اندیشیدن، تخیل و مهارت؛ سه‌گانه روز ملی تئاتر زیر چتر قرنطینه

۸ فروردین ۱۳۹۹ برابر با ۲۷ مارس روز جهانی هنرهای نمایشی است که از سال ۱۳۹۳ برای ثبت به عنوان روز ملی هنرهای نمایشی در تقویم رسمی کشور مطرح و سرانجام در سال ۱۳۹۵ و در جلسه ۷۸۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم به ثبت رسیده است.

انیستیتو بین‌المللی تئاتر (آی.تی.آی) بزرگترین سازمان جهانی غیر دولتی در زمینه هنرهای نمایشی است و در سراسر جهان از جمله ایران بیش از ۹۰ شعبه دارد. این موسسه در سال ۱۹۴۸ بنیان گذاشته شد تا در زمینه بهبود و محافظت از هنرهای نمایشی در راستای اهداف یونسکو فعالیت کند. انیستیتو بین‌المللی تئاتر در همکاری با چهره‌های شاخص دنیای نمایش و البته سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) روز ۲۷ مارس را روز بین‌المللی تئاتر نامگذاری کرد. پس از آن و در دوره نخست روز بین‌المللی تئاتر در سال ۱۹۶۲، ژان کوکتو نمایشنامه‌نویس و کارگردان سرشناس فرانسوی نخستین پیام روز جهانی تئاتر را نوشت.

روز جهانی تئاتر برای جلب توجه عموم به قدرت و ارزش صحنه نمایش بنیان گذاشته شده است. بر اساس آنچه در سایت روز جهانی تئاتر آمده است این رویداد اهدافی چون ارتقا و ترویج هنر در سراسر جهان؛ آگاهی بخشیدن به مردم درباره ارزش این شکل از هنر؛ فراهم کردن امکان تبلیغ و ترویج آثار هنری جوامع تئاتری در سطحی گسترده تا افراد تاثیرگذار بر نظر مردم به ارزش این شکل از هنرها پی ببرند و از آن‌ها حمایت کنند و لذت بردن صرف از هنرهای نمایشی تبلیغ و ترویج می کند.

امسال نیز اکبر زنجانپور بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون کشورمان پیام روز ملی هنرهای نمایشی را به رشته تحریر درآورده است. اما پاسداشت روز ملی هنرهای نمایشی در بهار ۱۳۹۹ با سالیان پیش متفاوت است؛ زیرا کشور ما مانند بیش از ۱۹۶ کشور دیگر جهان درگیر شیوع ویروس کرونا و در مسیر مبارزه و شکست این ویروس است.

هرچند در این ایام اخبار تلخی چون جان باختن تعدادی از هم‌وطنانمان به‌ دلیل ابتلا به این بیماری را می‌شنویم؛ امیدبخشی، تلاش و مجاهدت بی وقفه کادر درمان، پزشکان و پرستاران قابل تقدیر و ستایش کشورمان نسبت به آمار بالای بهبود یافتگان؛ خود نوید بخش تحقق شعار شکست دادن کرونا در روز های آینده است.

به همین مناسبت باتوجه به تجربه متفاوت این روزها با هنرمندان تئاتر همراه شدیم تا این بار در سایه روزهای کرونایی ایران، زاویه دید آنها را در قبال روز ملی هنرهای نمایشی کشور جویا شویم.

لزوم توجه به جای خالی مفهوم اندیشه‌ورزی

رضا بابک در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به تجربه این روزها گفت: یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای در خانه ماندن، دور شدن از تجربیات تکراری و زندگی روزمره و ملال‌آور؛ روی آوردن به مفهوم اندیشیدن است.

در این زمینه هنرمندان سهم بالایی برای اندیشیدن به کارنامه هنری فعالیت خود و در نگاهی کلان‌تر شاخه هنری خود دارند. یکی از اصلی‌ترین مشکلات بدنه تئاتر در تمام جهان و ازجمله کشور ما فقر و کمبود مفهوم اندیشه است. به‌ ویژه از زمانی که مفهومی به عنوان تئاتر خصوصی و سهم بالای تامین هزینه‌های جاری در این هنر بر گردن خود هنرمندان افتاده است، تئاتر به سمت تجاری شدن و خارج شدن از مفهوم اندیشه‌ورزی سوق پیدا کرده است.

