روستای قلعه‌ نوخرقان شاهرود

روستای قلعه‌ نوخرقان ، از توابع شهرستان شاهرود در استان سمنان واقع است .این روستا در ۱۸ کیلومتری شمال شرق بسطام دردشت های شهرستان شاهرود است این روستا زادگاه عارف بزرگ شیخ بوالحسن خرقانی عارف نامی قرن چهارم و پنجم هجری است . شیخ ابوالحس خرقانی متولد سال ۳۵۲ قمری و متوفا به عاشورای سال ۴۲۵ قمری است، در همین روستا زاده‌شده و درگذشته‌است.

خرقانی از جمله مشایخی است که پیرامون شان، داستان‌ها نقل کرده اند. گفته می‌شود، علاوه بر ابوسعید ابوالخیر، ناصرخسرو قبادیانی و ابوعلی سینا، سلطان محمود غزنوی نیز به محضرش شتافته و از او پند گرفته است. عطار نیشابوری در «تذکره الاولیاء» در وصف ابوالحسن خرقانی چنین گفته‌است: آن آفتاب الهی، آن آسمان نامتناهی، قطب زمان «ابوالحسن خرقانی»، پیشوای اهل طریقت و راهنمای سالکان راه حقیقت. در درگاه حضرت عزت، آشنایی عظیم داشت.

روستای قلعه‌ نوخرقان تپه‌ّهای تاریخی زیادی دارد. حفاری‌های باستان‌شناسی هنوز در این نقاط ادامه دارد. روستای قلعه‌ نوخرقان شاهرود دارای موقعیت پایکوهی بوده که از شرق به سیاه کوه از شمال شرق به زرین کوه و از شمال غرب به کوه‌های بیدر و برون برون منتهی می‌شود بر اساس گزارش ایستگاه سینوپتیک شهرستان شاهرود این محل در ارتفاع ۱۴۶۰ متر از سطح دریا بوده و متوسط دمای سالانه وماهانه آن ۲/۱۵ درجه سانتیگراد و حداقل و حد اکثر متوسط دمای ماهانه به ترتیب برابر ۱/۳ و ۲۷ درجه سانتیگراد می‌باشد؛ و روزهای سرد ویخبندان آن برابر با ۵۹ روز از اواخرفصل پاییز و فصل زمستان مشاهده می‌گردد. قلعه نوخرقان در قدیم یکی از بخشهای چهارگانه شهرستان شاهرود به‌شمار می‌رفته که درهمان گذشته بنا به دلایل نامعلوم به مرکز دهستان تنزل یافت و به جای آن بسطام مرکز بخش شد. این روستا ۱۴۶۹ متر ارتفاع از سطح دریا دارد.روستای قلعه‌ نوخرقان روستایی که از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان «روستای سالم» معرفی شده است.قلعه نوخرقان از جمله روستاهای کوهپایه ای استان سمنان است. در گذشته این روستا زمستان‌های طولانی و تابستان‌های معتدلی داشته است.سر در این روستا یکی از سخنان معروف شیخ حسن خرقانی نوشته شده است :هرکه در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید .

وجه تسمیه و دیگر نام ها

چندین نظریه از سوی پژوهشگران در مورد نام و نشان این روستا وجود دارد برخی می گویند نام روستا احتمالا «فرگهان یا خَرَّگان» به معنای «محل خجسته و فرهمند» بوده که پس از اسلام به خرقان تبدیل شده است . گروهی دیگز می گویند نام این روستا، در ابتدا «خَلقان» بوده که در گذر زمان، حرف «ل» به «ر» تغییر یافته است. خلقان به معنای انبوه مردم است و چون در قرن‌های گذشته، در این روستا جمعیت زیادی ساکن بودند ،آن را به این نام خوانده‌اند. البته برخی دیگر از پژوهشگران می‌گویند که نام این روستا از ابتدا همان خرقان به معنای «خرقه‌ها» یا لباس ویژه اهل تصوف بوده‌است‌. دلیل این نامگذاری هم این بوده که این منطقه از گذشته‌های دور محل تولید و خرید و فروش خرقه صوفیان بوده‌است. با این حال امروزه این روستا را با نام قلعه نوخرقان و با شهرت ابوالحسن خرقانی می شناسند .
آب و هوای در قلعه نوخرقان، در بهار و تابستان آب و هوایی معتدل بوده و در زمستان سرد است. در واقع آب وهوا در این روستا در فصول مختلف سال متفاوت است.

