کلیمیان ایران جشن فطیر 1400 را در منازل خود برگزار کردند/ بررسی مشترکات عید پسح یهودیان با نوروز ایرانی: گفتگوی بیژن خاکشور با شفقنا 

شفقنا – فرشته بابایی / کلیمیان ایران با برگزاری عید پسح، یادواره ی خروج قوم بنی اسراییل از سرزمین مصر را جشن گرفتند؛ گرچه امسال نیز همچون سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، کلیمیان ایران از شرکت در مراسم جمعی در کنیسه ها خودداری نمودند و با قرائت دعاها وعبادت های مخصوص، اعید پسح را در خانه های خود […]

شفقنا – فرشته بابایی / کلیمیان ایران با برگزاری عید پسح، یادواره ی خروج قوم بنی اسراییل از سرزمین مصر را جشن گرفتند؛ گرچه امسال نیز همچون سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، کلیمیان ایران از شرکت در مراسم جمعی در کنیسه ها خودداری نمودند و با قرائت دعاها وعبادت های مخصوص، اعید پسح را در خانه های خود جشن گرفتند.
به گزارش خبرنگار شفقنا، عید فطیر یا عید پسح یکی از اعیاد مهم تقویم عبری محسوب می شود؛ زیرا از منظر یهودیان یادبود معجزاتی است که خداوند در حق بنی اسرائیل به رهبری حضرت موسی (ع) انجام داده و باعث نجات و رهایی آنها از بردگی مصریان شده است.
این عید کلیمیان که در طی ۸ روز برگزار می شود، امسال با نیمه شعبان و تولد حضرت مهدی (عج)، عید پاک جامعه ارامنه وجشن فروردینگان سال ۱۴۰۰ مقارن شد و موجب همزمانی اعیاد پیروان ادیان توحیدی در ایران گردید.
از این رو پایگاه خبری شفقنا گفتگویی با بیژن خاکشور، کارشناس فرهنگ و مذهب یهود و از اعضای انجمن کلیمیان اصفهان انجام داده و طی آن به بررسی آداب و رسوم یهودیان در جشن فطیر و مشترکات این عید بهاری با نوروز ایرانی پرداخته است.
به گفته بیژن خاکشور، ماه نیسان به عنوان اولین ماه عبری از نگاه تورات در تقویم شرع حضرت موسی کلیم الله معمولا هر ساله با شروع ماه فروردین و آغاز بهار متقارن و همزمان می شود. کلیمیان به مناسبت شروع فصل بهار و در عید فطیر، جشنی بزرگ به نام پسح برگزار می کنند که آداب و رسوم ویژه ای دارد و یکی از مهم ترین اعیاد در فرهنگ قوم یهود محسوب می شود. بنابراین، یهودیان ایرانی هرساله درکنار برگزاری نوروز ایرانی و باستانی این عید تاریخی مذهبی را نیز جشن می گیرند.
وی توضیح می دهد: در آستانه فرارسیدن این عید و سه هفته قبل از شروع سال نو، یهودیان همه ی خانه ومحل کار خود را رفت و روب می کنند تا اگر تکه نانی یا خرده شیرینی در بین وسایل وجود دارد، جمع آوری شود و به همین بهانه کل محل زندگی ایشان پاکیزه می شود که درواقع بی شباهت به سنت خانه تکانی ایرانیان در فصل بهار نیست. نظافت خانه و هرجای دیگری که محل زندگی و کار است، هفته‌ها طول می‌کشد. بسیاری از اثاثیه خانه عوض می‌شود. هر ظرف دیگری باید کاملاً و با ترتیبات خاص شسته شود و در آب جوش قرار گیرد تا هر اثری از مواد ورآمد «حامص» از آن پاک شود. البته ظروف استفاده شده در این عید بطور اختصاصی فقط مخصوص این ایام بوده و قائدتا از آنها در طی سایر ایام سال استفاده نمی شود و به ظروف موعدی یا عیدانه شهرت دارند.
کارشناس فرهنگ و مذهب یهود، درخصوص خاستگاه جشن فطیر می گوید: طبق دیدگاه تورات مقدس هنگامی که مردم یهود از ظلم مصریان رهایی یافتند، وقت زیادی برای تهیه غذا برای سفر طولانی پیش رو نداشتند. آنان مجبور شدند خانه‌های خود را با نان فطیر ترک کنند، زیرا وقت کافی نداشتند که بگذارند خمیر آنها کاملاً تخمیر شود و به ‌اصطلاح ور بیاید. به همین دلیل، «مصا»؛ نان پخته شده با خمیر بدون مخمر، در طول این جشنواره هشت روزه خورده می‌شود. در حال حاضر، نان فطیر هرساله به دو صورت سنتی و صنعتی طبخ وتهیه می شود و در طی ۸ روز عید پسح یا فطیر همه ی کلیمیان از این نان مخصوص ومتفاوت استفاده می کنند، چرا که معتقدند بنی اسراییل در هنگام خروج از سرزمین مصر از این نان خشک و بی نمک تناول کرده اند. درطی این ۸ روز دعاها وعبادت های مخصوصی در صبح، ظهر و شب در مراسم عبادی ودینی اجتماعی قرائت می شود که غالبا با دعاها و نمازهای یومیه و ایام دیگر سال متفاوت است‌.