تئاتر در خط مقدم تقویت بن‌مایه‌های فرهنگی جامعه قرار دارد

این بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر با تاکید بر آنکه اندیشیدن همیشه به تعالی و تکامل منتج شده است یادآور شد: امروز به واسطه کاسته شدن از فعالیت هنرمندان در تمام شاخه‌ها ازجمله تئاتر می‌توانیم سهم دیگری از رسالت هنری خود را با اندیشیدن به خود، کارنامه هنری و هنری که در آن نفس می‌کشیم ادا کنیم. تئاتر ایران بیش از هر زمان دیگری از محتوا خالی شده است و جایگاه و فرصت پیش آمده برای اندیشیدن می‌تواند بار دیگر این هنر را به جایگاه شکوه و تعالی خود بازگرداند.

به گفته بابک تئاتر نه‌تنها در ایران که در تمام جهان در خط مقدم تقویت بن‌مایه‌های فرهنگی و تعالی فرهنگ عمومی جامعه نقشی به‌سزا دارد؛ اما تئاتر تجاری بدون شک از محتوا خالی است و فقر محتوا تنها با اندیشه جبران می‌شود. به همین ترتیب به مناسبت روز هنرهای نمایشی تئاتر ایران بیش از هر زمانی نیاز به اندیشه دارد و اکنون بهترین زمان برای تامل، تعمق و اندیشیدن درباره این هنر و بازگشت آن به روزهای اوج گذشته‌ است.

مفهوم و جایگاه تخیل و قصه‌گویی در تئاتر

اسماعیل خلج نمایشنامه‌نویس نامدار ضمن تبریک سال نو و فرارسیدن روز ملی هنرهای نمایشی و تبریک آن یادآور شد: آنچه امروز عرصه هنرهای نمایشی بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمند است به مفهوم و جایگاه تخیل و قصه‌گویی در تئاتر باز می گردد.

وی افزود: در امر نمایشنامه‌نویسی که سنگ بنای اصلی تولید هر اثر نمایشی است؛ طی یکی، دو دهه اخیر به دلیل درغلتیدن و عدم اندیشیدن درست به مسیر مدرنیسم، مفهوم تخیل از هنر تئاتر گرفته شده است. درحالی‌که هنر نمایش از سده‌ها و هزاره‌های دور تا به امروز با جهان تخیل و درنوردیدن مرزهای غیرقابل دسترس انسان و به شکوه نمایش گذاشتن آنها توانسته نامی به وسعت تاریخِ فرهنگ و هنر جهان برای خود دست‌وپا کند.

چرا به سوی نمایشنامه‌های خارجی می رویم؟

به گفته نویسنده نمایشنامه گلدونه خانم امروز در قالب مفاهیم مدرن دو خلأ بزرگِ جایگاه تخیل و آن سوی دیگر، قصه‌گویی از فضای هنر نمایش ما گویی رخت بربسته است. درحالی‌که فرهنگ غنی ایرانی فرهنگی متکی بر قصه‌گویی و ادبیات شفاهی است.

یکی دیگر از مسائلی که باعث حرکت هنرمندان به سمت استفاده کردن از متون ترجمه شده و نه متون تألیفی توسط نمایشنامه‌نویسان نیز شده است به همین جایگاه کم‌رنگ شده قصه‌گویی بازمی‌گردد. زیرا فرهنگ مخاطب ایرانی با قصه گره خورده است و آثاری که امروز توسط عموم نمایشنامه‌نویسان کشورمان به‌ویژه در نسل جوان شاهد هستیم به دلیل تبعیت از قوانین مدرن و عدم شناخت تمامی وجوه آن فارغ از وجه تخیل و روایت است.

خلج در پایان ابراز امیدواری کرد در این روزها که به خانه‌نشینی و فرصتی برای مرور کردن فرازها و فرودهای تئاتر ایران معطوف و منتج شده است بار دیگر هنرمندان و به‌ویژه نمایشنامه‌نویسان به این دو مفهوم گم شده و کم‌رنگ شده یعنی جایگاه تخیل و قصه‌گویی بیش از پیش توجه کنند.

امید به رخت بربستن کرونا از ایران و جهان

مرضیه برومند کارگردان، نمایشنامه‌نویس و عروسک‌گردان شناخته‌شده نیز ضمن تبریک روز جهانی تئاتر به خانواده هنر ایران و از همه مهم‌تر هنرمندان نمایش کشورمان گفت: پیش از هرچیز امیدوارم به واسطه بهار طبیعت شاهد رخت بر بستن این ویروس مرگ‌بار نه‌تنها از آسمان کشورمان که این بار در نگاهی کلان‌تر و جهانی‌تر از آسمان کره زمین باشیم. از سوی دیگر بابت درگذشت تعدادی از هم‌وطنانمان که طی این ایام فضای بهاری را تلخ‌تر و تجربه و تحمل این روزها را سخت‌تر کرده‌اند به تمام خانواده‌های داغ‌دار و ملت و جامعه هنردوست ایران تسلیت می گویم.

