چطور اثربخشی کلاس‌های مجازی را افزایش دهیم؟

رضا حیدری به مناسبت هفته سرآمدی آموزش در وبیناری تحت عنوان «آسیب‌شناسی آموزش مجازی دروس عملی تربیت بدنی در بحران کرونا» اظهار کرد: با ورود به عصر جدید اطلاعات، تحولات گسترده‌ای در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آمد. اینترنت، کامپیوترهای شخصی، تلفن‌های بی‌سیم، ماهواره، وسایل ارتباطی پیشرفته و تغییرات فناوری، رفتارهای بشری و دست ‌سازه‌های جامعه بشری را متحول کرده است. تاثیر این فناوری بر آموزش دانشگاهی به خصوص از زمان شیوع کرونا از اهمیت بیشتری برخوردار است که امروزه اغلب دانشگاه‌ها در حال تلاش برای افزایش اثربخشی فناوری‌های نوظهور در فعالیت‌های آموزشی خود هستند.

وی افزود: راه‌اندازی مراکز آموزش مجازی در داخل پردیس‌های دانشگاهی، راه‌اندازی دوره‌های مجازی در دانشگاه‌های راه دور و تاسیس دانشگاه‌های جدید و کاملا الکترونیکی، نمونه‌هایی از این اقدامات به شمار می‌آیند. همچنین حرکت به سوی رویکردهای نوین در آموزش عالی ایجاب کرده است که بسیاری از دانشگاه‌ها در سراسر جهان از فناوری آموزش مجازی در ارائه دوره‌ها استفاده کنند.

این دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: آموزش الکترونیکی عبارت است از ارائه محتوای آموزشی و تجربیات اساتید مجرب هر رشته از طریق تکنولوژی الکترونیک به دانشجویان علاقه‌مند که این دانشجویان می‌توانند در هر نقطه جهان از این آموزش‌ها بهره‌مند شوند. یادگیری الکترونیکی عبارت است از ارائه مطالب آموزشی اطلاعات و محتوا از طریق اینترنت یا به وسیله اینترنت، یادگیری الکترونیکی، آموزش بر خطی است که به صورت همزمان یا غیر همزمان ارائه می‌شود.

وی در خصوص آموزش از راه دور عنوان کرد: هر روشی است که بتوان از آن برای آموزش استفاده کرد که در آن آموزش دهنده و آموزش گیرنده در یک مکان فیزیکی قرار نداشته باشند. آموزش از راه دور، فاصله فیزیکی را که بین استاد و دانشجویان وجود دارد را برمی‌دارد و از یک تکنولوژی هماهنگ با ارتباطات برای پر کردن شکاف موجود استفاده می‌کند.

آموزش مجازی تنها ارائه مطالب آموزشی از طریق اینترنت نیست

حیدری اضافه کرد: از مهمترین ویژگی‌های آموزش الکترونیکی می‌توان به جدایی فیزیکی یادگیرنده و یاد دهنده و نیز شامل بودن دوره‌های آموزش مجازی از محتوا و روش‌های آموزشی اشاره کرد. همانگونه که اشاره شد آموزش مجازی تنها ارائه مطالب آموزشی از طریق اینترنت نیست بلکه ضمن استفاده از بستر اینترنت برای انتقال روش‌ها و محتوای آموزشی ارائه شده از اهمیت والایی برخوردار است.

وی بیان کرد: همچنین ویژگی‌های نظام آموزشی مجازی، سهولت و سرعت بخشیدن در به روزرسانی، ذخیره، بازیابی و به اشتراک‌گذاری اطلاعات مبتنی بر شبکه، انجام فرآیند یادگیری و ارتباط مستقیم با فراگیران از طریق رایانه و اینترنت، تمرکز بر دیدگاه جامع در یادگیری، ایجاد سیستم فراگیر محور به جای استاد محور، قابلیت انعطاف‌پذیری در فراگیری، روش‌های نوین و مناسب فراگیری، قابلیت تکرارپذیری و جبران مشکلات است.

این دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه فردوسی ضمن اشاره به ویژگی‌های نظام آموزشی مجازی را از منظر کلارک (اقتصاددان)، خاطرنشان کرد: بهبود الگوهای مصرف در سطح جامعه از طریق افزایش دانش ملی، غنی‌سازی سرمایه‌های انسانی، کاهش هزینه‌های آموزشی، امکان آموزش فارغ از زمان و مکان، امکان فراگیری در هر سن، انتقال آموزش و فرهنگ دانشگاهی به تمام نقاط، تحقق عدالت در نظام آموزشی، دسترسی سریع به منابع آموزشی جدید، هماهنگی سرعت آموزش با توانایی فراگیران، انعطاف پذیری فرآیند یادگیری و قابلیت استفاده با تعداد فراگیران متفاوت برشمرده است.

وی افزود: کمک به توانمندسازی افراد برای یادگیری فعال، کشف و پرورش استعدادهای پنهان با ایجاد فرصت آموزشی، کمک به پرورش خلاقیت‌های یادگیرندگان از طریق خودآموزی و خودپژوهشی، ایجاد زمینه مساعد برای چرخه دانش در جامعه که امروزه مهمتر از تولید دانش است، فراهم کردن زمینه‌های مناسب گذر از آموزش معلم محور به آموزش یادگیرنده محور از طریق سازماندهی فرآیند یادگیری- یاددهی و پاسخ به تقاضای آموزش از اهداف آموزش الکترونیکی به شمار می‌روند.

حیدری اظهار کرد: عدم نیاز به صرف وقت برای فراگیری بسیاری از مباحث غیر ضروری به خاطر آسان بودن استفاده از بانک‌های اطلاعاتی و متون آماده، تنوع روش‌های یادگیری، عدم نیاز به حضور استاد و دانشجو در کلاس درس، عدم وابستگی کلاس درس به زمان خاص، کیفیت بالای ارائه دروس آموزشی، عدم وابستگی کیفیت ارائه به شرایط روحی استاد، پشتیبانی از تعداد زیاد دانشجویان در یک کلاس، بالا بردن سطح علمی جامعه، دسترسی آنلاین به کتابخانه‌های دیجیتال و بالا رفتن میزان اثربخشی و بازدهی آموزش از مزایای آموزش الکترونیکی است.

وی گفت: امکان پرداختن یادگیرنده به فعالیت دیگر، استفاده از زمان‌های غیر مفید برای یادگیری، نگاه به تحصیل به عنوان امر جنبی، فضای شلوغ و متنوع اینترنت، گرایش روزافزون اینترنت به تفنن و سرگرمی، فقدان امکانات آزمایشگاهی، توجه صرف به مسایل آموزشی یادگیرنده از جمله معایب آموزش الکترونیکی محسوب می‌شود. امروزه نظام‌های نوین جایگزین نظام‌های سنتی یادگیری و یاددهی شده‌اند که می‌توان دروس چند رسانه‌ای، ساز و کارهای ارتباطی پیشرفته، آزمون مکتوب، سمینارهای مجازی، آزمایشگاه‌های مجازی مشارکتی، عوامل دانشگاهی هوشمند را نام برد.

آموزش از راه دور از ابزارها و وسایل مختلفی بهره می‌گیرد

دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه فردوسی ادامه داد: آموزش از راه دور از ابزارها و وسایل مختلفی بهره می‌گیرد این ابزارها در چهار گروه اصلی ابزارهای صوتی، تصویری، داده و چاپ قرار می‌گیرند. همچنین پنج مولفه اصلی محتوای آموزشی، روش تدریس، امکانات آموزشی، الگوهای ارتباطی در آموزش و ارزشیابی در نظام آموزش مجازی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی اضافه کرد: محتوای آموزشی به مجموعه‌ای از عکس‌ها، متن‌ها، انیمیشن‌های صوتی و تصویری گفته می‌شود که به کمک تکنولوژی رایانه‌ای پدید آمده تا یک مبحث درسی را آموزش دهد. این محتواهای آموزشی توسط مدرسان این دروس و متخصصان رایانه ایجاد می‌شود و برای اجرا و یادگیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین محدودیت‌هایی مانند عدم درگیری کامل ذهنی برای دانشجو، گیج شدن دانشجو از مباحث درسی و محتوای آموزشی، عدم تمرکز به دلیل تکراری بودن محتوای آموزش‌ها در کلاس مجازی، شبیه‌سازی کم و عدم تسلط کافی در تهیه محتوای آموزشی توسط اساتید در محتوای آموزش مجازی وجود دارد.

