مداخله گروهی برای سوگ درکودکان

زهرانیازاده
مداخله گروهی برای سوگ درکودکان
بهترین عملکرد گروه زمانی است که اعضای آن مشکلات مشابهی دارند

به گزارش میگنا بسته به ماهیت مشکل شما، گروه درمانی می تواند یک انتخاب ایده آل برای رسیدگی به نگرانی های شما و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی شما باشد بسیاری از گروه ها برای هدف قرار دادن یک مشکل خاص، مانند افسردگی، چاقی، اختلال هراس، اضطراب اجتماعی، درد مزمن یا سوء مصرف مواد طراحی شده اند.

گروه های دیگر به طور کلی بر بهبود مهارت های اجتماعی تمرکز می کنند و به افراد کمک می کنند تا با طیف وسیعی از مسائل مانند خشم، کمرویی، تنهایی و عزت نفس پایین مقابله کنند. گروه ها اغلب به کسانی که فقدان را تجربه کرده اند کمک می کنند، خواه همسر، فرزند یا فردی باشد که بر اثر خودکشی جان باخته است.

فواید گروه درمانی
پیوستن به یک گروه غریبه ممکن است در ابتدا ترسناک به نظر برسد، اما گروه درمانی مزایایی را به همراه دارد که درمان فردی ممکن است نداشته باشد. روانشناسان می گویند، در واقع، اعضای گروه تقریباً همیشه از اینکه تجربه گروهی چقدر می تواند پاداش دهنده باشد، شگفت زده می شوند
تنوع یکی دیگر از مزایای مهم گروه درمانی است. افراد دارای شخصیت ها و پیشینه های متفاوتی هستند و موقعیت ها را به گونه های متفاوتی می بینند. با دیدن اینکه دیگران چگونه با مشکلات برخورد می کنند و تغییرات مثبت ایجاد می کنند، می توانید راه حل های متنوعی برای رویارویی با نگرانی های خود کشف کنید

رازداری بخش مهمی از قوانین اساسی برای گروه درمانی است. با این حال، هیچ ضمانتی برای حفظ حریم خصوصی هنگام اشتراک گذاری با دیگران وجود ندارد اگرچه اعضای گروه به عنوان یک غریبه شروع به کار می کنند، اما در مدت زمان کوتاهی، به احتمال زیاد آنها را به عنوان دوستانی خوب ، منبعی ارزشمند و قابل اعتماد برای حمایت می بینید.

گروههای سوگ عمدتا نقش حمایتی داشته و به منظور تسهیل گذراندن مراحل سوگ در کودکان و نوجوانان تشکیل می شود
بنابراین در مواردی که علایم آزاردهنده و مزمن شده اند و یا با اختلالات روانپزشکی همراه شده اند فرد نیازمند مداخلات فردی و یا خانوادگی می باشد. لازم به ذکر است روانشناسان و روانپزشکانی می توانند این مداخلات را درعمل بکار گیرند که در دوره های آموزش کارگاهی آن شرکت کرده و بصورت عملی با ایفای نقش و سایرتکنیک های آموزش کارگاهی آموزش دیده باشند.

فعالیتهای انجام شده در هرجلسه بصورت عملی آموزش داده می شود و در زیر فقط به مباحث تئوری آن اشاره خواهد شد

مصاحبه اولیه :
قبل از برقراری جلسه گروه درمانگر لازم است کودک و والد را در یک مصاحبه 20 دقیقه ای ویزیت نموده و اطلاعات لازم را جمع آوری نماید. این مصاحبه به درمانگر فرصت می دهد تا با مشکلات و ترسهای کودک در خصوص حضور در جلسات گروهی آشنا شود و به سوالات آنها پاسخ دهند و به کودک نیز این فرصت را می دهد تا با تسهیلگر خود آشنا شود. والدین نیز این فرصت را خواهند داشت تا با نحوه و محل برگزاری جلسات گروه آشنا شوند .در این جلسات درمانگر باید اطلاعات لازم در خصوص وضعیت رشد و تکامل کودک و تجربیات قبلی فقدان را کسب نماید.