معماری روستای قلعه نوخرقان

بافت تاریخی قلعه نو این روزها تا حد امکان، مرمت و نگهداری می‌شود. نو خرقان مثل همه روستاهای دیگر درگیر نوسازی شده و تا حد زیادی اصالتش در معرض نابودی قرار گرفته است. خانه‌های داخل بافت تاریخی حیاط‌های بزرگ و در سه طرف اتاق دارند. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بخش خانه‌ها، زمستان‌نشین هستند و نورگیر خوبی دارند. بافت کوچه‌های این روستا به بافت تاریخی یزد شباهت دارد با این تفاوت که مانند ساباط‌های یزد سرپوشیده نیستند و مثل باقی نقاط سردسیر ایران کوچه‌های تنگ و بلند دارند تا در سرمای زمستان کمتر گرما از دست دهند.جمعیت روستا بر پایه نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ برابر با ۳۹۷۴ نفر بوده‌است .

اکثریت مردم دراین روستا به فعالیت های کشاورزی، دامداری، باغداری و پرورش زنبور عسل مشغول هستند.روستای خرقان غذاهای محلی زیادی دارد. یکی از اشکنه‌های مشهور روستا، اشکنه برگه زردآلو است که طعم ترش و شیرین بی نظیری دارد و کاملا یک غذای گیاهی به حساب می‌آید. زردآلو به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات خرقان، یکی از پایه‌های ثابت غذا است . ته‌چین‌های شاهرودی شهرت زیادی در تمام ایران دارد . یک نوع ته‌چین سبزی وجود دارد که با سبزی‌های خاص قلعه نو خرقان مانند شنگی و پا‌ کلاغ درست می‌شود که کمی با بقیه متفاوت است. این سبزی‌ها حتی در نان‌ها هم گاهی پیدا می‌شوند. مثلا نان سیر کلاغ یکی از نان‌های خوشمزه روستا است که با سبزی پا کلاغ درست می‌شود. از دیگر غذاهای خرقانی می‌توان به خورشت سیب آلبالو اشاره کرد که آن هم ترکیب سیب و آلبالو و در صورت تمایل گوشت است. این غذا هم ترش مزه است.

سوغات قلعه نو خرقان

از سوغاتی های روستای قلعه‌ نوخرقان می توان به زرد آلو ، کنجد ، تخمه آفتاب گردان ، سنجد و بقیه خشکبار ، نان سیر کلاغ ، کاک ، نان قندی ، انواع سبزی‌های معطر ، زیره سبز ، زعفران ، گیاهان دارویی باکیفیت و … اشاره کرد . از مهم‌ترین صنایع‌دستی روستای قلعه نو خرقان می‌توان به گلدوزی‌های زنان روستا اشاره کرد. این گلدوزی‌ها روی پرده‌ها، ملحفه‌ها، کیف‌ها و انواع و اقسام دست‌دوزهای دیگر ارائه می‌شود و رد پایش را در تک تک خانه‌ها می‌بینید. به جز این، نمدهای قلعه نو هم شهرت زیادی دارند و چون از پشم طبیعی هستند، برای کسانی که بیماری مفاصل دارند بسیار توصیه شدند. صنایع دستی این روستا در کنار کاک جز سوغاتی های مهم این منطقه به حساب می آیند .

