفت: جامعه ما در شرایط کنونی در مرحله پیش قراردادی و رشد اولیه اخلاقی مانده است.
وی یادآور شد: به این خاطر است که برخی افراد معتقدند که تا وقتی ابزار قانون و اجرایی وجود داشته باشند کار درست انجام میدهند و در غیر این صورت کاری که مبتنی بر لذت، خواست و منافع خودشان است انجام می دهند.
مهرابی ادامه داد: این مساله در سطح کلان و خرد از یک مغازه دار ساده و کارمند تا یک مدیر و معاون و ردههای بالاتر دیده میشود که اگر ابزار نظارتی نباشد از وظایف خود عدول میکنند و دنبال منافع فردی می روند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: این در حالی است که ما در یک جامعه ارزشی هستیم و داعیه جامعه دینی داریم که اسلام دین کامل است و باید قواعد و قوانین اجتماعی را بهتر رعایت کنیم ولی متأسفانه عکس آن عمل میکنیم.
برخی رفتارهای نابهنجار و آسیبهای اجتماعی نتیجه الگوگیری از دیگران است
این استاد روانشنانس اصفهان گفت: برخی رفتارهای نابهنجار، آسیبهای اجتماعی و بد اخلاقیها در جامعه در نتیجه الگو گیری و الگوپذیری از دیگران صورت میگیرد.
وی یادآور شد: به عنوان نمونه انتشار برخی اخبار از بد کار کردن مسؤولان در جامعه در رسانهها از یک سو برای افزایش آگاهی عموم خوب است ولی پیامدهای جانبی و اثرات عینی جدی دارند زیرا برخی از افراد از آنها الگو میگیرند.
مهرابی بیان کرد: بر این اساس یک شهروند؛ یک کارمند عادی و یک مسؤول جز وقتی میبینند که در جامعه یک عده از مسؤولان بی اخلاقی و در کار خود رانت بازی کرده و مبتنی بر منافع فردی خود کار و یا اختلاس میکنند آنها هم الگو میگیرند.
این روانشناس ادامه داد: اتفاقی که رخ میدهد این است که مسؤولان الگو میشوند برای مردم در رفتارهای منفی، زیرا انسانها تنها از رفتارهای مثبت الگو نمیگیرند.
وی تصریح کرد: همین امر موجب ایجاد باورشناختی و تصور ذهنی در مردم میشود که آنها هم میتوانند به رفتارهای نامناسب در جامعه دست بزنند.
ضعف نظارت عامل کج رفتاریها و رفتارهای ناسالم است
استاد روانشناسی دانشگاه اصفهان، ضعف نظارت را از عوامل مهم کج رفتاریها و رفتارهای نامناسب در جامعه دانست و گفت: نظارت به ۲ دسته درونی و بیرونی تقسیم میشود.
وی یادآور شد: نظارت درونی همان است که به آن وجدان گفته میشود و در فرآیند رشد ایجاد شده تا کار خوب و بد از هم تشخیص داده شود و در سیر تکاملی انسانها وجود دارد و عاملی بازدارنده برای ارتکاب جرم است.
مهرابی افزود: این نظارت درونی به آن بر میگردد که افراد بدانند که چه برداشتی از خود دارند و چه ارزش واحترامی برای خود قائل هستند و در مجموع چقدر خود را توانمند، ایده آل، مطلوب و دارای صفت مثبت میدانند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: مفاهیم خودپندار و عزت نفس در اینجا مطرح میشود و اقعیت آن است که امروزه خودپنداری آدمهای جامعه خیلی جالب نیست.
این روانشنانس افزود: نظارت ببرونی به سیستمهای نظارتی و نقش پلیس، قوه قضائیه، خانوادهها و آموزش و پرورش بر می گردد که بطور مستقیم و غیرمستقیم به آدمها یاد میدهند که چگونه باید رفتار کنند.
