پاسخ سوال‌های شرعی درباره «ربا»

به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، متأسفانه این روز‌های کرونایی و کسادی بازار موجب شده، بازار برخی افراد رباخوار رونق پیدا کند. نه تنها در شریعت اسلام، بلکه در تمام ادیان آسمانى ربا تحریم شده است. امّا برخى به بهانه‌هایی مى‌خواهند ربا را توجیه کنند و به دنبال راه فرار و کلاه شرعی هستند.

این امر باعث شده موضوع سوال‌های شرعی این هفته را در همین باب مطرح کنیم که آیا سود بانکی از مصادیق رباست؟ چرا وقتی بانک مبلغی به عنوان وام می‌دهد و سود می‌گیرد، ربا نیست؟ ولی این پول از دیگران دریافت شود ربا محسوب می‌شود؟ آیا ربا استثناء دارد؟ آیا سودی که به وام ودیعه مسکن تعلق می‌گیرد، ربوی است؟ چرا بین علما در نظام بانکی و ربوی بودن یا نبودن آن اختلاف است؟

بیشتر بخوانید

پاسخ سوال‌های شرعی درباره احکام «امر به معروف ونهی از منکر»

در همین راستا، حجت الاسلام مهدی آذری طوسی کارشناس امور دینی و احکام شرعی به سوالات پاسخ داده اند و در ابتدای صحبت ها به آیه ای از قرآن اشاره کرده اند؛خداوند در سوره مبارکه بقره در آیات پایانی می‌فرمایند: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ.»‌ای کسانی که ایمان آوردید تقوا پیشه کنید و ربا خواری را رها کنید، اگر مومن هستید و در ادعای ایمان خود صادق هستید.»

وی در ادامه به چند نکته مهم در مسئله ربا و اهمیت آن اشاره کرد و گفت: هر بار که مسئله ربا مطرح می‌شود، چند نکته مهم در حاشیه این مسئله تجلی پیدا می‌کند.نکته اول این است که ما تبلیغ دینی انجام می دهیم که مردم در زمینه اقتصادی و نان حلال خود را پای بند و ملزم می‌دانند، البته که این امر وظیفه ما روحانیت را هم دو چندان می‌کند؛ و نکته دوم که باعث ناراحتی است شکم بارگی برخی از افراد است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «خداوند از علما، عهد و پیمان گرفته که در برابر شکم‌بارگی ستم‌گران و گرسنگی مظلومان سکوت نکنند.»

این کارشناس مسائل دینی و احکام شرعی با بیان مثالی به جهات علمی مسئله ربا اشاره کرد و ادامه داد: نکته سوم بحث علمی در مسئله رباست. یکبار روی صحبت ما به این است که چه ظلم و بی‌انصافی انجام شده است و یکبار دیگر بحث سر مسائل حقوقی رباست. به طور مثال؛ شما اتومبیل را به فردی می‌فروشید و آن فرد قرار می‌گذارد که بهای قیمت ماشین خریداری شده را یک هفته بعد پرداخت کند و معامله به شکل نسیه انجام می‌شود. آن آقا اتومبیل را با خود به خانه می‌برد و با آن سفر می‌رود و در مسیر تصادف می‌کند و برخی از اعضای خانواده‌اش از دست می‌روند. آیا در اینجا فروشنده حق دارد مبلغ ماشین خود را دریافت کند یا خیر؟ از نظر حقوقی فرد فروشنده مالک بهای ماشین است، حال اگر ماشینی وجود نداشته باشد، اما از نظر اخلاقی دریافت این وجه در شرایط مذکور اصلا صحیح نیست. در مسئله بانکداری هم گاهی اوقات بین دو موضوع خِلط معنی می‌شود. برخی از امور ممکن است دور از انصاف و اجحاف باشد، اما از نظر حقوقی حکم دیگری دارد، یا در خیلی از موارد مسئله ربا نیست و گمان می‌بریم که رباست و یا برعکس.

