مناظره طغیانی نماینده مجلس و صمصامی سرپرست اسبق وزارت اقتصاد درباره حذف ارز 4200 تومانی تورم 70 درصدی منتظر حذف ارز ترجیحی

کد خبر : 170539 تاریخ انتشار : 8 دی 1400

پایگاه خبری تحلیلی بانک مردم: زمزمه حذف ارز۴۲۰۰تومانی کافی بود تا قیمت اقلام اساسی موردنیاز مردم سیر صعودی به خود بگیرد. طی روزهای اخیر اخبار تایید نشده‌ای در خصوص حذف ارز ترجیحی آن‌هم در فاصله سه ماه مانده تا پایان سال از سوی برخی رسانه‌ها منتشر شد. این شایعات خیلی زود باعث افزایش قیمت اقلامی از جمله تخم‌مرغ و مرغ شد. تخم‌مرغ از هر شانه حدود ۴۰هزار تومان به حدود ۶۵‌هزار تومان رسید و مرغ نیز که به حدود ۲۸‌هزار تومان کاهش یافته بود طی چند ساعت به هر کیلو ۳۱‌هزار تومان رسید. یا در نمونه‌ای دیگر قیمت برخی داروها از جمله ناپروکسن در چشم برهم زدنی چندین برابر شد.

به گزارش بانک مردم و به نقل از روزنامه راه مردم، در لایحه بودجه سال آینده کل کشور، دولت ارز ۴۲۰۰تومانی را با این استدلال که باعث فساد شده حذف کرده است. اقدامی که منتقدان متعددی دارد. یکی از از منتقدات استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی است که معتقد است حذف ارز ترجیحی برخلاف ادعای دولتمردان باعث افزایش چندین برابری قیمت کالاهای اساسی مردم می‌شود.

در رابطه با موضوع حذف ارز ۴۲۰۰تومانی با حضور مهدی طغیانی نماینده مجلس و حسین صمصامی کارشناس اقتصادی، مناظره‌ای در شبکه افق برگزار شد. در این مناظره صمصامی تصمیم دولت در حذف ارز ۴۲۰۰تومانی را اشتباه و آن را عامل تورم ۷۰ درصدی اقلام خوراکی مردم دانست. مشروح آن در ادامه می‌آید؛

طغیانی: سیاست تثبیت نرخ ارز مسبب به‌وجودآمدن چنین وضعیتی در اقتصاد ایران است، اینکه چیزی داشته باشیم به عنوان ارز ۴۲۰۰تومانی مسبوق به سابقه است. در ابتدای دهه‌۹۰ شمسی ارز ۱.۲۲۴ داشتیم که آن‌هم چنین وضعیتی را داشت. دولت زمانی که احساس می‌کرد به دلیل فشار بیرونی یا به دلیل هجومی که به بازار ارز آمده است، تصمیم می‌گرفت یک ارزضربه‌گیری مطرح کرده و سعی کند آن را جا بیندازد.

اساسا نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی حمایتی است به این معنا که کالای اساسی تامین کند، نبوده است. در سال ۹۷ در یک جلسه‌ای زمانی که نرخ ارز بالا می‌رفت ستاد اقتصادی دولت تصمیم گرفته بودند چه عددی بگذاریم تا بتوانیم نیازهای بازار را تامین کنیم و همه هم با یک نرخ باشد که این ارز ۴۲۰۰ تومانی از آن جلسه بیرون آمد و هیچ کس هم از منطق آن دفاع نکرد که بر چه اساسی این عدد به دست آمده است.

این نرخ ارز از سال‌۹۷ تا حالا برای ما چه داشته؟ اولا از همان روز اول در کنترل نوسان نرخ ارز که ناموفق بوده است. بازار که مسیر خودش را رفت، بعدها آمدند ارز نیما را گذاشتند که ما قبلا هم ما در ابتدای دهه‌۹۰ ارز مبادله‌ای داشتیم. همان فضای نیمای امروز با یک مقدار تفاوت است. ثانیا کسری بودجه را بیشتر کرده چون فاصله افتاده و دولت برای تامین این بخش از ارزی که نیاز داشته برای تبدیل کردن آن داخل بودجه به منظور برطرف کردن هزینه‌های موردنیاز مجبور بوده است.