نحوه شروع و پایان جلسات گروه:
با توجه به نقش حمایتی جلسات گروهی سوگ، فعالیت های خاصی را در شروع و پایان جلسات می توان انتخاب نمود.
فعالیتهائی برای شروع کار(Opening activities):
هدف این فعالیتها ایجاد فضای حمایتی در گروه. نزدیک کردن اعضای گروه به یکدیگر. گرم کردن (Warm-up) و شروع کار گروهی است.
روشهای متفاوتی را می توان برای شروع هر جلسه بر حسب سن و ویژگیهای فرهنگی گروه بکار گرفت.
بعنوان مثال می توان برای معرفی کردن اعضاء به یکدیگر از یک توپ پارچه ای استفاده کرد. بدین ترتیب که هر کسی که توپ به طرفش پرت می شود شروع به صحبت کرده و خود رامعرفی کند.

فعالیتهائی برای خاتمه کار(Closing activities)
مشابه فعالیت مربوط به شروع هر جلسه در پایان هر جلسه باید فرایند اتمام جلسه به نحوی باشد که گروه ضمن آگاهی از فعالیتهای انجام شده و فعالیتهای مربوط به جلسه بعد نقش حمایتی خود را نیز داشته باشد. روشهای مختلفی را براساس معیارهای فرهنگی و سن اعضا می توان بکار گرفت.
بعنوان مثال افراد گروه کنار هم می ایستند و با کمک رهبر گروه این جملات را تکرار می کنند، « ما اینجا جمع شده بودیم که به همدیگر کمک کنیم، از همدیگر حمایت کنیم و درمورد مشکلاتمون صحبت کنیم، چون همه ما مشکل مشترکی داریم و آن هم از دست دادن یکی از اشخاص مورد علاقه مونه» سپس رهبر گروه با کمک بچه ها در مورد تکالیفی که باید در منزل انجام دهند صحبت می کند وقرار جلسه بعد را می گذارد..

سنجش و به اشتراک گذاشتن احساسات:
هدف: ارزیابی و نمره گذاری احساسات اعضا در هر جلسه
آگاهی از میزان تغییر احساسات در طی جلسات
آگاهی اعضای گروه از احساسات یکدیگر و شریک شدن در احساس هم برای اعضای گروه توضیح می دهیم که هر هفته در هر جلسه احساساتمان را ارزیابی می کنیم. و برای این کار از یک نمودار سنجش احساس استفاده می شود که اعضای گروه نمره احساسشان را در آن مشخص می نمایند.
در کودکان کم سن می توان از فرم های نمایشگر احساسات در چهره استفاده نمود. بعد از آن که اعضا درجه احساسشان را مشخص نمودند آنرا برای گروه بیان می کنند و علت داشتن چنین احساسی را با گروه به اشتراک می گذارند.

جلسه اول: معرفی اعضا و برقراری قوانین:
اهداف: معرفی اعضای گروه و تسهیلگران
ایجاد احساس راحتی در گروه برای ارتباط با یکدیگر
برقراری ارتباط با اعضا و تقویت ارتباط اعضا با تسهیلگر
آشنائی با ذهنیت های کودکان درخصوص معنای سوگواری
صحبت راجع به رازداری و برقراری مقررات در گروه
به اشتراک گذاردن واقعه و داستان فقدان با گروه موضوعات بحث: معرفی اعضای گروه
تعیین قوانین گروه
تعریف معنای سوگ
بیان فقدان: چه کسی مرده است و چگونه فوت کرده است؟
الف)معرفی اعضای گروه:
لازم در اولین جلسه اعضای گروه به یکدیگر معرفی شوند و در گروههای مختلف بروشهای متفاوتی می توان این کار را انجام داد. در گروههای سوگ برحسب سن اعضا لازم است این کار به نحوی انجام شود که تامین کننده اهداف حمایتی گروه نیز باشد.