بیشتر بخوانید

پاسخ سوالات شرعی درباره «گران فروشی و کم فروشی»

به طور کلی سوالاتی که مطرح شده است، در چند فرع فقهی خلاصه می‌شود، که یکی از آن‌ها بانکداری اسلامی و دیگری ربا در قرض و امانتداری است.

آیا امور بانکی کشورمان طبق عقود اسلامی است؟

وظیفه فقیه ورود به این مسئله نیست. درواقع خود بانک وکیل می‌شود که عقود اسلامی را رعایت کند و در سربرگ‌های عقد قرار با مشتریان عقود وکالت را نوشته است، به نحوی که لازم نیست مشتری تک تک بند‌های عقود اسلامی را انجام دهد. فقیه بنا بر ظاهر حکم می‌کند که عقود اسلامی انجام شده، اما اینکه در باطن رعایت شده باشد یا خیر، ما مامور به ظاهر هستیم و نظر شخصی است. البته از نظر اجتماعی هر کدام از ما (شهروندان) وظیفه داریم با رباخواری مبارزه کنیم و هرگونه تخلف را گوشزد کنیم.

آیا شرایط دریافت وام و سودی که از آن پرداخت می‌شود، صحیح است؟

اگر عقود اسلامی در آن رعایت شود، شرعی است و اگر نباشد شرعی نخواهد بود. البته تشخیص این مهم برعهده خود مکلف است و برعهده فقیه نیست.

سود بانکی ما در کشور بیست درصد است، اما در برخی دیگر از کشور‌ها همان سود، یک درصد است، کدام نحوه اداره بانک، اسلامی است؟

پیش از پاسخ باید گفت که با توجه به تورم کسی که پولی را به دیگری قرض می‌دهد وظیفه دارد، بعد از گذشت دو سال همان ارزش ریالی را پرداخت کند. تا طبق همان آیات ابتدایی که خوانده شد، («یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ.») نه کسی ظلم کند و نه مورد ظلم واقع شود. انصاف رعایت شود. بنا به نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، اگر مبلغی را قرض کردی به ارزش ریالی همان مبلغ پرداخت کنید. مازاد ارزش ریالی مصداق رباست. اگر بانکداری را به این شکل حساب کنیم، نه تنها ربا نیست بلکه ما مبلغ اولیه را هم پرداخت نکردیم. (طبق نظر حقوقی)

آیا خرید و فروش چک یا خرید و فروش به صورت چک اشکال دارد؟

پاسخ دفتر رهبر معظم انقلاب اسلامی، این است که اگر شما کالایی را به کسی فروخته‌اید و مشتری به شما داده است، می‌توانید چک را با مبلغ کمتر بفروشید، اما اینکه خودتان چک را بنویسید و بخواهید چکی که پشتوانه ندارد را به فرد دیگر بفروشید، این مخالف احتیاط است.

اگر شخصی سرمایه‌ کسی را دریافت کرد و در راه بورس و تجارت از آن استفاده کرد، حکمش چیست؟

ربا در قرض پدید می‌آید. اگر مضاربه با تمام شرایطش کامل انجام شود و سپس در ضمن مضاربه شرط کند که اگر ضرر بیشتر از حدی ایجاد شده و پول را گرفته و تامین می‌کند، این مصداق ربا نخواهد بود؛ درواقع ربا در قرض است و اینجا حکم قرض را ندارد. در ضمن اینکه شرط کرده اند که اگر سود نکردند و ضرر بود، کارگزار ضرر را جبران خواهد کرد.

شخصی پولی را به امانت به من داد و من با او کار کردم، حکم سود آن پول به چه کسی تعلق می‌گیرد؟

تمام سود این پول برای فرد سرمایه گذاراست و فرد کارگزار فقط می‌تواند طلب اجرت کند؛ مانند حقوق کارمندی. در صورتی حکم از این قرار است که فرد کارگزار این پول را به نیت آن فرد سرمایه گذار انجام داده باشد، اما اگر با پول امانت خریدی به اسم خودش کرده، تمام سود‌ها برای خود اوست و در نهایت به فرد سرمایه گذار نسبت به ارزش ریالی روز بدهکار است.