البته رانت و فساد گسترده‌ای هم در اقتصاد ایجاد کرده است. مابه‌التفاوت حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰‌هزار میلیارد تومانی که بخش زیادی‌ از آن در زنجیره توزیع می‌شود و ما نمی‌دانیم نصیب چه کسی می‌شود. نصیب وارد‌کننده می‌شود؟ نصیب کسانی که در شبکه توزیع هستند می‌شود؟ نمی‌دانیم.

همچنین هیچ توفیقی در نگهداری نرخ نهاده‌ها در حول و حوش نرخ مصوب نداشته است یعنی نرخ مصوب چیزی بوده است. نرخ نهاده‌ها دو تا سه برابر بوده است. یعنی عملا برای کسانی که کار تولید غیررسمی انجام می‌دادند یعنی کسانی که داخل دامداری‌های ما تولید غیررسمی دارند نه اینکه لزوما پروانه داشته باشند و از سامانه مربوطه جهاد کشاورزی تامین نهاده کنند. اینها خریدشان را از بازار آزاد می‌کنند و عملا قیمت بازاری دو تا سه برابری را پرداخت می‌کنند. یعنی عملا به سمتی رفته که به تمام تولیدکنندگان غیررسمی ضربه‌ای کاری وارد شده است.

نکته چهارم اینکه اساسا به‌علت اینکه ارز۴۲۰۰ تومانی تخصیص دادیم موانع جدی سر راه صادرات‌شان ایجاد کردیم .

هدف این سیاست نه برای تامین کالاهای اساسی بلکه برای ثبات نرخ ارز در‌پیش گرفته شده بود والان به جایی رسیده که بخش عظیمی از منابع ما را می‌بلعد و اینکه در حذف ارز۴۲۰۰‌تومانی ما اختیار نداریم بلکه یک اجبار داریم یعنی ما باید حذف کنیم.

صمصامی: در ارتباط با اصل سیاست ارزی بحث مفصل است و موضوع ما سیاست‌های ارزی صرفا نیست که در ارتباط با این موضوع ۲۱‌اردیبهشت سال ۱۳۹۷ اطلاعیه شماره یک بانک مرکزی نرخ ۴۲۰۰‌تومانی را مشخص کرد.

بعد از آن قرار شد در سامانه نیما تمام واردکنندگان و صادرکنندگان با این نرخ ارز خود را مبادله کنند و بعد از ۳‌،۴ ماه بازار ثانویه ایجاد شد و خود دولت نقد کرد و اصلا اطلاعیه شماره یک بانک مرکزی اجرا نشد و بعد از یکی دوماه بازار ثانویه ایجاد شد و بعد بازار نیمایی افتتاح شد و بعد بحث عرضه و تقاضا پیش آمد، لذا اصلا اجرا نشد و بعد که دولت اجرا کرد، ارز را به ۱۳۰۰‌قلم کالا شامل یخچال، اتوپرسی‌، مبل و… تخصیص داد. این یک سیاست غلط است و هیچ کس آن را قبول ندارد، زمانی که منابع ارزی ما محدود است به این صورت آن را هدر دهیم. این به معنی هدر دادن منابع است زمانی که در جنگ اقتصادی هستیم باید منابع را بهینه تخصیص دهیم.

اما موضوع ما در مورد ارز ۴۲۰۰‌تومانی در شرایط موجود است. یک زمانی ما می‌خواهیم یک سیاست ارزی درستی را اتخاذ کنیم با یک نرخ مناسب و یکسان و این نرخ را حذف می‌کنیم که کاملا درست است. اما یک وقت می‌خواهیم ارز ۲۴۰۰۰ تومانی نیمایی را داشته باشیم و بگوییم آن نرخ ما‌ست و براساس آن همه محاسبات خود را انجام دهیم که این کاملا غلط است.