وی می افزاید: در طول صرف غذا به دور میز عید پسح که «سدر» نام‌ دارد، سه تکه مصا روی هم قرار می‌گیرد که ‌نماد سه پیامبر بزرگ یعنی حضرت ابراهیم، اسحاق نبی و یعقوب پیامبر است. تکه ای از مصای بینابینی جدا می شود و نیمی از آن پنهان می‌ گردد. در طول شب عید پسح، کودکان یهودی یک بازی‌ را با هدف پیدا کردن قطعه پنهان مصا که «افیقومان» نامیده می‌شود، انجام می‌دهند. کودکی که در پایان افیقومان را پیدا کند‌، برنده جایزه می‌شود.
خاکشور ادامه می دهد: از جمله خوراکی هایی که در روز عید برای تزئین روی سفره عید پسح قرار داده‌ می شود معجونی است به نام “حلق” که در گویش رایج “حلکا” خوانده می شود. حلق مخلوطی از پسته، انجیر، خرما، انار و چندین ماده خوراکی دیگر است که پس از مخلوط شدن رنگ و شکلی مثل سمنو پیدا می کند. علت درست کردن و خوردن آن در مراسم عید فطیر به یادبود خشت زنی بنی اسراییل در دوران بردگی در سرزمین مصر است، چرا که این معجون شبیه گل درست می شود و شیرینی آن یادآور خوشکامی بنی اسراییل در رهایی از بردگی و اسارت فرعونیان است. همچنین کرفس و کاهو و سبزی تلخ به یاد تلخی های حادث شده برای قوم بنی اسراییل در مصر، تخم مرغ آب پز به نشانه استقامت و پختگی خداپرست گونه این قوم در مقابل بت پرستان و کفار و نیز ماهی به نشانه حیات و زندگی تازه بر سر سفره سدر قرار می گیرد.
وی به شباهت های عید پسح با نوروز اشاره می کند و می گوید: کلیمیان در سفره‌های شب عید، تخم مرغ رنگ کرده می‌گذارند. امری که به سفره هفت سین نوروز ایرانی شباهت دارد. بعید نیست که زندگی در هم آمیخته یهودیان و ایرانیان باستان این اشتراک را بوجود آورده باشد. کلیمیان در اوایل بهار که همزمان با ماه نیسان است به کنار دو درخت که شکوفه های متفاوتی دارند رفته و با خواندن شعر، دعا و صدقه دادن زایش دوباره طبیعت را شکرگزاری نموده و از خداوند سالی پربرکت را برای نوع بشر درخواست می کنند.
کارشناس فرهنگ و مذهب یهود با اشاره به قدمت سکونت یهودیان در ایران، تصریح می کند: در طول عید «پسح» یهودیان رسم دارند که حتما به دید و بازدید بروند و در میان یهودیان ایرانی در جهان این مراسم دیدوبازدید جزو اصول عید فطیر یا پسح محسوب می شود که در واقع همان دید و بازدید نوروزی است. یهودیان ایرانی قرن هاست‌ که در این سرزمین زندگی می کنند و در طول تاریخ تبادل رسوم در طی این همزیستی مسالمت آمیز صورت گرفته وماندگار شده است.
وی می افزاید: در پایان هشت روز «پسح»، یهودیان شرقی‌تبار به ویژه ایرانی‌ها روز«باغ» را برگزار می‌کنند که دقیقاً سیزده بدر ایرانی است. برای روز «باغ»، خانم‌های یهودی ایرانی خوراکی هایی مانند کوکوسبزی، آش رشته، کوفته نخودی یهودی که مانند کوفته تبریزی و کوفته برنجی است، طبخ می کنند. رسم طبخ انواع پلوها و مخلفات آن و کباب‌ها برای روز «باغ» همان ترتیبات سیزده بدر ایرانی است و درواقع کلیمیان به ویژه در ایران دو بار در سال روز طبیعت را گرامی می دارند؛ یکبار در عید تاریخی مذهبی فطیر و یک بار در روز طبیعت ایرانی، که البته در طی این دو عید یا به زبان عبری دو‌ موعد اخیر به خاطر شیوع کرونا، دید وبازدیدها وعبادت های دسته جمعی و شادزی روز باغ برخلاف‌میل باطنی و بالاجبار به شکلی ساده تر برگزار شده است.