جنجالی‌ترین مسابقه بسکتبال تاریخ المپیک | سه ثانیه‌ای که تاریخ را تغییر داد!

اختصاصی طرفداری - ورزش بسکتبال از المپیک 1936 برلین در برنامه مسابقات المپیک تابستانی قرار گرفته و تا کنون 19 دوره رقابت‌های بسکتبال مردان در تاریخچه المپیک برگزار شده است، کشور امریکا به عنوان قدرت بلامنازع این ورزش به جز المپیک 1980 مسکو که به دلیل تحریم در آن شرکت نکرد در 18 دوره حضور خود تنها در سه دوره موفق به کسب مدال طلا نشده است. اولین شکست این تیم در سال 1972 و در فینال المپیک مونیخ مقابل تیم ملی اتحاد جماهیر شوروی در بحبوحه جنگ سرد رقم خورد، مسابقه‌ای که از آن به عنوان یکی از جنجالی‌ترین رقابت‌های تاریخ المپیک یاد می‌شود.

مختصری از تاریخچه بسکتبال قبل از 1972

تا قبل از تغییر قوانین در سال 1989 حضور بازیکنان شاغل در NBA در مسابقات ملی ممنوع بود، ممنوعیتی که به طور کلی شامل تمام ورزشکاران حرفه‌ای می‌شد اما بسیاری از کشورهای بلوک شرق همواره متهم بودند که با "آماتورسازی" از ورزشکاران حرفه‌ای و سطح اول خود در مسابقات المپیک استفاده می‌کنند. اما اختلاف سطح بسکتبال امریکا با جهان در آن زمان به حدی بود که حتی تیم‌های آماتوری و منتخب دانشگاهی امریکا هم فاتح بی‌رقیب مسابقات المپیک بودند. بسکتبال امریکا در مسابقات جام جهانی که از سال 1950 آغاز شده بود از تیم‌هایی به مراتب ضعیف‌تر استفاده می‌کرد و به همین دلیل قدرت برتر مسابقات جهانی نبود، امریکا تا سال 1970 از 6 دوره برگزار شده مسابقات جهانی تنها در یک دوره به مقام قهرمانی رسیده بود. اما مسابقات المپیک همواره برای بسکتبال امریکا از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار بود و امریکا در آن مسابقات همواره از بهترین "ترکیب ممکن" خود استفاده می‌کرد. بسیاری از بازیکنان آماتوری که همراه با امریکا قهرمان المپیک شدند در سالیان بعد به NBA راه یافتند و حتی نفراتی مانند بیل راسل، اسکار رابرتسن، جری وست و مایکل جردن به بزرگان تاریخ NBA تبدیل شدند.

تا پیش از المپیک 1972 مونیخ، امریکا در 55 مسابقه در 7 دوره المپیک به میدان رفته بود و در تمام مسابقات به برتری رسیده بود. بعد از 7 مدال طلای متوالی، امریکا در هشتمین دوره مسابقات بسکتبال المپیک نیز با 8 پیروزی متوالی مقابل تیم‌های چکسلواکی، استرالیا، کوبا، برزیل، مصر، اسپانیا، ژاپن و ایتالیا به فینال مسابقات صعود کرد تا با این 8 پیروزی در مجموع با رکورد 100 درصد موفقیت در 63 مسابقه بسکتبال المپیک روددرروی تیم ملی اتحاد جماهیر شوروی قرار بگیرد.

فینال المپیک 1972

سرمربیگری تیم ملی امریکا را در این مسابقات هنک آیبا بر عهده داشت که پیش از این در دو دوره قبلی نیز همراه با تیم امریکا به مدال طلا رسیده بود. از بین نفرات آن تیم، داگ کالینز یک سال بعد به NBA راه یافت و با 4 بار حضور در تیم منتخب فصل NBA به مشهورترین بازیکن تیم 1972 تبدیل شد. در سوی دیگر میدان شوروی سابق با ترکیبی بسیار باتجربه‌تر پا به میدان مونیخ گذاشته بود. با در نظر گرفتن تقسیم‌بندی کنونی کشورها از ترکیب 12 نفره شوروی، 5 بازیکن از روسیه، 2 بازیکن از گرجستان و اوکراین و 1 بازیکن از بلاروس، لیتوانی و قزاقستان حاضر بودند.