در مورد ارز۴۲۰۰‌تومانی چهار استدلال وجود دارد که به هدف اصابت نکرده است. رانت ایجاد کرده است، منجر به کسری بودجه و افزایش پایه پولی شده است و اینکه ما آن را به صورت نقدی پرداخت می‌کنیم. اما گزارشی کارشناسانه در این راستا ارائه نمی‌دهند و ندارند.

اول سئوال این است که آیا واقعا این سیاست به هدف اصابت نکرده؟ قطعا اصابت کرده است، شواهد من چیست؟ شواهد من این است که وقتی ارز۴۲۰۰‌تومانی اقلام مشمول را حذف کردید قیمت کالاهای مشمول افزایش پیدا کرد. به عنوان مثال در سال‌۹۸ ارز برنج‌، چای و شکر حذف شدند بلافاصله با حذف ارز آنها قیمت‌شان افزایش پیدا کرد. قیمت برنج از ۷-۸ هزار تومان به ۳۰-۴۰ هزار تومان رسید، قیمت شکر از ۶‌هزار تومان به ۱۸هزار تومان رسید. یعنی به محض حذف ارز ترحیجی این اقلام قیمت‌شان جهش پیدا کرده است. این مسئله نشان می‌دهد به هدف اصابت کرده که اگر اصابت نکرده بود ما افزایش قیمت نداشتیم‌. خود مردم شاهد این هستند که این افزایش قیمت‌ها اتفاق افتاده است. یکی از جاهایی که خیلی خوب این ارز به هدف اصابت کرد در مورد مرغ بود که با آنالیز هزینه تولید مرغ مشاهده شده با ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت آن از ۳۰‌هزار تومان به ۷۲‌هزار تومان خواهد رسید.

آمارهای رسمی بانک مرکزی نیز گویای اصابت این ارز بوده است. طبق آمار بانک مرکزی تورم نقطه به نقطه اقلام مشمول ارز دولتی از اسفندماه ۱۳۹۶ تا تیر ۱۴۰۰ برابر با ۱۹۰درصد بوده است و برای اقلام غیر‌مشمول ۴۳۳‌بوده است. لذا بحث‌ها باید مستدل و مستند باشد اینکه بگوییم ۳۵۰‌هزار میلیارد تومان رانت ایجاد شده بدون هیچ استنادی صحیح نیست.

اثبات می‌کنم به دلیل سیاست‌گذاری غلط نرخ ارز بیش از۴۰۰-۵۰۰ هزار میلیارد تومان از جیب مردم برداشتید. قیمت پراید ۴۰میلیونی ۲۰۰میلیون تومان شد و مرغ کیلویی ۸‌هزار تومان هم چندبرابر شد و همینطور قیمت مسکن، پوشاک و… به دلیل افزایش نرخ ارز چند‌برابر شد. لذا ما نمی‌توانیم چشم بسته این ارز را حذف کنیم.

در مورد رانت بله ممکن است بخش‌هایی تخصیص صحیح صورت نگرفته باشد که من هم قبول دارم اما چقدر؟ با چه هزینه‌ای کدام گزارش کارشناسانه‌ دقیقی این را محاسبه کرده و گفته اینقدر ارز به فلان بخش داده‌ام و نتیجه‌اش این شد. ببینید از اردیبهشت‌۹۷ تا اردیبهشت ۱۴۰۰ کلا ۵۲.۳‌میلیارد دلار ارز تخصیص داده شده است که ۳۰‌درصد این مقدار ارز تنها برای ۱۴‌شرکت بوده و ۵۰درصد آن برای ۷۲‌شرکت بوده و اسامی آنها ریز موجوده و ۸۰درصد آن ۶۲۱ شرکت.