ب)تعیین قوانین گروه:
برای اعضا توضیح داده میشود که اکنون می خواهیم قوانینی را برای گروه تعیین کنیم تا بتوانیم با رعایت آنها فعالیت گروهی را پیش برده و راه مطمئنی را برای بیان مشکلات و مسائلمان فراهم نمائیم. ممکن است لازم باشد راجع به موضوعاتی صحبت کنیم که بیان آنها در سایر شرایط دشوار است. و ما با رعایت قوانینی که خودمان تعیین می کنیم این محیط امن را فراهم می سازیم. اکنون فکر کنیم و ببینیم گروه به چه قوانینی برای ایجاد این فضای امن نیاز دارد.آیا کسی ایده ای دارد؟
بهتر است قوانین توسط خود اعضا پیشنهاد و تایید شود. تسهیلگر قوانین را روی تابلو نوشته و با گروه مطرح می کند تا همه اعضا روی آن توافق کنند مثالهائی از این قوانین عبارتند از: سروقت در گروه حاضر شویم.
آنچه در گروه گفته می شود در گروه بماند و خارج نشود (اصل راز داری)
اعضا مجبور نیستند همه چیز را در گروه مطرح نمایند.
همه باید به همدیگر گوش بدهیم.
هرکس بخواهد می‌تواند صحبت کند، ولی هیچ‌کس مجبور به صحبت‌کردن نیست. ولی باید به حرف بقیه گوش دهد.
در گروه بدون اجازه صحبت نکنیم.
هنگامی که فرد دیگر صحبت می‌کند، هرگز حرف وی را قطع نکنیم.
در گروه همدیگر را مورد تمسخر قرار ندهیم و به همدیگر نخندیم، ولی می‌توانیم با هم بخندیم.
تهاجم و توهین به دیگران درگروه ممنوع است. اگر مسائلی وجود داشته باشد که طرح آن‌ها در گروه برایمان مشکل باشد، پس از اتمام کار می‌توانیم به صورت انفرادی با رهبر گروه و دستیار وی آن‌ها را مطرح کنیم.
فقط در مورد خودمان صحبت کنیم.
در تمام جلسات شرکت کنیم. بعد از آنکه قوانین مشخص شد همه باید روی آن توافق کنند. و اگر کسی قبول نکرد باید زمانی را صرف توضیح بیشتر راجع به این مسئله نمائیم و توافق همه را جلب نمائیم.

ج) معنای سوگ چیست؟
برای اعضای گروه خلاصه ای از آنچه که باید انجام دهند را مرور کنید. در مرحله بعد از اعضای گروه در رابطه با معنای سوگ سوال می کنیم. و مشخص می کنیم که سوگ عبارت است از مجموعه افکار، احساسات و واکنشهای فرد در مواجهه با فقدان یک فرد مورد علاقه. و دارای مراحلی است که اگر بخوبی طی شود به ما کمک می کند تا بتوانیم فقدانهای بعدی را هم تحمل نمائیم و اگر این مراحل بخوبی طی نشود در فقدانهای بعدی واکنشها شدید تر خواهد بود.
سوال دیگر آنست که چه وقت ما دچار فقدان می شویم و چگونه می توانیم به حل سوگمان کمک کنیم؟

د)بیان فقدان: چه کسی مرده است و چگونه مرده است؟
در این قسمت درمانگر سعی می کند جنبه های مختلف مربوط به فقدان در گروه را بطور تدریجی و از طریق پرسش سوالاتی که به برخی جنبه های فقدان و نحوه فوت فرد مورد علاقه مربوط می شود، مشخص نماید. بیاد داشته باشید که افراد اجازه دارند هر قدر که لازم می دانند، داستان فقدانشان را با گروه مطرح نمایند و این مقدار ممکن است خیلی کم باشد. باید درمانگر مراقب تاثیر بیان داستان روی افراد باشد تا دیگران تروماتیزه نشوند. گاهی فرد احساس امنیت در گروه نداشته و از بیان داستانش اجتناب می کند که تسهیلگر می تواند از طریق جلب کردن توجه وی به قوانین گروه و اینکه گروه برای حمایت از وی تشکیل شده وی را ترغیب به بیان داستان نماید.