وی با انتقاد از عملکرد دستگاه تعلیم و تربیت گفت: واقعیت آن است که آموزش و پرورش آنظور که باید و شاید در این مسیر عمل نکرده و متأسفانه از هدف خود دور افتاده و خیلی نمیتواند اصول اخلاقی را نهادینه کند و این در حالی است که این دستگاه عظیم و دیگر نهادها قرار است کارهای فرهنگی کنند و ارزش ها و هنجارها را به مردم آموزش و یاد بدهند و در مجموع جامعهای اخلاقی و ایده آل را ترویج کنند که اینگونه نیست.
این روانشناس به عنوان نمونه به پخش آهنگ یک خواننده در مدارس اشاره کرد و گفت: این اتفاق که چندی پیش روی داد بیانگر این بود که تمام آن همه شعر و مفاهیم ادبی، دینی، فرهنگی و حماسی که در تعالیم آموزش رسمی میآوریم به هیچ و صرف یک آهنگ شاد که دانش آموز محتوای آن را به درستی نمی فهمد راحت جای آن را میگیرد.
مهرابی افزود: این مهم نشان داد که آموزش رسمی در کشور موفق نبوده و خانوادهها هم خیلی تقید و تعهدی به سمت آموزش ندارند و آنها بیشتر به سمت پیشرفت فرزندشان تا تربیت آنها تمایل دارند.
وی همچنین نتیجه مجازات و پیگیریهای قضایی را در بروز رفتارهای اخلاقی مناسب و یا نامناسب در جامعه مهم دانست و گفت: اگر زمانی که موضوعات و کج رفتاریهایی شامل سرقت، اختلاس، رانت خواری و … در جامعه مطرح میشود نتیجه برخورد و مجازات آنها مشخص و اجرا شود نیز در پیشگیری از بد اخلاقیها در جامعه بسیار مؤثر خواهد بود.
مجازات رسمی برای بی اخلاقی وجود ندارد
استاد روانشناسی دانشگاه اصفهان گفت: متأسفانه همانطور که مجازات رسمی برای بی نظمی و هنجاز شکنی در جامعه خیلی ضعیف است حساسیت جامعه به عنوان مجازات مهم برای برخورد با بد اخلاقی کاهش یافته است.
وی یادآور شد: آن چیزی که تحت عنوان فشار اجتماعی از آن یاد میکنیم یعنی فشاری که فرد از سوی افراد همگن مشابه خودش احساس میکند و احساس نگاه متفاوت و سنگین، طرد شدن و محروم شدن، به کسی که دروغ گفته، دزدی کرده و گرانفروشی و حرامخوری کرده دیگر وجود ندارد.
این روانشناس تصریح کرد: این در حالی است که اگر آن فشار و حساسیت اجتماعی وجود داشت دیگر نیاز نبود که پلیس دستگیر و قوه قضائیه زندانی کند.
وی، علت کاهش فشار اجتماعی را درگیری مردم با اضافه بار اجتماعی دانست و گفت: اضافه بار اجتماعی میگوید اساساً شرایط زندگی آدمها این گونه است که آنقدر استرس، دغدغه و نگرانی در زندگی روز مرده خود دارند که نمیتوانند به کارها و اهداف خود برسند و دیگر کاری ندارند که در اطراف آنها چه میگذرد و چه اتفاقی برای دیگری میافتد.
استاد روانشناسی ادامه داد: به این دلیل است که به خاطر دغدغههای فردی فراوان، احساس مسؤولیت اجتماعی او پایین میآید و واکنش و اعتراضی نشان نمیدهد به بی اخلاقیهای خردی که در سطح جامعه ایجاد میشود.
وی افزود: در سطح کلان هم وقتی نظارت بیرونی ضعیف است باعث میشود که بینیم که سطوح جرم و آسیبهای و اختلاسها زیاد است و در خرد هم فشار اجتماعی به تبع آن بی مسؤولیتی و به تبع آن اضافه بار پایین میآید و اینجا در عمل ً میخواهیم بگوییم جدا از الگوهای اجتماعی و مؤلفههای نظارت بیرونی ضعیف، حساسیت نظارت اجتماعی هم کمتر شده است.