مسابقه فینال المپیک در روز 9 سپتامبر 1972 با قضاوت رناتو ریگتو از برزیل و آرتنیک آراباجیان از بلغارستان آغاز شد. برخلاف انتظار تیم شوروی در ابتدا از حریف خود جلو افتاد، این تیم که در طول نیمه اول از حریف پیش بود، این نیمه را نهایتا با نتیجه 26-21 به سود خود به پایان رساند. لازم به توضیح است که در آن زمان قوانین بسکتبال با شکل کنونی تفاوت‌های عمده‌ای داشت، هر مسابقه در سطح بین‌المللی در دو نیمه 20 دقیقه‌ای برگزار می‌شد، خط پرتاب سه امتیازی هنوز ایجاد نشده بود و زمان مالکیت توپ هم 30 ثانیه بود. (در مقابل 24 ثانیه کنونی) تیم شوروی در آغاز نیمه دوم نیز اختلاف را بیشتر کرد به شکلی که اختلاف امتیازات دو تیم در مقطعی از بازی دو رقمی نیز شد. اما امریکا با فشار بیشتر در 10 دقیقه پایانی به جبران امتیازات از دست رفته پرداخت تا نهایتا در فاصله 38 ثانیه تا پایان بازی اختلاف فقط به یک امتیاز رسیده باشد. در فاصله کمتر از 10 ثانیه تا پایان بازی پاس رو به عقب الکساندر بلوف سنتر شوروی توسط داگ کالینز در میان میدان قطع شد، حرکت بسکتبالیست امریکایی به سمت سبد حریف با خطای سنگین زوراب ساکاندلیدزه در فاصله فقط 3 ثانیه تا پایان مسابقه متوقف شد. کالینز که آسیب هم دیده بود، خود پشت خط پرتاب آزاد ایستاد، وی ابتدا با پرتاب اول نتیجه را 49-49 مساوی کرد و با پرتاب دوم 50-49 تیم امریکا را پیش انداخت.

شروع مجدد اول

در حالی که کالینز آماده پرتاب دوم پنالتی خود بود، صدای بوقی از میز منشی به گوش رسید، ریگتو سرداور مسابقه روی خود را به سمت میز منشی برگرداند اما موفق به قطع مسابقه پیش از پرتاب کالینز نشد. صدای بوق میز منشی در واقع درخواست تایم اوت ولادیمیر کوندراشین سرمربی تیم ملی شوروی بود، در حالی که بر اساس قوانین آن زمان درخواست تایم اوت بعد از پرتاب دوم پنالتی ممکن نبود و مربیان باید درخواست تایم اوت خود را حداکثر در فاصله بین دو پرتاب پنالتی اعلام می‌کردند.

بر اساس ادعای مربیان شوروی درخواست تایم اوت بعد از سوت خطا به میز منشی اعلام شده بود، در این حالت مربی می‌توانست انتخاب کند که تایم اوت وی قبل از پرتاب‌ها یا بین دو پرتاب در نظر گرفته شود که مربیان شوروی بین دو پرتاب را انتخاب کرده بودند. اما اشتباه میز منشی سبب شد تا درخواست تایم اوت خیلی دیر و دقیقا در لحظه پرتاب پنالتی دوم به داوران میدان اعلام شود. با توجه به از دست رفتن فرصت تایم اوت، تیم شوروی باید سریعا مسابقه را آغاز می‌کرد. آلژان ژارمخمدوف توپ را به سرگی بلوف رساند و قبل از اینکه بلوف به خط نیمه زمین برسد، شلوغی کنار میز منشی داور وسط را مجبور به قطع مسابقه کرد، در این لحظه فقط 1 ثانیه روی تابلو باقی مانده بود. دلیل ازدحام کنار زمین اعتراض کمک مربی تیم شوروی بود که به عدم اعلام تایم اوت معترض شده بود.