مگر نمی‌گویید رانت، مشخص است که ۷‌درصد این ارزها را شرکت مادر تخصصی بازرگانی ایرانی گرفته است. خب این شرکت ارزها را گرفته برنج و شکر و… وارد کرده و خودم شاهد بودم که این اقلام در فروشگاه‌ها بین مردم توزیع شده است. شرکت بعدی پشتیبانی امور دام بوده که گوشت وارد می‌کرده است.

ضعف دستگاه‌های نظارتی در شناسایی مسیر رانت

زمانی که شرکت ارز می‌گرفت قیمت گوشت در بازار ۴۰‌هزار تومان بود اما الان کیلویی ۱۰۰هزار و خرده‌ای شده است.

لذا تمام این شرکت‌ها معلوم است. اگر رانتی است پیگیری کنید. این همه دستگاه نظارتی وجود دارد یعنی دستگاه نظارتی ما نمی‌تواند مسیر این رانت را شناسایی کند.

یعنی ۵۰درصد این ارز را که ۷۲‌شرکت گرفتند نمی‌توانیم کنترل کنیم؟ یعنی ما نمی‌توانیم این ۷۲ شرکت را کنترل کنیم.

طغیانی: تورم حذف ارز ترجیحی ۵.۶ درصد است!

طغیانی: وقتی از قیمت‌گذاری نرخ ارز صحبت می‌شود ترس تمام وجودم را می‌گیرد یعنی نگران می‌شوم موضوعی مثل همین ارز۴۲۰۰ تومانی مدنظرشان باشد.

در مورد رانت و فساد و ۷۲‌شرکت اصلا این طوری نیست. ۷۲‌شرکت مبدا دریافت هستند و بعد این وارد یک زنجیره می‌شود‌. ببینید، مثلا مرغ زنده باید ۱۷‌هزار تومان تحویل کشتارگاه شود اما ۲۷.۵‌هزارتومان تحویل می‌شود. در این فاصله حتی اگر همه‌ نهاده‌ها به قیمت مصوب تامین شده باشد این فاصله برای چه به وجود آمده است؟ چه کسی دارد منفعت می‌برد؟‌

در خصوص نظارت ما چهار لایه نظارتی داریم؛ اتحادیه‌ها، کمیسیون نظارتی شهرستانی، استانی، سازمان حمایت و تعزیرات. همیشه کمیت اینها لنگ است. بعد هم مگر می‌شود شما کل زنجیره را نظارت کنید.

در مورد منابع مورد نیاز سال‌۱۳۹۸ گفته شد ۹‌میلیارد دلار اما ۸‌میلیارد دیگر از محل صندوق توسعه به آن اضافه شد. سال‌۱۳۹۹ گفته شد ۱۵‌میلیارد دلار سال‌۱۴۰۰ گفته شد ۱۹‌میلیارد به علت افزایش قیمت جهانی و مصرف… تا کی می‌توانیم این سیاست را ادامه دهیم؟ چقدر مگر ارز داریم؟ با عدد ۷۰۰‌هزار بشکه در روز و ۶۵‌دلاری که دولت در لایحه اعلام کرده سهم دولت عدد ۱۱.۲‌میلیارد دلار است. یعنی ۸.۷‌میلیارد دلار کمبود داریم حال این ‌را چطور تامین کنیم؟ لذا افزایش پایه پولی دقیقا از اینجا نشات می‌گیرد. لذا طبق محاسبات برنامه بوجه تورم مستقیم حذف ارز ترجیحی حدود ۵.۶‌درصد است و غیرمستقیم آن حدود ۳‌درصد است. لذا این تورم ۸‌درصدی در مقابل تورم ۳۰‌درصدی که ما برای تامین مابه‌التفاوت نیاز داریم بهتر است.