ترسیم واقعه:آنچه که در مورد روز واقعه و تشییع جنازه به یاد می آورم.
در این قسمت تسهیلگر توضیح می دهد که تاکنون در مورد واقعه سوالاتی کردیم و اکنون می خواهیم صحنه های واقعه و تشییع جنازه را ترسیم نمائیم. بعد از آنکه همگی کارشان کامل شد، ابتدا افرادی که احساس راحت تری دارند نقاشی خود را برای گروه بازگو می کنند. این روش برای کودکان سنین 12-6 سال مناسب است.
نوشتن خاطره: آنچه که در مورد روز واقعه و تشییع جنازه به یاد می آورم.
در این قسمت تسهیلگر از افراد گروه می خواهد که خاطرات واقعه و روز تشییع جنازه را بنویسند. این بخش کار را می توان بعنوان تکلیف منزل در نظر گرفت. و در جلسه بعد افراد آنرا با گروه مطرح می سازند. استفاده از روش ثبت خاطرات روشی است که در نوجوانان و بزرگسالان موثر واقع می­گردد.

جلسه دوم:
اهداف این جلسه: ادامه بحث راجع به مرگ
آشنائی با عقاید و باورهای کودکان در مورد مرگ
آشنائی با مفهوم تغییر
شناختن انواع تغییرات فردی و خانوادگی بدنبال فقدان
آشنائی با واکنشهای شایع در سوگ الف)بیان جنبه های مختلف مرگ و مردن:
در این قسمت تسهیلگران به بیان مفهوم مرگ و مردن و آشکارسازی نگرش های افراد در خصوص مرگ وبیان مفاهیمی همچون جهان شمول بودن مرگ و اینکه مرگ مسری نیست و قابل برگشت هم نیست می پردازد. به کودکان باید تعریفی ساده و قابل فهم ارائه نمود. و می تواند از طریق فعالیتهایی باشد که بتوانند احساسات، عقاید و نگرشهای آنان را در خصوص سوگ نشان دهند.

مشخص کردن اسطوره ها (Myths) در مورد مرگ:
برای گروه توضیح می دهیم که در بین مردم عقایدی در مورد مرگ و مردن وجود دارد که ممکن است درست نباشند واین ها عقایدی هستند که در واقع صحیح نبوده ولی مردم فکر می کنند که صحیح است. سپس برخی از این عقاید را روی تابلو نوشته ودر مورد صحت و یا عدم صحت آن با گروه بحث می کنیم. برخی از این اسطوره ها عبارتند از: فقط افراد پیر می میرند
مرگ به دیگران سرایت می کند
وقتی یک نفر مرد افراد دیگری هم خواهند مرد
مرگ برگشت پذیر است
فقط افراد خوب می میرند
فقط افراد بد می میرند ج)معرفی و آشنائی با تغییرات ایجاد شده بدنبال فقدان:
در این قسمت هدف تسهیلگران شناسائی تغییراتی است که بدنبال فقدان اتفاق می افتد. کودکان بخصوص به این تغییرات حساس هستند چرا که دنیای آنها کوچک بوده و کودکان به بزرگترهای اطرافشان وابسته اند. با اینحال بسیاری از آنها ممکن است نتوانند بین مرگ و تغییراتی که بدنبال آن احساس یا تجربه می کنند ارتباط برقرار نمایند. تسهیلگر کمک می کند تا این ارتباط در ذهن کودک برقرار شود. مفهوم تغییرات در محیط و زندگی روزانه به کودک ارائه می شود. در مرحله بعد تسهیلگر تغییرات مربوط به فقدان را بررسی و با گروه شناسائی می نماید و نهایتا تغییراتی که در واکنش سوگ به مرور زمان ایجاد می شوند در گروه مطرح می شوند. بنابراین اعضای گروه متوجه خواهند شد که نه تنها تغییرات کلی در زندگی روزانه بخشی از زندگی انسان است بلکه تغییرات ناشی از فقدان هم قسمتی از زندگی انسانهاست.

د)واکنشهای شایع سوگ
توضیح می دهیم که بدنبال فقدان یک فرد، افراد واکنشهای مختلفی را بروز می دهند و تمام این نوع واکنشها برای بچه های هم سن شما طبیعی محسوب می شوند. سپس اعضا در مورد این واکنشها صحبت کرده و اینکه آیا چنین واکنشهائی داشته اند یا خیر؟ و اینکه آیا اعضای دیگر گروه هم واکنش مشابهی داشته اند یا خیر و تاکید بر این نکته که این واکنشها طبیعی است.