بر اساس قوانین، اعتراض کمک مربی شوروی و بلند شدن از روی نیمکت باید با تکنیکال فل داور روبرو می‌شد، تصمیمی که گرفته نشد. در حالی که داوران مشغول تصمیم‌گیری در مورد این اتفاق بودند، رناتو ویلیام جونز دبیر کل بریتانیایی فدراسیون جهانی بسکتبال فیبا برخلاف قوانین از جایگاه خود به کنار زمین آمد و به داوران دستور داد تا بدون در نظر گرفتن اتفاقات پیش آمده بعد از پرتاب پنالتی دوم کالینز، مسابقه با 3 ثانیه باقی مانده از انتهای زمین شوروی آغاز شود! این در حالی است که طبق ادعای سرداور برزیلی، نظر وی ادامه مسابقه با فقط 1 ثانیه روی تابلو بود.

شروع مجدد دوم

شلوغی کنار زمین بهترین فرصت را به مربیان شوروی داد تا برای آخرین حمله این مسابقه نقشه‌ای طراحی کنند. علی‌رغم اینکه تایم اوتی به شکل رسمی به شوروی داده نشد، اما توقف مسابقه زمانی به همان مقدار در اختیار این تیم قرار داد. در قوانین فعلی بسکتبال در صورت درخواست تایم اوت در دقایق پایانی، تیم صاحب توپ می‌تواند مسابقه را از نیمه زمین آغاز کند، قانونی که در سال 1972 وجود نداشت و مسابقه باید از انتهای زمین آغاز می‌شد و در ورزش بسکتبال سه ثانیه زمان بسیار کمی برای انتقال توپ به زمین حریف و انجام یک پرتاب موثر است. ضمنا بر اساس قوانین آن زمان تعویض بازیکنان فقط در هنگام تایم اوت ممکن بود اما سرمربی شوروی از ازدحام و سردرگمی داوران استفاده کرد و یکی از 5 بازیکن درون زمین را تغییر داد. در این لحظه ایوان ادشکو وارد میدان شد، بازیکنی که به پرتاب‌های دقیق از فواصل دور مشهور بوده و قبلا در مسابقات داخلی شوروی توپ را در آخرین ثانیه زیر سبد حریف برای الکساندر بلوف سنتر بلندبالای شوروی ساخته و پرداخته کرده بود. کوندراشین قصد داشت با همین تاکتیک از آخرین شانس خود برای پیروزی در این مسابقه استفاده کند.

بر اساس ادعای روس‌ها این تعویض در زمان تایم اوت انجام شده و قانونی است اما در واقع قطع شدن یک دقیقه‌ای مسابقه یک تایم اوت رسمی نبود و فقط تلاش مسئولین برگزاری برای برقراری نظم بود، در گزارش رسمی مسابقه هم تایم اوتی برای شوروی در 3 ثانیه پایانی ثبت نشده است و تعویض ادشکو به شکل غیرقانونی و دور از دید داوران انجام گرفته بود.

بدون توجه به تابلوی سالن، داور بلغار توپ را در برای شروع مجدد در اختیار ادشکو قرار داد، در این لحظه تام مک‌میلن سنتر بلندقامت امریکایی مقابل ادشکو کوتاه‌تر قرار گرفت تا امکان پرتاب بلند دقیق را از بسکتبالیست بلاروسی‌الاصل بگیرد. ادشکو که امکان پرتاب بلند زیر سبد حریف را غیرممکن می‌دید توپ را به هم‌تیمی خود مودستاس پائولائوسکاس که با چند متر فاصله در زمین خودی ایستاده بود واگذار کرد و حتی قبل از اینکه پائولائوسکاس توپ را ناامیدانه به سمت زمین حریف رها کند، صدای بوق سالن در زمانی بسیار کمتر از 3 ثانیه به گوش رسید و بازیکنان تیم امریکا با خوشحالی برای جشن قهرمانی به میانه زمین ریختند اما این پایان کار نبود!