صمصامی: از عکس غول روی دیوار می‌ترسیم

صمصامی: مشکل این است که ما عکس یک غولی را به دیوار چسباندیم و از آن می‌ترسیم. آقای دکتر طغیانی فرمودند شما گفتید قیمت‌گذاری یا محاسبه نرخ ارز من ترسیدم . قیمت‌گذاری ارز چییست؟ ما در اقتصاد گرایشی داریم به عنوان اقتصاد نرخ ارز. یک بازار است که می‌تواند تخصیص بهینه نرخ ارز را انجام دهد و مارا به شرایط بهینه پرتو برساند و آن بازار رقابت کامل است در شرایطی که انحصار است ما به شرایط بهینه نمی‌رسیم و قیمت‌گذاری معنی پیدا می‌کند.

قیمت‌گذاری وقتی من اسمش را می‌گذارم در بازار ارز به ‌خاطر این است که بازار ما رقابت کامل نیست. بنده حاضرم در این مورد با هر عزیزی مباحثه علمی کنم‌. نرخ ارزی ما از یک بازار مختل شده است که نمی‌تواند نرخ مناسب را برای ما کشف کند لذا یک نرخ غلط را در سیستم گذاشتیم و داریم همه‌چیز را با آن نرخ غلط محاسبه می‌کنیم بعد پایه پولی افزایش پیدا می‌کند و تورم ایجاد می‌شود و هزینه‌های آن را به مردم تحمیل می‌کنیم. بعد دوباره به اسم اصلاحات هزینه به مردم تحمیل می‌کنیم.

علت اصلی نقدینگی و پایه پولی تا ۶‌ماهه اول ۱۴۰۰ وام‌هایی است که بانک‌ها داده‌اند. بیش از ۶۳ درصد منابع نقدینگی مانده تسهیلاتی است که بانک‌ها داده‌اند و عمده آن بانک‌های خصوصی است. تا ۷‌ماهه امسال بانک‌ها ۱۴۰۰‌میلیارد تومان وام داده‌اند که نسبت به سال قبل ۵۸ درصد افزایش داشته است.

می‌گویم که ما زنبیل خود را به یک میخ شل آویزان کردیم به این دلیل است که جز۳ بنده ب تبصره یک دولت، دستگاه‌های دولتی ازجمله بانک مرکزی باید منابع ارزی حاصل از صادرات نفت، گاز‌، میعانات گازی، فرآورده‌های نفتی و سایر منابع را با نرخ سامانه معاملاتی الکترونیک ای‌تی‌اس به فروش برساند.(تا سقف ۸‌میلیارد دلار).خب این پایه پولی را وحشتناک افزایش می‌دهد. شما می‌دانید پایه پولی شهریور امسال نسبت به پارسال ۹۵.۵‌درصدش فقط خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی بوده است.

این ۲ دلیل داشته؛ یکی ارز صادر کردیم ارز نیامده و بانک مرکزی مجبور شده تبدیل به ریال کند با نرخ ای‌تی‌اس. ما خودمان این را ایجاد کردیم بعد می‌گوییم بانک مرکزی دلار ندارد خب مشکل اشتباه در تعیین نرخ است.

شرایط سال ۱۴۰۱ بدتر می‌شود

طغیانی: وقتی ما برای تامین ارز ۴۲۰۰ تومانی ارز کافی نداشته باشیم مجبوریم به سراغ بانک مرکزی برویم تا آن را تامین کنیم. در مورد بودجه که چنین چیزی در آن درنظرگرفته نشده و کلا بودجه انقباضی است.

کل ارزی که سال گذشته در نظر گرفته شده برای اقلام مشمول در ۶ماهه امسال به اندازه کل سال قبل صرف شده که به علت افزایش قیمت جهانی و خشکسالی داخلی است. لذا مابقی آن را باید چگونه تامین کنیم؟ لذا به ناچار باید حذف کنیم و در سال دیگر شرایط بدتر خواهد شد.

در مورد اثر خلق اعتبار بر پایه پولی آماری که آقای همتی ارائه کردند متفاوت بود لذا مجدد باید آمارها را چک کنم.