مهرابی یادآور شد: افول اخلاق در جامعه در حالی رخ داده که ابزارهای درونی کنترل و تقید افراد به عنصر اخلاقی هم ضعیف است همان چیزی که از آن به عنوان وجدان و تربیت دینی و خانوادگی نام می بریم که در نسلهای جدید چالشهای جدی تری خواهیم داشت.
وی تصریح کرد: که تنها چاره کار برای بنای اخلاق در جامعه از خانوادهها و دستگاه تعلیم و تربیت رسمی کشور شروع میشود که باید هر چه بیشتر و سریعتر به فرهنگ سازی و آموزش در مقوله رفتار و اخلاق در جامعه بپردازند.
این روانشناس همچنین با تاکید بر اهمیت و تأثیر شایسته سالاری و پرهیز از سیاسی کاری در خوب کردن احوال و اخلاق جامعه گفت: اگر این کار در تمام نهادها صورت بگیرد و برای انتخاب افراد زیر مجموعه سیاسی کاری کنار برود و شایسته سالاری مطرح شود اصول اخلاقی در جامعه بهبود خواهد یافت.
بی برنامگی برای تحول رشد انسان ابعاد رفتاری او را تحت تأثیر قرار داد
رئیس انجمن آسیب شناسی ایران گفت: جامعه ما جامعهای در حال تحول و در گذر اجتماعی است و تحولات در ساختارهای اجتماعی آن اتفاق میافتد و چیزی که در تحولات ساختاری از آن غفلت شده است و بحثی برای رشد آن نیست خود بشر و انسان جامعه ماست به عنوان عنصری که عامل زیست جامعه است و باید محور باشد.
کوروش محمدی افزود: در واقع نگاه انسان محور به حوزه اجتماعی زندگی در جامعه ما مقداری آسیب دیده به این علت الان در جامعه یک جابجایی و تحولات روی داده و ولی عنصر اصلی که که آدم است باقی مانده و هیچ رشدی برای آن تعریف نشده است.
وی اظهار داشت: این برمی گردد به نگاه ما به تحولات جامعه و مسیر گذار از سنت به مدرنیته که ما نه مدرن و نه سنتی هستیم و این وسط بی هویتی اجتماعی شاید برای بخشی از جامعه ما ناخواسته شکل گرفته است.
این پژوهشگر اجتماعی افزود: ما دو گونه نگاه به جامعه داریم که میتواند پارادوکس ایجاد کند یکی نگاه صرف اخلاقی به جامعه است که جامعه اسلامی و اخلاق مند است و همه چیز را به سمت غفلت پیش می بریم تغافل ناخواسته ایجاد میکنیم که در این جامعه اخلاقی همه بچه مسلمان هستند کسی از مرز اخلاق عبور نمیکند و همه چیز سر جایش است.
وی نگاه دیگر را براساس نگاه به قانون و مقررات دانست و گفت: در این نگاه یک قانون خوب میگوید حق دیگران را ضایع نکن، دروغ نگو از خطوط قرمز عبور نکن و همه چیزهایی که اصول زندگی و شرایط هنجار است را به افراد تحمیل میکند و آنها را وادار میکند که بی اخلاق نباشند و یا از مرزهای اخلاقی عبور نکنند.
محمدی یادآور شد: ممکن است بین این قانون و نگاه اخلاقی و سنتی و مبتنی بر معنویات در جامعه دچار یک سیر ابزاری شویم و از اخلاق به عنوان ابزار در خدمت قانون و یا از قانون به عنوان یک ابزار در خدمت اخلاق باشیم.
وی تصریح کرد: پارادوکسی که بین کنشهای جامعه برای ما به عنوان کنشگران اجتماعی ایجاد شده است طبیعتاً باید انتظار نداشته باشیم که خیلی آدم قانونمند و اخلاق مند باشیم زیرا خواه ناخواه در معرض عبور، تزلزل و لرزش در مقابل آفتها و آسیبهای حوزه اخلاقی قرار میگیریم.
خانواده و آموزش و پرورش دو نهاد برای پیشبرد سیر جامعه پذیری جامعه هستند
آسیب شناس اجتماعی با تاکید بر اینکه باید نهادهای تأثیر گذار در این حوزه شناخته و بر روی آنها تمرکز شود گفت: خانواده و آموزش و پرورش دو نهاد مهم هستند که باید بحث سیر جامعه پذیری اعضای جامعه را پیش ببرند.