این شروع مجدد در حالی اتفاق افتاده بود که تابلوی مسابقات زمان 50 ثانیه را نمایش می‌داد و میز منشی همچنان مشغول تنظیم زمان روی 3 ثانیه بود و داور بلغار بدون توجه به این نکته مسابقه را آغاز کرده بود. ویلیام جونز دبیرکل فیبا که همچنان در کنار زمین حاضر بود، به مقامات برگزاری دستور داد تا زمین را خالی کرده و مسابقه برای بار سوم آغاز شود!

شروع مجدد سوم

در شروع مجدد سوم اینبار دیگر 3 ثانیه روی تابلو ثبت شده بود. داور بلغار آراباجیان قبل از واگذاری توپ به ادشکو در انتهای زمین به مک‌میلن اشاره‌ای کرد، سنتر امریکایی در حالی که کاری خلاف قوانین انجام نمی‌داد و نیازی به تغییر موقعیت خود نداشت، از ترس روبرو شدن با تکنیکال فل داور چند متر عقب آمد و بدین ترتیب فضایی ایده‌آل در اختیار ادشکو قرار گرفت. ایوان ادشکو توپ را دقیقا درون منطقه رنگی امریکا پرتاب کرد. الکساندر بلوف و دو بازیکن امریکایی کوین جویس و جیم فوربز به هوا پریدند و با برهم خوردن تعادل هر دو بسکتبالیست امریکایی این بلوف بود که توپ را در هوا گرفت و سبد بدون دفاع امریکا را به راحتی همزمان با شنیدن صدای بوق پایان مسابقه فتح کرد، نتیجه پایانی 51-50 به سود اتحاد جماهیر شوروی روی تابلوی امتیازات سالن رودی زدلمایر شهر مونیخ نقش بست.

الکساندر بلوف معروف به ساشا که 6 سال بعد از یک بیماری نادر درگذشت با خوشحالی زایدالوصف به سمت زمین خودی دوید تا یکی از لحظات ماندگار تاریخ المپیک را ثبت کند. از پاس ایوان ادشکو نیز در تاریخ ورزش شوروی و روسیه به عنوان "پاس طلایی" یاد می‌شود. برخی از رسانه‌های امریکایی اعتقاد دارند که پای ادشکو در لحظه ارسال پاس طلایی خط انتهای زمین را لمس کرده، امری که در ورزش بسکتبال تخلف محسوب می‌شود، هرچند که این نکته در تصاویر تلویزیونی قابل اثبات نیست.

اتفاقات پس از این بازی

کاروان امریکا به سرعت نسبت به اتفاقات این مسابقه اعتراض کرد، اعتراض رسمی امریکا مبنی بر آن بود که از 3 ثانیه باقی‌مانده، دو ثانیه آن در شروع مجدد اول و یک ثانیه دیگر هم در شروع مجدد دوم صرف شده و شروع مجدد سوم برخلاف قوانین و پس از پایان زمان قانونی مسابقه صورت گرفته است. اعتراض امریکا توسط یک هیات 5 نفره بررسی شد، هیاتی که در نهایت با رای 3-2 اعتراض امریکا را نپذیرفت! از 5 عضو هیات ژوری، سه عضو از کشورهای مجارستان، لهستان و کوبا که متحدین سیاسی شوروی محسوب می‌شدند رای به پیروزی این کشور دادند و دو عضو از ایتالیا و پورتوریکو که متحدین امریکا بودند، برتری ایالات متحده را تایید کردند!

