قلم داستان‌پرداز نویسنده در ناداستان «نمک‌گیر»/ چرا اینقدر شتاب؟

خبرگزاری فارس ـ حمید محمدی محمدی: کتاب «نمک‌گیر»، خاطراتی از کودکی، نوجوانی، جوانی و میانسالی حاج حسین برزگر، مدیر و سردسته هیأت «خلف باغ» یزد طی سال‌های ۱۳۳۲ تا امروز را روایت می‌کند. نویسنده این کتاب، زهرا عوض‌بخش است که هفت فصل یا هفت مجلس کتاب را بر اساس مصاحبه‌های محمدعلی جعفری پیش برده است.

آن‌طور که از جلد کتاب برمی‌آید، این کتاب، نخستین اثر از مجموعه «پیرغلامان حسینیه ایران» خواهد بود. هچنین با درج لوگوی پشت جلد کتاب، چنین به نظر می‌رسد که انتشارات شهید کاظمی، قصد دارد سراغ سایر هیأت‌داران بزرگ یزد برود و احتمالاً این آثار را با حمایت «دبیرخانه بین‌المللی یزد؛ حسینیه ایران» منتشر کند.

حاج حسین که یک نانوازاده و عضو خانواده مذهبی پرجمعیت یزدی است، از کودکی نقش یکی از فرزندان امام حسین (ع) را در تعزیه بازی کرده و در ادامه، در حالی که تازه نوجوانی را تجربه می‌کرده، هیأت راه انداخته و سلسله مراتب نوکری را تا مدیریت یکی از بزرگ‌ترین و تاریخی‌ترین هیأت‌های یزد را به عهده گرفته است.

زهرا عوض‌بخش که پیش از این کتاب «همت بلند» (زندگینامه داستانی شهید همت) را تحریر کرده در نوشتن این کتاب، بسیار مسلط ظاهر شده و واژگانی را به خدمت گرفته که با وجود کثیرالاستعمال بودنشان در لهجه مردم قدیمی یزد، برای مخاطبان دیگر، شیرین و قابل فهم است و متن را خواندنی و جذاب کرده است. در این جنس کتاب‌ها که دو یا سه نفر در تولید محتوا سهیم و دخیل‌اند، جزییاتی که راوی بیان می‌کند، سؤالاتی که مصاحبه‌کننده مطرح می‌سازد و جواب‌هایی که به آن پرسش‌ها داده می‌شود، در کیفیت کار بسیار مؤثرند.

راوی «نمک‌گیر» که در ۶۶ سالگی به سر می‌برد، خاطراتش را از دهه ۲۰ و ۳۰ و حضورش در هیأت‌های مطرح و تاریخی یزد، سفر به مشهد، حضور در انقلاب اسلامی و سال‌های پس از آن را خیلی دقیق و با جزییات بیان کرده و حس و حال خودش را در تمام ۷ مجلس کتاب به خوبی انتقال داده است. به عبارتی، پایه کار که حافظه راوی باشد، در این کتاب، به دقت کار کرده و از کلی‌گویی پرهیز داشته است.

مصاحبه‌کننده در کتاب‌هایی از این دست، باید قدرت جنباندن تخیل راوی را داشته باشد و به او در یادآوری آنچه حدود 60 سال پیش اتفاق افتاده کمک کند. نتیجه حافظه خوب راوی یا توان حرفه‌ای مصاحبه‌کننده، ملات مناسبی است که در اختیار نویسنده قرار گرفته و او «نمک‌گیر» را آفریده است.

قلم خوب، نثر روان و روایت بدیع نویسنده اما جایی افت می‌کند که رگه‌های مصاحبه در فصول چهارم و پنجم کتاب بیرون می‌زند و در حالی که مخاطب با قلمی داستان‌پرداز سروکار دارد به یک‌باره با متنی از جنس مصاحبه روبه‌رو می‌شود.

نویسنده در فرازهایی از فصول آخر کتاب، شتاب‌زده، کم‌رغبت و شعاری ظاهر می‌شود و این شعارزدگی را در حضور حاج حسین برزگر در ایستگاه صلواتی سالروز ۲۲ بهمن به نمایش می‌گذارد. در حالی که او، نه تنها برادرش را در دفاع مقدس از دست داده که خود نیز از فعالان نهضت اسلامی مردم ایران بوده است. بنابراین، مجلس هفتم، کمک چندانی به برجسته شدن شخصیت انقلابی او نمی‌کند.

کتاب‌سازی «نمک‌گیر» بسیار عجولانه و ناخوش است. به جز صفحات تکراری در کتاب، تغییر مداوم فونت، چاپ دیجیتال و سیاه شدن تصاویر پیوستی که فاقد شرح خاصی هستند، نشان‌دهنده کم‌دقتی در تولید کتابی است که راوی، مصاحبه‌گر و نویسنده برایش به قدر کافی زحمت کشیده‌اند.

همچنین یکی از نکات عجیب در خصوص کتاب آن است که ناشر این اثر به نام راوی فیپا گرفته و به عبارتی، نویسنده به عنوان پدیدآورنده کتاب به حق خود نرسیده است.

با این همه، «نمک‌گیر» در قالب روایت شخص به عنوان اثری درباره پیرغلامان و هیأت‌داران بزرگ کشور، کاری ارزشمند و خط‌شکن به شمار می‌آید. البته پیش‌تر ناشرانی چون «خیمه» آثار مشابهی به چاپ رسانده‌اند که نحیف‌تر از این کتاب بوده است. همچنین بعضی از روایت‌های مجموعه سه‌گانه «کاشوب» (کاشوب، رستخیز و زان‌تشنگان) از نشر اطراف در همین قالب و معرف یک شخص بوده‌اند، اما مستقلاً کتاب نشده‌اند.

نیم‌نگاهی به تاریخ هیأت‌داری ایران، نشان می‌دهد که انسان‌های بسیاری هستند که می‌توانند اثری دقیق و شایسته درباره‌شان نوشته شود.

انتهای پیام/