حیدری درخصوص راهکارهایی برای بهبود محتوای آموزشی، گفت: همه ذهن دانشجو باید درگیر شود زیرا صدا و تصویر به تنهایی، بخشی از مغز ما را درگیر می‌سازد. به همین ترتیب اگر این عوامل در تولید محتوای آموزشی با هم ترکیب شوند ابتدا مغز به مقدار بیشتری با محتوا درگیر می‌شود و دوم امکان حواس‌پرتی کاهش می‌یابد. جلوگیری از اضافه‌گویی و رفتن به سر اصل مطلب که تولید محتوای آموزشی است سریع به سراغ موضوع اصلی بروید و حاشیه‌ها را کنار بزنید. ساده، مختصر و مفید اصل محتوای آموزش مجازی اهمیت دارد و تنها محتوایی باید نگه داشته شود که دقیقا مرتبط با هدف دوره آموزشی است و محتوای فعال تولید شود.

وی اظهار کرد: در فرآیند آموزش و یادگیری، بحث روش تدریس یک موضوع خاص است؛ موضوعی که معمولا کم به آن توجه شده یا اگر توجه شده به اندازه کافی حالت عملی به خود نگرفته است. در کلاس‌های آنلاین موضوع روش تدریس یک چالش مهم برای اساتید و دانشجویان است. عدم امکان پرسش و پاسخ حضوری، کنترل کمتر اساتید، حواس‌پرتی‌های موجود در هنگام تدریس، ناآشنایی برخی از اساتید با سیستم آموزش آنلاین و امکان کم پرسش و پاسخ سریع دانشجو با استاد از محدودیت‌های روش‌ تدریس مجازی است.

دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه فردوسی خاطرنشان کرد: استفاده از رسانه‌های مختلف مانند متن، طراحی، گرافیک، عکس، صدا، ویدئو، انیمیشن و... در کنار یکدیگر جهت انتقال بهتر پیام را چند رسانه‌ای گویند که در مقابل برنامه‌های صرفا متنی به کار می‌رود. در چنین برنامه‌هایی تا حد امکان از متن کمتر استفاده شده و بار اصلی انتقال پیام بر عهده سایر رسانه‌های تصویری یا صوتی قرار می‌گیرد. یکی دیگر از روش‌های به کارگیری خلاقیت در تدریس مجازی ضبط ویدئو آموزشی است، تماشای ویدئو بیشتر از خواندن کتاب به یادگیری و یادآوری مفاهیم کلیدی کمک می‌کند.

یکی از راه‌های افزایش جذابیت در کلاس مجازی ایجاد چالش برای دانشجویان است

وی عنوان کرد: یکی از راه‌های افزایش جذابیت در کلاس مجازی ایجاد چالش برای دانشجویان و درگیر کردن آن‌ها با مباحث آموزشی و کارهای گروهی است که باعث افزایش تعامل آن‌ها با استاد و همینطور با یکدیگر می‌شود. راهکارهای زیادی برای به چالش کشاندن دانشجویان وجود دارد که این امر باعث جذابیت کلاس شده و تمایل دانشجویان به شرکت در کلاس را افزایش می‌دهد.

حیدری افزود: بدون تردید، مهمترین محدودیت آموزش مجازی، فقدان و بعضا کمبود امکانات و تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی برای برگزاری کلاس‌های آنلاین است. برای خلاقیت در آموزش مجازی نیز باید به امکانات توجه شود. سرعت اینترنت پایین و قطعی زیاد در برخی مناطق، سامانه‌های آموزش مجازی با امکانات و قابلیت‌های کم و مشکلات در برگزاری کلاس‌های عملی و آزمایشگاهی از محدودیت‌های امکانات در آموزش مجازی به شمار می‌رود.

وی اضافه کرد: مهمترین چالشی که آموزش‌های مجازی ایجاد می‌کند مربوط به امکانات است و در برخی موارد این محدودیت‌ها به راحتی قابل حل نیست، به عنوان مثال محدودیت برگزاری کلاس‌های عملی، امری نیست که بتوان با برگزاری تئوری آن به نتایج خوبی دست یافت. از این‌رو نقش خلاقیت‌های فردی و سازمانی برای رفع موانع امکاناتی نیز بیشتر از پیش نمایان می‌شود.

این دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه فردوسی ادامه داد: استفاده از امکانات آموزشی دانشگاه محل زندگی که از این طریق هر دانشجویی در شهر خود یا نزدیکترین شهر محل زندگی که امکان برگزاری کلاس‌های عملی را دارد شرکت می‌کنند و احتیاجی به گرفتن خوابگاه، رفت و آمد بین شهری و... را ندارد، تعامل دانشگاه‌ها با یکدیگر در استفاده از امکانات آموزشی و برگزاری کلاس‌های عملی و آزمایشگاهی در مقاطع زمانی مختلف با تعدادی محدود از دانشجو را می‌توان چند راهکار ساده اما در عین حال خلاق برای رفع این مشکل برشمرد.

وی اظهار کرد: با توجه به تفاوت آموزش مجازی نسبت به روش سنتی، اساتید و دانشجویان باید مهارت‌های ضروری برای برقراری ارتباط موثر و سازگاری با محیط آنلاین را آموزش ببینند. در زمینه ارتباط استاد با دانشجو یا دانشجویان با یکدیگر تفاوت‌هایی در زمینه ارتباط، تعامل، بازخورد، یادگیری، یاددهی، ارزشیابی و... به وجود آمده است.

حیدری اظهار کرد: بنابراین محدودیت‌هایی را نیز با خود به همراه دارد که مهمترین محدودیت‌ها در الگوهای ارتباط آموزش مجازی مواردی مانند یک‌طرفه بودن و سخنرانی‌های محور بودن کلاس‌ها، عدم بازخوردهای سریع از طرف دانشجو به مطالب درسی، استفاده کم از زبان بدن در تدریس، کاهش شور و شوق دانشجو در حضور فعال کلاس‌های آنلاین به دلیلی تکراری شدن، عدم آمادگی ذهنی و روانی دانشجو برای حضور در کلاس‌های آنلاین، ایجاد حواس‌پرتی‌های زیاد برای دانشجو و استاد و کم شدن هیجان و شوخی‌های کلاس‌های حضوری اشاره کرد.

تماس تصویری گروهی یکی از تاثیرگذارترین عوامل در تدریس مجازی بوده است

وی ادامه داد: تماس تصویری گروهی یکی از تاثیرگذارترین عوامل در تدریس مجازی بوده که منجربه تمایل دانشجویان با استاد و همکلاسی‌های‌شان است و زمینه را برای فعالیت دانشجویان فراهم می‌آورد. می‌توان از طریق برقراری تماس تصویری مرتبط درسی، رفع اشکال مباحث درسی، ارائه مطالب درسی توسط دانشجویان و... استفاده کرد. همچنین بحث گروهی، پروژه مشترک، ارتباط تصویری تمامی افراد شرکت کننده می‌تواند به خلاقیت در تدریس مجازی کمک کند.

این دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه فردوسی خاطرنشان کرد: ارزشیابی به صورت مجازی یکی از مشکلات مهم برای دانشگاه‌ها محسوب می‌شود زیرا در این صورت امکان ناعدالتی زیادی وجود دارد یا اینکه دانشجویان به شیوه‌های دیگری برای گرفتن بهترین نمره روی بیاورند. هر چند که ساختار آموزشی کشور به دلیل نمره محور بودن به این شرایط دامن می‌زند اما نباید از محدودیت‌های این نوع ارزشیابی غافل شد.

حیدری تصریح کرد: امکان ناعدالتی در نمره نهایی، امکان تقلب بیشتر و راحت‌تر برای دانشجویان، استرس ناشی از تخصیص زمان ناکافی برای پاسخگویی به سوالات، شکل‌گیری پدیده یادگیری نمایشی و سوء استفاده زیاد برخی افراد از برگزاری مجازی امتحانات از جمله محدودیت‌های ارزشیابی در آموزش مجازی است. بنابراین تا حد امکان، امتحانات به شکل مفهومی برگزار شود تا امکان تقلب وجود نداشته باشد و دانشجو مطلب را یاد بگیرد نه صرفا حفظ کند، امتحانات به صورت تصویری برگزار شود، در جلسه امتحانات مجازی باید مدیریت زمان را در نظر گرفت تا امکان تقلب کمتر شود و امتحان تنها بخشی از ارزشیابی نهایی باشد و نمره‌ای به فعالیت‌های کلاسی از جمله مشارکت فعال، ارائه دادن و... اختصاص یابد.

انتهای پیام