وی تصریح کرد: اتفاقاً اخلاق در همین حوزه تعلیم و تربیت مطرح میشود و همان چیزی که امروز به عنوان مهارت در آموزش و پرورش و به عنوان تربیت به آن نگاه میکنیم باید در حوزه آموزش و پرورش ما باید باشد که نیست.
محمدی افزود: در زمان حاضر ما یکی از ناکارآمدترین نظام آموزشی در کشور یا تعلیم و تربیت دنیا را داریم این نظام یکی از زمینههای بالقوه تولید کننده آسیب در حوزه اخلاق و هنجار و مباحثی از این قبیل است.
وی با بیان اینکه این حوزه عناصر و گروه هدف خود را که دانش آموز و کودک است رها کرده است گفت: همین موضوع آنها را به بدنه ناهنجاری وصل میکند و بی اخلاقی، دورویی، ریا و طلاق و دیگر آسیبهای اجتماعی شامل همه کسانی که از دل این مسیر عبور کردهاند.
رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران با تاکید بر اینکه حوزه تعلیم و تربیت کشور در افول اخلاقی جامعه بسیار نقش دارد گفت: وقتی آموزش و پرورش در جامعهای ضعیف باشد هیچ توقعی برای اینکه نهاد خانواده آن قوی باشد وجود ندارد.
براساس نظریه "تقویت رفتار" بسیاری از رفتارهای دون اخلاقی و ضد اخلاقی ما در جامعه تقویت میشود
این محقق خاطرنشان کرد: به عنوان مثال اگر فردی دروغی بگوید به خاطر آن امتیاز بگیرد با با ریاکاری مورد پذیریش جامعه قرار بگیرد یعنی جامعه این رفتار را تقویت کرده است.
.وی ادامه داد: براساس نظریه دیگری اگر این تقویت در ادامه مدام تکرار شود، آن رفتار نهادینه میشود.
محمدی تصریح کرد: بر این اساس خیلی از بی اخلاقیها امروز در جامعه به خاطر تقویتهای مکرر خود به خود نهادینه شده است.
جابجایی ارزشها هم در افول جامعه بی تأثیر نبوده است
این جامعه شناس ادامه داد: در جامعه امروزی جابجایی ارزشها روی داده به عنوان نمونه صله رحم که در گذشته موجب همبستگی خانوادهها و ایجاد کننده نشاط و تعامل اجتماعی و به عنوان یک ارزش بوده امروز برای برخی افراد به عنوان یک رفتار منفی تلقی میشود.
وی با بیان اینکه برخی رفتارها به دلیل جابجاییها در حوزه اخلاق شکل دیگری پیدا میکند گفت: برخی افراد فکر میکنند اگر همیشه اخلاق مند حرکت کنند مورد هجمه قرار میگیرند زیرا ارزشها جابه جا شده است..
این محقق یادآور شد: امروزه شکافی که بین والدین و فرزندان اتفاق افتاده به خاطر همان حالت سکون و مرداب گونهای است که در رشد اخلاقی داشته ولی در عین حال جامعه خیلی جلوتر رفته است.
محمدی با بیان اینکه طبیعی است که ارزشها و باورهای اخلاقی که در نسل پیشین بوده و با این باورهایی که به کودک نسل جدید منتقل شده تفاوتهایی حس شود گفت: داستان شکاف نسلی از این همین جاست زیرا آن به خاطر سن نیست به خاطر باور است زیرا وقتی اختلاف زیاد باشد شکاف نسلی رخ میدهد و گرنه سن به هیچ عنوان تعیین کننده شکاف نسلی نیست.
ایدئولوژِی های خودساخته عامل افول اخلاقی در جامعه است
این آسیب شناس اجتماعی گفت: از دیگر دلایل افول اخلاقی در جامعه میتوان به ایدئولوژیهای خودساخته ای اشاره کرد که در نظام ایدئولوژی ما اتفاق میافتد و در این حالت گاهی افراد بنا به تعاببیر و جهان بینی که برای خود قائل هستند خود را توجیه و مجاب میکنند.
