جشن های بختیاری ها

بختیاری ها برای جشن ها و عیدهای ملی و مذهبی ، به ویژه عید نوروز و مراسم سیزده بدر و بزرگداشت تولد حضرت محمد (ص) و امامان و عیدهای قربان ، غدیر و فطر ، اهمیت خاصی قائلند . در این گونه آیین ها ، محل چادرهای خود را تغییر می دهند و درجاهای سبز و خرم که دارای آب کافی باشد چادر می زنند . شب عید در چادرهای خود می مانند ولی روز اول عید با لباسهای مخصوص کلاههای لری را کج به سر می گذترند و به دید و بازدید می پردازند . بختیاری ها معتقدند لباس سیاه عزا را باید تا پیش از نوروز از تن درآورند زیرا در غیر اینصورت باروری و نعمت از طایفه رخت برخواهد بست . روز ۱۳ فروردین ( سیزده بدر ) از گل های صحرایی تاج گل می آرایند و بر روی مشک دوغشان می گذارند .

پوشش زنان و مردان و موسیقی و رقص و شعر در ایل بختیاری پیوند جاودانه ای با زندگی ایلی یافته است .
مقام های موسیقی ایل بختیاری ، به نام بیت معروف هستند ، تعداد این مقام ها نزدیک به ۲۰ تا ۲۵ مقام است و از مشهورترین آنها به مقام گله داری ، برزگری ، ابوالقاسم خان ، مقام شیر علی مردون می توان اشاره کرد .
هر طایفه و تیره نوازندگان محلی ویژه ای دارد که به آنها توشمال می گویند : توشمال ها دارای طایفه و محل زندگی جداگانه ای هستند هزینه ها و خرج سالیانه خود را با شرکت در مراسم عروسی ، عزاداری و سنت های دیگر به دست می آورند و به کار زراعت و دامداری نیز می پردازند .
هر روستا دلاک مخصوص به خود دارد که در زمان برداشت محصول همه به سهم خود کمک هایی به او می کنند هر روستا نیز یک توشمال برای خود انتخاب کرده است که در زمان لازم برای اجرای مراسم از او دعوت می کنند وهنگام برداشت محصول مزد او را نیز می پردازند . دسته ای از توشمال ها ، دوره گرد هستند ، یعنی تابستانها به ییلاق و زمستان ها به قشلاق کوچ می کنند . توشمال ها دختر غیر را به زنی نمی گیرند و زن هم به غیر نمی دهند.
توشمال ها مردمی عاشق پیشه و شاعر مسلک اند که بیش تر وقت زندگی روزانه خود را صرف ساختن بیت ها ، لطیفه ها ریال ضرب المثل ها و متل ها می کنند . آنان در بوجود آوردن آثار و ادبیات عامیانه سرزمین بختیاری سهم بسزایی دارند . توشمال ها پسربچه هایشان را از کودکی همراه خود به مجلس عروسی و عزاداری می برند تا شرم و کمرویی آنها برطرف گردد و با شغل آینده خویش آشنا شوند . بدین خاطر کودکان توشمال از دوران کودکی مجبور به آموختن ساز و دهل هستند .
بختیاری ها توشمال ها را مردمی پایین تر از خود می دانند . هر چند خود به این موضوع واقفند که توشمال ها در غم و شادی آنها شریکند و اگر توشمالی برای عروسی آنها پیدا نشود عروسی سر نخواهد گرفت .توشمال ها در نواختن پیاپی سازو دهل مقاومت عجیبی دارند و ساعت ها بدون خستگی آهنگ های گوناگون می نوازند و در موقع راحت باش چای فراوان می خورند و سیگارهای پی در پی می کشند .

ابزارهای موسیقی آنها عبارتند از : دهل ، نی ، کرنا ، طبل ، سنتور و در میان آنها نی زن و سنتور زن ماهر نیز وجود دارد .
در پژوهش های محلی به انجام رسیده بیشتر آهنگ های بختیاری را مربوط به عشق و عاشقی جوانی یا روری از فراغت یار دانسته اند از آهنگ همای محلی و معروف بختیاری از مندیر ،چوشاهین به کمند ، عبدممد للری را میتوان نام برد .
بیشتر بختیاری ها در سوارکاری نهایت مهارت را دارند و از جمله سرگرمی های ایشان در مراسم عروسی و جشن ها انجام سوارکاری و حرکات قیقاج با تفنگ است .
فیلبرگ یکی از مشرق شناسان در مطالعه ای که در ایل پاپی لرستان انجام داده است به خالکوبی زنان ایل اشاره کرده است و به نقل از یک زن لر می نویسد :
از زن مسن تری درباره خالکوبی چانه اش پرسیدم ، این خال ها و خالکوبی به چه کار می آید ؟ در مرحله اول پاسخ داد : برای سیل (یعنی جهت تماشا ) در مفهوم زیبایی و شاید به مثابه زیور و سپس پاسخ داد : برای تولد و این درحالی بود که با انگشت پسرهایش را که در اطرافش نشسته بودند نشان می داد . از سخن او چنین استنباط می شود که زن ها برای پسردار شدن خالکوبی می کنند ( مکین روز ۱۳۷۳)
در بسیاری از ایل های بختیاری نیز خالکوبی نوعی درمان است ، خال هایی که روی چانه و ابرو صورت می گیرد به صورت یک خط با دو نقطه در دو طرف آن که علتش به قول خودشان جهت معالجه باد است .

برگرفته از کتاب رفتار شناسی ایرانیان نوشته دکتر کیومرث فلاحی