حکم فاکتورسازی در دریافت وام چیست؟

اگر عقود اسلامی رعایت شود اشکال ندارد، اما اگر فاکتور سازی انجام شده جایز نیست و دچار مشکل خواهند شد.

پاسخ سوال‌های شرعی درباره احکام «ربا» از نظر آیت الله خامنه‌ای

ربای قرضی چیست؟ آیا درصدی که سپرده‏گذاران به عنوان سود از بانک‌ها دریافت می‏کنند، ربا محسوب می‏ شود؟

ربای قرضی آن مقدار اضافه بر مبلغ قرض است که قرض گیرنده به خاطر قرضی که می ‏گیرد به قرض دهنده می‏دهد و امّا سود حاصل از کارکرد پولی که به عنوان سپرده به بانک داده شده تا به وکالت از طرف صاحب آن در یکی از عقود صحیح شرعی بکار گرفته شود، ربا نیست و اشکال ندارد.

ملاک معامله ربوی چیست؟ آیا این سخن که ربا فقط در قرض محقق می‏ شود نه در موارد دیگر، صحیح است؟

ربا در معامله هم محقق می ‏شود همانگونه که در قرض ممکن است تحقّق پیدا کند و ربای در معامله عبارت است از فروش کالایی که مکیل و موزون باشد در برابر کالای همجنس آن به مقدار زیادتر.

چنانچه خوردن مردار در هنگام اضطرار برای کسی که از شدّت گرسنگی در خطر مرگ است و غیر از مردار چیزی برای خوردن و حفظ جان خود ندارد، شرعاً جایز است، آیا خوردن ربا نیز بر اثر اضطرار برای کسی که توان کار ندارد، ولی سرمایه کمی دارد و ناچار است آن را در معامله ربوی بکار بگیرد تا با سود حاصل از آن زندگی کند، جایز است؟

ربا حرام است و قیاس آن به خوردن مردار در حال اضطرار قیاس مع‏ الفارق است زیرا مضطر به خوردن مردار فعلاً چیزی جز آن در اختیار ندارد تا جان خود را با آن حفظ کند. ولی شخصی که توان کار ندارد می‏ تواند سرمایه خود را تحت عنوان یکی از عقود اسلامی مثل مضاربه به کار بیاندازد.

آیا حرمت ربا برای همه اشخاص حقیقی و حقوقی به‌طور یکسان ثابت است یا آنکه بعضی از موارد خاص، استثنا هستند؟

ربا به‌صورت کلی حرام است غیر از ربای بین پدر و فرزند و زن و شوهر و همچنین ربایی که مسلمان از کافر غیرذمّی می ‏گیرد.

پاسخ سوال‌های شرعی درباره احکام «ربا» از نظر آیت الله سیستانی

اینجانب مبلغی پول به عنوان قرض الحسنه به شخصی داده ام و مقرر شده او با این پول کار کرده و ۳۰ درصد از سود حاصله را به من بدهد. به علت سختی حساب برای ایشان مقرر شد ایشان علی الحساب ماهانه ۳۰ هزار تومان به من بدهند و سر سال دو طرف در ما بقی سود مصالحه و صرف نظر کنند آیا این عمل ربا نیست؟

ربا است و می‌توانید با او عقد مضاربه جاری کنید که سود گرفتن حلال شود.

اگر شخصی بخواهد وسیله‌ای را به صورت اقساط بخرد آیا سودی که فروشنده در هر ماه از خریدار می‌گیرد حالت نزول دارد یا خیر؟

خرید و فروش قسطی کالا به قیمتی بیش از قیمت نقدی آن جایز است، ولی شرط پرداخت اضافه بر قیمت خریداری شده بازاری تاخیر حرام است.

آیا بیمه کردن ماشین به صورت اقساطی در ازای دادن پول بیشتر امری ربوی محسوب می‌شود؟

ربا نیست و اشکال ندارد.