در مورد نحوه توزیع سرانه یارانه نرخ ارز ترجیحی بین دهک‌ها به این صورت است که هر نفر در دهک اول چقدر بهره‌مند است و دهک دهم چقدر. در دهک دهم عددی که به آن رسیده‌ایم از ارزی تخصیصی به ازای هر نفر ۳.۱۷۰‌هزارتومان و برای دهک اول ۲میلیون تومان است.

جوک تورم ۶‌درصدی افزایش قیمت بنزین

صمصامی: سال‌۸۵ نیز با همین استدلال‌ها که می‌فرمایید هدفمندی یارانه‌ها رقم خورد. بحثی که ما آن زمان مطرح می‌کردیم این بود درست است می‌گویید بهره‌مندی ۷۰ -۳۰ وجود دارد که این هم من قبول ندارم. بنده طی نامه‌ای ۲۰ صفحه‌ای به رئیس‌جمهور آن زمان به ایشان نشان دادم طبق اطلاعات مرکز آمار ایران چنین چیزی نیست.

اصلا فرض کنیم چنین چیزی که شما می‌گویید درست است، بحث این است وقتی شما این سیاست را اجرا می‌کنید در جامعه باعث ایجاد تورم می‌شود.

در سال‌۹۸ گفتند تورم بنزین ۵ تا ۶‌درصد است، این دیگر جوک شده است. خود بانک مرکزی ادعا داشت تورم این سیاست ۶‌درصد است اما در عمل چه شد؟ به ‌خاطر ۶‌درصد مردم ریختند بیرون و اعتراض کردند؟ مسئله این است وقتی شما این سیاست را اعمال می‌کنید یک موج تورمی در جامعه ایجاد می‌شود که هیچ کس نمی‌تواند آن را محاسبه کند.

این را علم اقتصاد به ما می‌گوید. ثانیا هزینه‌هایی که این سیاست ایجاد می‌کند به مراتب اثرش بر قشر فقیر بیشتر است. یعنی درست است که اینجا قشر فقیر یک‌میلیون کمتر مصرف می‌کند اما تورمی که به قشر فقیر تحمیل می‌شود به مراتب بیشتر است و اتفاقا در فضای تورمی فقیرفقیرتر و غنی غنی‌تر می‌شود که این اتفاق افتاد.

با هدفمندی یارانه‌ها چه موج تورمی در جامعه ایجاد شد. الان وضع فقرا بهتر است یا قبل از هدفمندی؟ قطعا قبل از هدفمندی.

یارانه ۴۰‌هزار تومانی کجاست؟ مومن که از یک سوراخ ۱۰‌بار گزیده نمی‌شود. داریم از یک سوراخ ده بار گزیده می‌شویم باز عبرت نمی‌گیریم. شما وقتی این کار را انجام بدهید من به دانشی که به آن پایبندیم قسم می‌خورم هزینه‌هایی که به قشر فقیر و متوسط تحمیل می‌شود به مراتب از منافعی که قشر ثروتمند می‌برد بیشتر است.

۱۰۰ هزار تومان پولی است که تازه بعدا این مقدار هم قدرت خریدش از دست می‌دهد بدتر از قبل می‌شود. لذا شما با این سیاست تورمی ایجاد می‌کنید و هدفی که شما به خاطرش دارید این سیاست را اعمال می‌کنید نه تنها محقق نمی‌شود بلکه از آن دورتر می‌شوید.

تورم ۷۰ درصدی با حذف ارز ۴۲۰۰تومانی

یعنی با حذف ارز۴۲۰۰ تومانی در شرایط موجود که جو تورمی داریم و تورم بالای ۵۰‌درصد و تورم خوراکی‌ها بالای۷۰ درصد است حذف مانند ریختن بنزین روی آتش است. شما مدام جو تورمی را بیشتر و بیشتر می‌کنید و انشاءالله جامعه توان این را داشته باشد تا آن را بپذیرد. لذا به منافع و هزینه آن نگاه کنید و در شرایط موجود قطعا هزینه‌های این سیاست بیشتر از منافع آن است.