جاهای دیدنی روستای روستای قلعه نوخرقان

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی که با توپوگرافی جالب به صورت باغ ایرانی است و نهر آبی از کنار آن روان است و در کنار آن مکانی برای استراحت گردشگران در نظر گرفته اند مهم ترین جاذبه روستا می باشد . این مقبره در ۲۴ کیلومتری شاهرود در تپه‌ای در شمال قلعه نو خرقان قرار دارد. ساختمان آرامگاه از آجر ساده و لعابدار است. روی قبر شیخ یک قطعه سنگ مرمر است که اشعاری بر آن حک شده‌است خیلی‌ها از مسیرهای دور و حتی کشورهای همسایه خودشان را با مشقت به این‌جا می‌رسانند. این اثر در تاریخ ۲۲ فروردین ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۶۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
در کنار آرامگاه شیخ خرقانی مسجدی بوده‌است که برابر نوشته برخی از مؤلفان دارای گنبدی مخروطی شکل و آراسته به کاشی‌های زیبا و نیز دو محراب بوده‌است. هم‌اکنون از مسجد و گنبد یاد شده فقط یکی از دو محراب آن باقی مانده‌است که بر خلاف مسجدهای دیگر این نواحی رو به باختر است. محراب مذکور دارای گچ‌بری‌های زیبا و استادانه است. چندی پیش از انقلاب اسلامی با نظر اداره کل باستان‌شناسی در اطراف محراب یادشده و بر پایه آن مسجدی بنا شده‌است که اکنون نیایشگاه زائران ابوالحسن خرقانی و مورد استفاده آن‌ها هنگام توقف در آن مکان است.

برج و باروی قلعه نو ( مربوط به دوره قاجار )

تپه سیاه ریگی مربوط به دوره نوسنگی است . این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۲۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کهنه قلعه خرمان مربوط به سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است . این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۱۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه تاریخی کولی از دیگر دیدنی های قلعه نوخان است هم چنین در این منطقه آثاری از دوران پیش از اسلام دارد. در این محدوده گور دخمه‌هایی هم به چشم می‌خورد. علاوه بر این، در کاوش‌های باستان شناسان، آجرهای لعابدار، سفال‌های داغدار به رنگ قهوه‌ای، سفال‌‌های نخودی رنگ شامل ظروف ضخیم کنده کاری شده، سفال‌های خاکستری و دسته‌های ظریف ظروف به شکل پرندگان در کنار سفالینه‌هایی از عصر سلجوقی، ایلخانی و تیموری به دست آمد است .
کوچه باغ های این روستا که جوی های آب در آن ها جاری است خود به تنهایی یک جاذبه ی بی نظیر است .
تفرجگاه های مناطق بیدر و برون برون در جهت شمال غرب روستا
قلعه شهرآباد ( کاروانسرا ) که واقع در ورودی جاده قدیم قلعه‌نو خرقان است که احتمالاً قدمت آن به اوایل دوره قاجاریه برمیگردد، و با توجه به اینکه در ورودی شهر ساخته شده و در آن زمان با توجه به حملات زیادی که در منطقه خرقان شکل میگرفته است بعنوان قلعه نظامی جهت اتراق نظامیان استفاده می‌شده است.بنای این قلعه خشتی است و در چهار طرف این قلعه برج هایی وجود دارد.
جنگل ابر که در فاصله تقریبی ده کیلومتری شمال قلعه‌نوخرقان واقع شده است. جنگل ابر شاهرود قسمتی از قدیمی‌ترین و زیباترین جنگلهای هیرکانی است با گونه‌های گیاهی و جانوری نادر، یکی از زیباترین نقاط ایران و شمال شرق کشور می‌باشد. این جنگل با ۳۵ هزار هکتار وسعت در ادامه جنگل‌های سرسبز شمال کشور به دلیل این که در اغلب مواقع فضای این جنگل را اقیانوسی از ابر فراگرفته به این نام مشهور است. در این جنگل ابرها آنقدر به درخت‌ها نزدیک اند که به‌نظر می‌رسد جنگل بر روی ابرها سوار است و می‌توان در میان ابرها گشت و گذار کرد و به باور بسیاری از گردشگران یکی از زیباترین چشم‌اندازهای طبیعت ایران محسوب می‌شود . قدمت این جنگل مربوط به جنگل‌های هیرکانی است که جزو بقایای دوران سوم زمین‌شناسی می‌باشد . قسمتی از جنگل‌های باستانی هیرکانی است و گیاهان دارویی کم‌نظیری دارد.
یخدان های روستا از دیگر دیدنی ها می باشند که قدمت آن ها به دوره قاجار می رسد .
برای اقامت گزیدن در این روستا چندین انتخاب پیش روی شماست. اقامتگاه‌های بومگردی یا مجموعه سوئیت‌های در جوار آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی با امکانات رفاهی مناسب ، سوئیت های شخصی اجاره ای در بافت قدیمی محل و یا حتی مهمان شدن در خانه روستاییان مهمان نواز .