آموزش نکات بهداشتی در خانه با تکنیک نمایش خلاق

برومند درباره روز جهانی تئاتر با اشاره به گونه تئاتر کودک و نوجوان به عنوان صادقانه‌ترین، صریح‌ترین و تاثیرگذارترین وجه تئاتر و هنر نمایش یادآور شد: امروز با توجه به شیوه‌های نوین هنر نمایش می‌توانیم به مفهوم هنر خلاق و تکنیک‌های نمایش خلاق بیش از پیش پناه ببریم و از آن استفاده کنیم.

جایگاه تئاتر در مسیر جریان‌سازی و هدایت یک جامعه به سمت تعالی، جایگاهی والاست. این روزها به دلیل قرنطینه خانگی و ماندن در خانه، والدین و یا حتی برادرها و خواهرها با استفاده کردن از موضوعات روز اعم از آموزش نکات بهداشتی تا مواردی دیگر می‌توانند با شیوه‌های آشنای ساده نمایش خلاق نه‌تنها زمان خود را به بهترین نحوه ممکن سپری کنند که در جایگاه استفاده از مفهوم تئاتر کاربردی با استناد و اتکا به شیوه‌های نگاه خلاقانه کودکان و نوجوانان و جهان بدون مرز تخیل آن‌ها فضایی متفاوت و شاد را تجربه کنند تا نه‌تنها خانواده‌ها که فرزندان ایران‌زمین نیز بتوانند این روزهای سخت را پشت سر بگذارند.

مفهوم تئاتر، کمک به تغییر جامعه است

در پایان این گزارش و به سبب قرابت بالای پیام روز جهانی تئاتر در سال ۲۰۰۹ که توسط آگوستو بوآل کارگردان و نمایشنامه‌نویس شهیر برزیلی به رشته تحریردرآمده بود؛ بخش‌هایی از آن پیام را به عنوان یکی از هنرمندان به‌نام عرصه تئاتر در بُعد بین‌المللی در ادامه مرور می کنیم.

بوآل در پیام روزجهانی تئاتر در سال ۲۰۰۹ میلادی آورده بود: ساختار روابط انسانی ریشه در شیوه‌هایی تئاتری دارند، هر چند خود افراد نسبت به این مهم آگاهی نداشته باشند. استفاده از فضا، زبان تن، گزینش واژه‌ها و حتی تغییر تکیه صدا، تقابل افکار و هیجانات و هر آن چه که در صحنه به نمایش می‌گذاریم، همان است که هر روزه آن را نیز زندگی می‌کنیم. ما تئاتریم!

یکی از مهمترین کارکردهای هنر ما، حساس کردن مردم به لحظه‌های جذاب و تماشایی زندگی روزانه است که در آن بازیگران، خود تماشاگرند و در این نمایش‌ها صحنه و جایگاه تماشاگران یکی شده است. ما همه هنرمندیم و با فعالیت در تئاتر، ما دیدن را می‌آموزیم؛ چرا که ما به طور معمول تنها عادت به نگاه کردن داریم. آن چه با آن آشنایی داریم، برایمان نادیدنی است: تئاتر صحنه زندگی روزانه را روشن می‌کند.

این نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر برزیلی با اشاره به آنکه ما باید جهانی دیگر خلق کنیم؛ زیرا می‌دانیم امری است امکان‌پذیر و این خلق جهانی دیگر وابسته به ماست، به دستان ما و بازی در صحنه و در زندگی خودمان یادآور شده بود: در این صحنه‌های باشکوه و تماشایی که در حال آغاز است، شرکت داشته باشید و آنگاه که به خانه بازمی‌گردید با دوستانتان نمایش‌های خود را بازی کنید و بنگرید آن چه را که پیش از آن هیچ گاه نمی‌توانستید ببینید: که خود بسیار روشن و مشخص است. تئاتر تنها یک اتفاق نیست؛ یک راه زندگی است!

ما همه بازیگریم: شهروند یک جامعه بودن، تنها به مفهوم زندگی در آن جامعه نیست، بلکه تغییر آن جامعه است.

از: امین خرمی