جلسه سوم: خاطرات و احساسات مربوط به فقدان:
اهداف: مرور خاطرات فرد فوت شده و مواجهه اعضا با این خاطرات.
تاکید بر این نکته که اگرچه فرد حضور فیزیکی ندارد ولی خاطره اش همواره وجود دارد.
بروز احساسات مربوط به فقدان
انطباق با هیجانات

الف: خاطرات
این جلسه کمک خواهد کرد تا اعضای گروه خاطراتشان را در رابطه با فرد از دست رفته مرور نمایند. از اعضای گروه خواسته می شود تا تصاویر ویادگارهائی از افراد فوت شده شان بیاورند. و در رابطه با آنچه که آورده اند در گروه توضیح داده وخاطراتش را بیان نمایند. بیان خاطرات و یا برگزاری مراسم یاد بود می تواند مفید باشد. اعضا به اشکال مختلف می توانند یادآوری خاطرات را داشته باشند ازجمله ترسیم، نوشتن خاطرات و برگزاری مراسم یادبود. از مراسم یاد بود برای انتقال این مفهوم استفاده می شود که اگرچه فرد ازدست رفت حضور فیزیکی ندارد ولی یاد او همواره در قلب ماست.
موضوعات بحث: تعریف کلمه خاطره
بحث راجع به خاطرات مهم
صحبت راجع به عکسها
به یاد آوردن خاطرات خوب ب: بروز احساسات
هدف این قسمت شناسائی احساسات فرد راجع به فقدان و اهمیت دادن به این احساسات است. در جلسات قبل ازطریق نمودار سنجش احساس اعضا با هیجانات اصلی آشنا شده اند و در این مرحله سعی خواهد شد تا این هیجانات با مرگ یا فقدان مرتبط شوند. در مورد هیجانات بحث خواهد شد و اعضا فعالیتهایی را برای شناسایی و تطابق با هیجاناتشان انجام می دهند.
موضوعات: تعریف احساس
شناسایی هیجانات مختلف وتظاهرات آن
شناسایی هیجانات مربوط به مرگ ج:انطباق و کنار آمدن با احساسات: در این مرحله هدف یادکیری روشهای کنار آمدن با احساسات ناشی از فقدان است. و پیامد بروز نیافتن مناسب هیجانات در گروه بحث می شود. و روشهای بروز و انطباق با احساسات آموزش داده می شود موضوعات : شناسائی واکنشهای اعضا به هیجانات
شناسائی هیجاناتی که ایجاد رنج و ناراحتی نموده اند
فراگیری روشهای انطباق با احساسات روشهای آرامش بخشی مثل (Relaxation training) آموزش داده می شود. روشهای دیگری که برای کنار آمدن با احساسات بکار می روند عبارتند از: توقف فکر(Thought stopping)
اشتغال به فعالیتهای هنری
جلسه چهارم: باز توانی:
اهداف: درک چگونگی حمایت و مراقبت از خود.
بکارگیری روشهای حل مسئله
خداحافظی با گروه در این جلسه مفهوم مراقبت و روشهای مراقبت از خود بحث می شود. بچه ها وابستگی زیادی به مراقب خود دارند و وقتی وی فوت می کند ممکن است دیگر مراقبت لازم را دریافت نکنند. بنابراین مهم است که در خصوص روشهای مراقبت از خود بحث شود و بدانند که اگر حمایت کافی نداشته باشند چه اتفاقی برایشان خواهد افتاد. آنها بایدروشهای حل مسئله رابیاموزند. این کودکان باید افراد کلیدی که می توانند در شرایط خاص به آنها کمک کنند را بشناسند.
موضوعات: تعریف مراقبت و حمایت
بحث راجع به اهمیت مراقبت و حمایت
روشهای بدست آوردن حمایت ها و تمرین مراقبت از خود
روشهای حل مسئله
شناسائی توانائی های افراد
خداحافظی با گروه