وی با اشار به گفته ای از "فروید" گفت: برخی افراد از مکانیسم توجیه برای سرکوب سرزنشهای درونی استفاده میکنند و خود را توجیه می کنند که آن رفتار دون شأن و اخلاق که از فردی سر میزند اذیتش نکند.
محمدی با بیان اینکه نظام توجیه در حوزه جهان بینی و ایدوئولوژِ های فردی خیلی باب شده است گفت: ما دائم در حال توجیه کار و رفتار خود هستیم که درست است و هیچ گاه معتقد به بی اخلاقی نیستیم و اینکه به خاطر بی اخلاقی در حال سقوط هستیم.
بخشی از بی اخلاقیها در جامعه به حوزه مسؤولیت اجتماعی برمی گردد
محمدی با اشاره به اینکه بخشی از بی اخلاقیها به حوزه مسؤولیت اجتماعی بر میگردد گفت: به عنوان مثال اگر فردی پلاستیک و یا آدامسی را در محیط زیست پرت کند و به زیست بوم جامعه آسیب بزند بیانگر آن است که این فرد به منافع و خرد جمعی پایبند نیست و این مهم ریشه در بی مسؤولیتی اجتماعی دارد.
وی همچنین به تفاوت مسؤولیت اجتماعی و نیات اجتماعی اشاره کرد و گفت: نیت مبتنی بر جهان بینی و ایدئولوژی افراد است.
مسؤولیت اجتماعی در نهاد آموزش و پرورش ذبح شده است
رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران یکی از علتهای اینکه در حوزه مسؤولیت اجتماعی درست عمل نکردیم را ذبح و قربانی مسؤولیت اجتماعی در نهاد آموزش و پرورش عنوان کرد.
وی یادآور شد: همچنین نهاد خانواده را فاقد این مسؤولیت بار آوردیم و انتظار بی جا و خیلی بزرگ و شگرفی داریم از اعضای جامعه که بخواهد براساس یک رفتار اخلاق مند و مدارانه عمل کند.
محمدی تصریح کرد: در مدت ۵۰ سال گذشته که جامعه سیر حرکتی و تحولات اقتصادی و اجتماعی و مباحث ساختاری را شروع کرده هیچ نسخهای به لحاظ محتوایی برای نظام خانواده نداریم.
این آسیب شناس اجتماعی افزود: نگاههای هیجانی به حوزه اجتماعی و خانواده و به حوزه فرد بیش از هرچیزی خودش را نشان داده و فکر میکنم که ما با تحول اساسی و شگرفی در حوزه اجتماعی مواجه شدهایم.
به اعتقاد این جامعه شناس جامعه امروزی بیشتر فردگراست و به همین دلیل از حالت همبسته فاصله گرفته است.
وی با بیان اینکه سازماندهیها در جامعه بیشتر مبتنی بر هیجان است، گفت: این سازماندهیها شامل بسیج کردن منابع و انسانها در همه امور است ولی هیچ گاه برای روابط و ضوابط اجتماعی حود مقررات و قانون تعریف نکردهایم.
محمدی بیان داشت: در نظام حقوق شهروندی همیشه به دنبال شهروند مشارکت پذیر هستیم که بیاید در کارها مشارکت کند و هیچ گاه به دنبال تربیت شهروند مشارکت جو نبودیم.
اقتصادی پایدار نتیجه یک جامعه اخلاقی است
رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران با اشاره به تأثیر جامعه با اخلاق در اقتصاد پایدار گفت: بخشی از اقتصاد پایدار ریشه در نظام مند کردن روابط حقوقی، اجتماعی و سیاسی بین عناصر یک جامعه دارد.
وی با اشاره به اینکه اقتصاد پایدار نتیجه یک جامعه اخلاقی است یادآور شد: اگر جامعهای درست پیش نرود اقتصاد به پایداری نخواهد رسید زیرا تمام آن عناصر باید با آن اقتصاد همراهی کنند.
۶۹۹۴/۶۰۲۶/