آیا معاوضه ۱۰ کیلو برنج درجه ۳ با قیمت ۱۰۰ تومان با ۱کیلو برنج درجه یک با قیمت ۱۰۰۰ تومان حکم ربا دارد؟

ربا است.

کارمند بانکی یا مؤسسه ای، بخشی از کار روزانه اش مربوط به امور قرض ربوی یا فعل حرام دیگر است. اصل عمل و اخذ اجرت در برابر آن چه حکمی دارد؟

کار مربوط به معاملات ربوی حرام و اجرت در مقابل آن نیز حرام است و مالک نمی‌شود.

شخصی را می‌شناسم که از مردم پول به صورت ربا دریافت می‌کرده و سود آنرا به طرف حسابهایش پرداخت می کرده است. متاسفانه این شخص که مرد مسلمانی هم هست به واسطه این کار و مبلغ سنگینی ورشکست شده است و به قول خودش زندگیش به خاک سیاه نشسته است. پس از توبه و گذشت مدت زمانی به دوستان و خیران رو آورده و از آن‌ها به صورت قرض الحسنه دریافت می‌کند تا با این پول‌ها مبلغی از بدهیهایش را پرداخت کند (به هر ربا خواری حدودا یک سوم پرداخت می‌کند). سوال من این است که با توجه به رقم بالای بدهی این فرد و رقم پایین قرض الحسنه‌ای که دریافت می‌کند حکم این کار و برخورد این آقا با رباخواران چگونه است؟

با فرض اضطرار گناهی بر او نیست.

اینکه می‌گویند از بانک کفار می‌شود ربا گرفت، مراد از بانک کافر چه بانکی است؟ اگر چنانچه مراد از آن بانکی باشد که تمام مشترکان آن کافر باشند که در هیچ جا چنین چیزی وجود ندارد.

یعنی مالک و سهامداران بانک غیر مسلمان باشند، ولی بعضی مشترکان مسلمان باشند اشکال ندارد.

خواهشمند است در رابطه با سود سپرده بانک‌ها (کوتاه مدت - بلند مدت) اعلام نظر بفرمائید؟

بانک‌ها و مؤسسات دولتى از نظر معظم له اموالشان مجهول المالک است و تصرف در آن با اجازه حاکم شرع جایز است بنا بر این در فرضى که سپرده گذار شرط سود نکند اگر سودى به او داده شود، ایشان اجازه مى دهند که آن سود مجهول المالک را تملک کنند مشروط بر این که نصف سود را به فقراى متدین صدقه بدهند.

و اما سود بانک‌ها و مؤسسات غیر دولتى را به هیچ عنوان نمى توان مالک شد ولى اگر انسان بداند که اصحاب سرمایه راضى به تصرف او در این مال هستند هرچند شرعا مالک نباشد - که غالبا چنین است - مى تواند تصرف کند و اگر با آن چیزى خرید مالک مى شود؛ این در صورتى است که بانک با سپرده گذار معامله شرعى انجام ندهد، ولی اگر معامله شرعى صحیح با رعایت شرایط باشد و احتمال بدهند که بانک طبق قرارداد با مبلغ سپرده معامله شرعى انجام مى دهد سود حلال است.

درصورت پرداخت وام قرض الحسنه به صورتی که مقداری از سپرده شخص تا اتمام اقساط نزد صندوق جهت استفاده دیگر اعضا باقی بماند از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ همچنین کارمزدی که بابت این امر در یافت می‌گردد از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

سپردن به شرط قرض گرفتن و قرض دادن به شرط سپردن و همچنین گرفتن کارمزد ربا و حرام است.

گذاشتن پول در بانک دولتی برای گرفتن سود آن اشکال دارد و ربا است؟

چنانچه طبق معامله شرعیه مثل مضاربه با رعایت شرائط آن باشد گرفتن سود جایز است و در غیر این صورت شرط سود نکنید و هر چه به شما بانک دولتی داد نصف آن را به فقیر متدین صدقه داده ونصف دیگر را می‌توانید تملک کنید.

انتهای پیام/