اعضای تیم امریکا رای فدراسیون جهانی بسکتبال را نپذیرفتند و بعد از یک رای‌گیری داخلی، همگی تصمیم به تحریم مراسم اهدای مدال گرفتند، تیم امریکا در مراسم توزیع مدال حاضر نشد و شوروی و کوبا مدال‌های طلا و برنز را در غیاب امریکا بر گردن آویختند. کمیته ملی المپیک امریکا نیز پس از این ماجرا به کمیته بین‌المللی المپیک شکایت برد، اعتراضی که حمایت رناتو ریگتو داور برزیلی مسابقه فینال را نیز همراه خود داشت. طبق ادعای داور برزیلی نظر وی برگرداندن فقط یک ثانیه روی تابلو بود که با دخالت غیرقانونی دبیرکل فیبا مجبور به تغییر آن شد. این اعتراض نیز در نهایت توسط IOC رد شد.

رناتو ویلیام جونز دبیرکل سابق فیبا، متهم اصلی ماجرا که در سال 1981 درگذشت یکی از چهره‌های مطرح تاریخ بسکتبال در سطح ملی است و هر ساله تورنمنتی تحت نام ویلیام جونز در کشور تایوان به یاد وی برگزار می‌شود. از جونز در صحبت‌های خصوصی نقل شده که وی این 3 ثانیه را برای آرام کردن جو و رضایت تمام طرفین ماجرا به تابلو اضافه کرده و هرگز گمان نمی‌کرد که تیم شوروی در این زمان اندک موفق به کسب امتیاز پیروزی‌بخش شود!

علی‌رغم امتناع اعضای تیم امریکا از پذیرفتن مدال نقره، کمیته بین‌المللی المپیک همچنان امریکا را برنده مدال نقره بسکتبال مردان در المپیک 1972 محسوب می‌کند. این در حالی است که حرکتی مشابه در قوانین فعلی منجر به محرومیت و جریمه ورزشکار معترض خواهد شد. مدال‌های نقره اعضای تیم امریکا پس از گذشت 48 سال همچنان در بانکی در لوزان سوئیس نگهداری می‌شود. کمیته بین‌المللی المپیک در سالیان بعد در چند مرحله از اعضای تیم امریکا خواست که با پذیرفتن مدال نقره این داستان را تمام شده تلقی کنند اما 12 عضو تیم ملی بسکتبال امریکا در المپیک 1972 مونیخ همگی از پذیرفتن مدال نقره سر باز زدند و حتی برخی از آنان در وصیتنامه خود دریافت مدال نقره را برای بازماندگان و خانواده خود منع کرده‌اند!

ویدئوی این ماجرا

از نگاه روس‌ها

هرچند که پس از گذشت 48 سال همچنان در امریکا از این مسابقه به عنوان یک سرقت بزرگ یاد می‌شود، در شوروی و سپس روسیه کنونی این پیروزی یک موفقیت بزرگ و تاریخی است. هر چند که بسکتبال شوروی یک بار دیگر و در المپیک 1988 سئول نیز موفق شد تا با شکست امریکا در نیمه‌نهایی به مدال طلای المپیک دست پیدا کند. در سال 2017 یک فیلم سینمایی در این کشور به نام "به سمت بالا" ساخته شد، این فیلم که به "سه ثانیه" نیز مشهور است داستان تشکیل تیم ملی شوروی تا مسابقه فینال مقابل امریکا است، در این فیلم که به یکی از موفق‌ترین فیلم‌های تاریخ روسیه نیز تبدیل شد، سرمربی شوروی تنها کسی معرفی شده که باور داشت تیمش قادر به شکست "تیم رویایی" امریکا خواهد بود. هرچند که اصطلاح تیم رویایی یا Dream Team از سال 1992 برای تیم‌های ملی امریکا که منتخب بازیکنان NBA بودند مورد استفاده قرار گرفت و مربوط به 1972 نیست. صحنه بازسازی شده پرتاب آخر ادشکو و دو امتیاز پایانی الکساندر بلوف را در ویدئوی زیر مشاهده می‌کنید.